Zespół stopy cukrzycowej (stopa cukrzycowa) jest jednym z przewlekłych powikłań cukrzycy. Do jego rozwoju dochodzi na skutek różnych zmian w organizmie wywołanych długotrwałą hiperglikemią, czyli podwyższonym stężeniem glukozy we krwi charakterystycznym dla niewyrównanej cukrzycy. Stosowanie przez diabetyków leczenia oraz zbilansowanej tzw. diety cukrzycowej dostarcza składników odżywczych niezbędnych do funkcjonowania organizmu, a jednocześnie pomaga utrzymywać stężenie glukozy i lipidów we krwi na właściwym poziomie. Ma przez to na celu zapobieganie rozwojowi ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy. Jeżeli jednak dojdzie do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej, żywienie jest także pomocne w terapii tego schorzenia. Poznaj rolę diety przy stopie cukrzycowej.

Spis treści:

  1. Postępowanie dietetyczne przy stopie cukrzycowej
  2. Co jeść, a czego unikać przy stopie cukrzycowej?
  3. Stopa cukrzycowa a żywienie medyczne

Postępowanie dietetyczne przy stopie cukrzycowej

Stosowanie diety jest jednym z podstawowych sposobów postępowania w cukrzycy. Przestrzeganie odpowiedniego sposobu żywienia pomaga kontrolować metabolizm glukozy – jest to kluczowe, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju powikłań, między innymi takich jak: stopa cukrzycowa. Dieta zalecana diabetykom, czyli tzw. dieta cukrzycowa polega na ograniczeniu spożywania produktów powodujących nadmierny wzrost stężenia glukozy we krwi. Pomaga kontrolować także poziom lipidów. Jednocześnie powinna być pełnowartościowa i zapewniać podaż wszystkich niezbędnych do funkcjonowania organizmu składników.

Wbrew pozorom u chorych na cukrzycę typu 2 (ok. 85-90% przypadków) mimo często towarzyszącej otyłości, mogą rozwijać się niedobory pokarmowe, w szczególności dotyczące białka, co może prowadzić do rozwoju tzw. niedożywienia białkowego. Do rozwoju niedożywienia białkowego dochodzi na skutek zaburzonej przemiany glukozy. Gdy występuje niedobór insuliny lub insulinooporność (co ma miejsce w przypadku cukrzycy), glukoza nie może zostać przekazana do komórek, w których naturalnie następuje jej spalenie z pozyskaniem energii. Brak glukozy w komórkach powoduje tzw. „głód komórkowy”, co sprawia, że organizm poszukuje innego źródła energii. Następuje rozpad białek (np. z tkanki mięśniowej), a pozyskane w ten sposób aminokwasy są transportowane do wątroby. Tam w procesie glukoneogenezy powstaje z nich glukoza, czyli podstawowe źródło energii dla organizmu. Jednak, jeżeli nadal obecna jest insulinooporność lub niedobór insuliny nie został wyrównany, to glukoza w dalszym ciągu nie może zostać wykorzystana przez komórki. Tak powstaje błędne koło, w którym przyrasta ilość glukozy, przy jednoczesnym dalszym niedoborze insuliny lub insulinooporności, a w efekcie dochodzi do rozpadu białek ustrojowych.
Chcąc wyrównać niedobory białka, należy zwiększyć jego ilość w diecie chorego na cukrzycę.

Jeżeli mimo stosowania zbilansowanej diety u diabetyka dojdzie do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej, a w jej konsekwencji owrzodzeń dieta pełni także kolejną funkcję – wspiera leczenie powstałej rany. W tym procesie kluczowa jest większa podaż energii oraz białka, ze względu na jego rolę w regeneracji uszkodzonych tkanek. Warto również zwrócić uwagę na składniki wspierające terapię trudno gojących ran.

Postępowanie dietetyczne u pacjentów z cukrzycą, u których wystąpił zespół stopa cukrzycowej ma na celu:

  • utrzymywanie prawidłowego (lub zbliżonego) stężenia glukozy we krwi,
  • zapewnienie prawidłowego stanu odżywienia – zapobieganie niedoborom pokarmowym i niedożywieniu poprzez dostarczenie odpowiednich do zwiększonego zapotrzebowania ilości białka oraz energii,
  • uzyskanie optymalnego stężenia lipidów we krwi,
  • pomoc w kontrolowaniu ciśnienia tętniczego krwi,
  • wspieranie uzyskania i utrzymania prawidłowej masy ciała,
  • zapobieganie rozwojowi ostrych lub przewlekłych powikłań cukrzycy,
  • wspieranie leczenia trudno gojących ran w przypadku wystąpienia owrzodzeń w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej.

Co jeść, a czego unikać przy stopie cukrzycowej?

Większość pacjentów z cukrzycą przyjmuje leki (np. insulinę), które pomagają regulować metabolizm węglowodanów. Niemniej jednak oprócz farmakoterapii powinni oni stosować także na stałe dietę cukrzycową, dla optymalnych efektów leczenia.

Taka dieta powinna być pełnowartościowa – zawierająca wszystkie niezbędne składniki odżywcze oraz energię w ilościach odpowiadających jego zapotrzebowaniu, z uwzględnieniem stanu zdrowia, wieku, masy ciała, wzrostu oraz poziomu aktywności fizycznej.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego podaż kalorii w diecie osoby z cukrzycą z poszczególnych makroskładników powinna wynosić:

  • 45% z węglowodanów,
  • 25-40% z tłuszczów,
  • 15-20% z białek (ok. 1,0–1,5 g/kg masy ciała/dobę).

Jeżeli u chorego występuje zespół stopy cukrzycowej i zmiany skórne, rany, należy uwzględnić fakt, że składniki odżywcze mają wpływ na procesy regeneracji uszkodzonych tkanek, a w związku z tym zapotrzebowanie na niektóre z nich może wzrosnąć. Chory może potrzebować dodatkowej porcji energii oraz białka – w przypadku trudno gojących ran, jakimi są zmiany charakterystyczne dla zespołu stopy cukrzycowej, zapotrzebowanie kaloryczne może wzrosnąć do 35-40 kcal/kg masy ciała/dobę, a na białko do 1,5-2,0 g/kg masy ciała/dobę.

Dieta przy stopie cukrzycowej powinna dostarczać również składników sprzyjających gojeniu ran. Należą do nich wspomniane wcześniej białko (dlatego wzrasta na nie zapotrzebowanie), a także arginina, cynk oraz antyoksydanty.

Arginina jest w organizmie prekursorem tlenku azotu, który odgrywa istotną rolę m.in. w procesie gojenia ran. Przyjmowanie argininy przez chorych ze stopą cukrzycową ma wpływ na gojenie owrzodzeń i poprawę rokowań chorego. Z kolei cynk oraz antyoksydanty przede wszystkim silnie wspierają działanie układu odpornościowego zarządzającego procesami regeneracji organizmu.

Korzystne działanie wspomnianych składników: argininy, cynku oraz antyoksydantów zostało wykazane, gdy były podawane razem w formie preparatu odżywczego. Z tego względu przede wszystkim należy zadbać, aby dieta diabetyka nie była niedoborowa, a w wielu przypadkach, szczególnie u osób z niedożywieniem lub z ryzykiem jego rozwoju, warto skonsultować z lekarzem możliwość stosowania wsparcia np. w formie preparatów żywienia medycznego.

Stopa cukrzycowa a żywienie medyczne

U chorych niedożywionych dojść może do powikłania rany (np. zakażenia), a jej proces gojenia jest spowolniony. Dlatego należy zadbać, aby chorzy na cukrzycę mieli prawidłowy stan odżywienia. Szczególną uwagę należy zwrócić na osoby starsze, gdyż po 70 roku życia ryzyko rozwoju niedoborów żywieniowych i niedożywienia wzrasta. Natomiast szacuje się, że ok. 40 % osób po 65 roku życia choruje na cukrzycę.  Z tego względu każdy diabetyk w starszym wieku powinien być otoczony troską o stan odżywienia.

Jeżeli chory nie jest w stanie tradycyjną dietą, ani jej modyfikacjami, pokryć swojego zapotrzebowania na składniki odżywcze, koniecznie może być zastosowanie wsparcia w postaci żywienia medycznego. Lekarz prowadzący może zalecić stosowanie preparatów odżywczych. Ich skład musi być dostosowany do potrzeb żywieniowych pacjenta z cukrzycą. Odpowiedni dla niego będzie Diasip.

Natomiast jeżeli u diabetyka dojdzie do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej, w procesie jego leczenia pomóc może preparat Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan). Dostarcza energię, białko, a także argininę oraz inne specyficzne mikroskładniki odżywcze wspierające proces gojenia trudno gojących ran, takich jak wspomniane zmiany w zespole stopy cukrzycowej. Zostały one skoncentrowane w małej objętości (200 ml). Preparat ma płynną postać i jest łatwy do wypicia. Pamiętać należy, że wprowadzenie do diety doustnym preparatów odżywczych należy skonsultować z lekarzem i stosować pod jego nadzorem.