Osoby unieruchomione, długotrwale przebywające w niezmienionej pozycji (np. osoby sparaliżowane, niepełnosprawne ruchowo lub leczone paliatywnie) są narażone na rozwój odleżyn. To trudne do wyleczenia powikłanie, które znacznie pogarsza jakość życia i samopoczucie chorego. Dlatego niezwykle istotne jest, aby jak najwcześniej podjąć kroki profilaktyczne mające na celu niedopuszczenie do rozwoju zmian odleżynowych. Jednym z nich jest odpowiedni sposób odżywiania chorego. Dobry stan odżywienia pomaga zapobiegać powstawaniu odleżyn, jest także kluczowy w procesie ich leczenia.

Opieka nad osobą z odleżynami

Spis treści:

  1. Przyczyny odleżyn
  2. Rola żywienia w profilaktyce i leczeniu odleżyn
  3. Pielęgnacja pacjenta unieruchomionego

Przyczyny odleżyn

Odleżyna to miejscowa martwica tkanek, która może obejmować skórę, tkankę podskórną, mięśnie oraz kości. Powstaje na skutek zaburzeń ukrwienia, które spowodowane są długotrwałym uciskiem tkanek przez ciężar ciała. Zmianom towarzyszy stan zapalny, często występuje wydzielina ropna.

Najczęstszymi czynnikami ryzyka wystąpienia odleżyn u osób chorych są:

  • długotrwałe unieruchomienie w jednej pozycji np. leżenie w łóżku, siedzenie w wózku inwalidzkim czy choćby zwykłym fotelu,
  • brak odczuwania bólu, które najczęściej występuje w chorobach neurologicznych lub po udarze mózgu,
  • wiek powyżej 70 lat,
  • nieprawidłowy stan odżywienia,
  • otyłość,
  • cukrzyca,
  • stosowanie leków (uspokajających, przeciwbólowych, obniżających ciśnienie krwi),
  • sterydoterapia (przewlekłe przyjmowanie leków sterydowych),
  • chemioterapia, podczas której spada odporność organizmu, a także często pojawiają się trudno gojące zmiany na skórze,
  • zakażenia bakteryjne skóry.

Rany odleżynowe mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia chorego, a ich leczenie jest długotrwałe i skomplikowane. Ponadto odleżyny często utrudniają lub uniemożliwiają prowadzenie rehabilitacji, która jest kluczowa dla odzyskania sprawności. Dlatego tak ważna jest ich profilaktyka.

Rola żywienia w profilaktyce i leczeniu odleżyn

Właściwe odżywianie osoby długotrwale leżącej pomaga zapobiegać występowaniu odleżyn. Wymaga  ono właściwego doboru produktów, aby chory otrzymywał wszystkie niezbędne składniki odżywcze oraz odpowiednią ilość kalorii. Dieta, której celem jest zapobieżenie odleżynom musi zawierać większą ilość białka w porównaniu do diety osób zdrowych. Najlepiej jest podawać choremu produkty, w których obecne jest białko pełnowartościowe, czyli nabiał (mleko, sery twarogowe, jogurty naturalne, maślanki), chude mięso (kurczak, indyk, gotowany schab, polędwica wołowa, cielęcina) oraz ryby (dorsz, morszczuk, pstrąg). Mięso oraz ryby najlepiej gotować w wodzie lub na parze albo piec w folii w piekarniku, lub dusić bez dodatku tłuszczu. Dzięki temu będą łatwostrawne, co jest ważne dla osób leżących. Warto komponować posiłki chorego tak, aby wymienione wyżej źródła białka znalazły się w każdym z nich. Kolejnym dobry źródłem białka są ryby, które dodatkowo dostarczają choremu niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, które wspomagają proces gojenia się ran, wpływają także na funkcjonowanie układu odpornościowego.

Spośród aminokwasów, czyli składowych białka, istotną rolę w profilaktyce i leczeniu odleżyn odgrywa arginina, która wspomaga regenerację tkanek oraz syntezę włókien kolagenowych obecnych w skórze. Ponadto, rozszerza naczynia krwionośne, dzięki czemu zwiększa się dopływ tlenu i składników odżywczych do rany, co przyspiesza proces ich gojenia.

Obok białka ważną rolę w przeciwdziałaniu ranom odleżynowym odgrywają witaminy oraz składniki mineralne. Spośród witamin w profilaktyce stanu zapalnego skóry istotne są witaminy A, E oraz C. Najlepszym ich źródłem są warzywa i owoce (marchew, buraki, natka pietruszki, truskawki, czerwone porzeczki, morele oraz zielone warzywa liściaste np. szpinak, jarmuż). Codzienne spożywanie 2 łyżek ziaren słonecznika oraz łyżki oliwy z oliwek lub oleju słonecznikowego dostarcza odpowiednią ilość witaminy E, która wspomaga gojenie ran i korzystnie wpływa na regenerację skóry. Z kolei cynk oraz selen wykazują właściwości przeciwutleniające, przez co wspierają układ odpornościowy i pomagają zapobiegać infekcjom oraz biorą udział w procesie gojenia ran. Oprócz witamin i minerałów zawierają również flawonoidy wykazujące właściwości przeciwutleniające. Poprawiają ukrwienie tkanek, chronią przed chorobami układu krążenia, a tym samym wspomagają leczenie odleżyn. Doskonałym źródłem flawonoidów jest również zielona herbata.

Ważna jest także ilość płynów wypijanych przez chorego. Nieodpowiednie uwodnienie tkanek niekorzystnie wpływa na leczenie odleżyn. Chory powinien wypijać co najmniej dwa litry płynów dziennie.

Poniżej przedstawiamy przykładowy zestaw posiłków skomponowany z uwzględnieniem składników dostarczających składników ważnych w profilaktyce i opiece nad owrzodzeniami odleżynowymi.

Śniadanie:

Kanapki z pieczywa mieszanego z serem twarogowym posypane natką pietruszki. Herbata owocowa.

2 śniadanie:

Jogurt naturalny z truskawkami i 2 łyżkami nasion słonecznika.

Obiad:

Zupa wielowarzywna, może być również w postaci kremu. Gotowana pierś z indyka lub kurczaka z ziemniaczanym puree, duszona marchewka. Kompot z czarnej porzeczki.

Podwieczorek:

Budyń śmietankowy z musem jagodowym.

Kolacja:

Jajko gotowane na miękko, pomidor bez skórki posypany koperkiem, bułka pszenna.

Opieka nad osobą unieruchomioną nieść może ze sobą wiele wyzwań. Jednym z nich okazać się może prawidłowe odżywianie. Unieruchomienie, trudności w przyjmowaniu pokarmów, złe samopoczucie to tylko niektóre z czynników, które znacznie utrudnić lub nawet uniemożliwić mogą dostarczenie osobie chorej wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach wyłącznie za pomocą tradycyjnej diety. Gdy obawiamy się o kompletność stosowanej u podopiecznego diety warto skonsultować z lekarzem jej uzupełnienie za pomocą produktów żywienia medycznego. Dla chorych z odleżynami pomocny będzie Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan) – to wysokoenergetyczny i wysokobiałkowy produkt, zawierający w swoim składzie zwiększone ilości argininy, a także oksydantów, czyli składników niezbędnych w procesie gojenia i regeneracji uszkodzonych tkanek.

Pielęgnacja pacjenta unieruchomionego

Opieka nad pacjentem z odleżynami wymaga specjalistycznego, wielokierunkowego działa. Jednym z czynników istotnych w tym procesie jest omówione powyżej właściwie odżywianie. Równie istotne jest również zastosowanie odpowiednich, dostosowanych do potrzeb pacjenta opatrunków. W ich doborze pomogą pielęgniarki i lekarze zajmujący się leczeniem trudno gojących ran.

Nie mniej istotne są również codzienne działania pielęgnacyjne. Zadbać należy o regularną,  wykonywaną co 3-4 godziny zmianę pozycji osoby unieruchomionej, aby nie dopuszczać do powstawania nowych odleżyn oraz nie pogłębiać już istniejących zmian na skórze. Podczas opieki nad osobą przewlekle chorą warto używać materaców przeciwodleżynowych, które skutecznie chronią przed powstawaniem odleżyn, a także ułatwiają proces gojenia już istniejących owrzodzeń poprzez zmniejszenie ucisku na poszczególne części ciała.

Warto poszukać w swojej okolicy specjalistycznej poradni leczenia ran, aby uzyskać jak najpełniejszą pomoc: wskazówki dotyczące zarówno pielęgnacji, doboru opatrunków jak i żywienia osób zagrożonych odleżynami jak i z już istniejącymi zmianami.

Bibliografia:

  1. Głuszek S. Podstawy. PZWL Warszawa 2019.

  2. Grzymisławski M., Dietetyka kliniczna, Warszawa 2019.

  3. Interna Szczeklika, Kraków 2017.

  4. Krasowski G., Leczenie odleżyn i ran przewlekłych, Warszawa 2018.

  5. Weimann A. et al., ESPEN guideline: Clinical nutrition in surgery; Clinical Nutrition 36 (2017), s. 623-650.