Choroba Alzheimera sama w sobie nie jest chorobą śmiertelną, jednak może prowadzić do wielu niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań. Najbardziej niebezpieczne występują w ostatniej fazie choroby, kiedy chory w zasadzie całkowicie przestaje panować nad swoją fizjologią, stając się osobą leżącą, a przy nieodpowiedniej pielęgnacji jego organizm może ulec szybkiemu wyniszczeniu. Co istotne, niektóre powikłania i schorzenia mogą pozostać przez dłuższy czas niezauważone, a chorzy mający problem z komunikowaniem się z otoczeniem, często nie potrafią sygnalizować swoich dolegliwości. Poniżej omawiamy najczęściej występujące powikłania choroby Alzheimera oraz towarzyszące chorobie czynniki, które mogą doprowadzić do zagrożenia życia chorego. Podpowiadamy również, na jakie niepokojące sygnały należy zwrócić uwagę oraz jak zapobiegać powikłaniom choroby Alzheimera.

Starszy człowiek z obrączką trzyma laskę w ręku.

Spis treści:

  1. Upadki i inne nieszczęśliwe wypadki
  2. Depresja, urojenia i zachowania autodestrukcyjne
  3. Powikłania związane z zaburzeniami żywienia
  4. Infekcje dróg moczowych
  5. Infekcje dróg oddechowych
  6. Odleżyny u chorych na Alzheimera

Upadki i inne nieszczęśliwe wypadki

Choroba Alzheimera prowadzi do poważnych zaburzeń orientacji w miejscu i w czasie, a także do zaburzeń wzrokowo-przestrzennych (np. kłopoty z oceną dystansu). Chorzy z czasem gubią się we własnym domu, zapominają gdzie są i jak się tam znaleźli. Zapominają też jakie jest przeznaczenie poszczególnych przedmiotów, zanika ich umiejętność prawidłowego, racjonalnego postrzegania rzeczywistości (np. chory nie zauważa zagrożeń). W drugim stadium choroby pogarsza się też wyraźnie kondycja fizyczna chorego: jego ruchy stają się bardziej powolne, niezgrabne, chory zaczyna mieć poważne problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową. Wszystko to powoduje, że osoby z chorobą Alzheimera są szczególnie narażone na różnego rodzaju niebezpieczne wypadki, stanowiące poważne zagrożenie dla ich zdrowia i życia.

Chorym zdarzają się przede wszystkim potknięcia i upadki, które mogą prowadzić do poważnych zwichnięć lub złamań kości, które u osób w podeszłym wieku bardzo trudno się zrastają. U pacjentów z chorobą Alzheimera łatwo dochodzi do skaleczeń (np. nożyczkami, nożem, potłuczonym szkłem), oparzeń (np. przy próbie samodzielnego gotowania) oraz zatruć (chory może pomylić środek chemiczny z napojem). Poważne wypadki mogą też mieć miejsce, gdy chory sam opuści mieszkanie: może on np. łatwo wpaść pod pojazd na ulicy, wpaść do rzeki, czy stawu w parku, zagubić się w zimie i odmrozić sobie kończyny itp.

Zapobieganie wymienionym wyżej wypadkom wymaga przede wszystkim zachowania ciągłej czujności przez opiekuna, przewidywania możliwych niebezpiecznych zdarzeń oraz odpowiedniego dostosowania przestrzeni, w której przebywa chory, do jego niepełnosprawności. Kluczowe jest odpowiednie urządzenie mieszkania chorego, tak aby stanowiło ono dla niego w miarę bezpieczną przestrzeń: udrożnienie przeszkód komunikacyjnych (np. poprzez likwidację progów i zbędnych przedmiotów o które chory mógłby się potknąć), zakup mat antypoślizgowych i uchwytów do łazienki, odpowiednie zabezpieczenie okien, drzwi, gniazdek, urządzeń elektrycznych i kuchenki gazowej, schowanie ostrych przedmiotów, leków i chemii gospodarczej.

Ważna jest też odpowiednia organizacja opieki nad chorym. Chory, który stwarza dla siebie zagrożenie nie powinien zostawać w domu, bez choćby dyskretnego nadzoru. Należy też zadbać, aby nie miał możliwości samodzielnego opuszczenia mieszkania i prowadzenia pojazdu.

Depresja, urojenia i zachowania autodestrukcyjne

Zdarza się, że chorobie Alzheimera towarzyszy silna depresja oraz zachowania autodestrukcyjne. Depresja może pojawić się już w pierwszej fazie choroby, a nieleczona nasila się w kolejnych jej etapach. Objawy depresji u chorych na Alzheimera mogą być bardzo różne, np. wyraźne pogorszenie nastroju chorego i jego wycofanie się z życia towarzyskiego, strach, lęki, niepokój, apatia lub nadmierne pobudzenie, agresja, zaburzenia snu, utrata apetytu, bóle głowy. Depresja u osób z chorobą Alzheimera jest czynnikiem przyspieszającym rozwój choroby. Wpływa ona negatywnie nie tylko na kondycję psychiczną chorego, ale również fizyczną i zwiększa ryzyko zapadnięcia na choroby somatyczne.

W skrajnych przypadkach depresja może prowadzić do zachowań autodestrukcyjnych (np. samookaleczania się przez chorego) oraz do myśli i prób samobójczych. W ostatniej fazie choroby Alzheimera może też dochodzić do poważnych zaburzeń psychicznych u chorego, a zwłaszcza do urojeń, omamów i zachowań agresywnych. Wzrasta wtedy ryzyko niebezpiecznych wypadków z udziałem chorego oraz zachowań autodestrukcyjnych.

Leczenie depresji i zaburzeń psychicznych u osób chorych na Alzheimera wymaga zawsze konsultacji neurologicznej i psychiatrycznej oraz zastosowania odpowiednich leków psychotropowych. Ważne jest też wsparcie psychiczne ze strony rodziny i przyjaciół chorego – okazywanie mu troski i zrozumienia.

Powikłania związane z zaburzeniami żywienia

Chorobie Alzheimera towarzyszą najczęściej różnego rodzaju zaburzenia żywienia: brak łaknienia, zapominanie o konieczności jedzenia, zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, biegunki lub zaparcia oraz problemy z połykaniem pokarmów (dysfagia). Wszystkie te dolegliwości mogą prowadzić do niedożywienia chorego oraz bardzo groźnego w skutkach odwodnienia organizmu. Niedożywienie oznacza, że organizm chorego nie otrzymuje odpowiedniej ilości kalorii i składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, co może przyczynić się do szybkiego wyniszczenia. Chory niedożywiony i odwodniony jest też bardziej narażony na rozwój różnego rodzaju infekcji oraz na rozwój osteoporozy (ze względu na brak w diecie odpowiedniej ilości wapnia, białka i witaminy D).

Aby nie dopuścić do niedożywienia i odwodnienia organizmu chorego należy przede wszystkim zapewnić mu regularne i odpowiednio zbilansowane pod względem odżywczym i kalorycznym posiłki, a także odpowiednią ilość płynów. Bardzo ważne jest też suplementowanie diety chorego i podawanie mu specjalistycznych preparatów żywieniowych (np. Nutridrink – więcej na stronie nutridrink.pl), zawierających odpowiednią dawkę łatwo przyswajalnych składników odżywczych.

Bardzo niebezpieczna dla chorego na Alzheimera może być dysfagia (zaburzenia połykania), będąca efektem uszkodzeń układu nerwowego. U chorych z dysfagią może dojść do zachłyśnięcia się napojem lub zadławienia pokarmem. Groźnym powikłaniem dysfagii może być zachłystowe zapalenie płuc, do którego dochodzi w wyniku przedostania się treści pokarmowej do układu oddechowego. Objawy zachłystowego zapalenia płuc są dość podobne do objawów typowego zapalenia płuc: występują duszności, ból w klatce piersiowej, świszczący oddech, męczący kaszel z odksztuszaniem wydzieliny ropnej, gorączka, zlewne poty i ogólne osłabienie organizmu.

Leczenie polega na odessaniu zalegającej w drogach oddechowych treści pokarmowej oraz na podawaniu (zazwyczaj w warunkach szpitalnych) antybiotyków o szerokim spektrum działania (a te mogą jeszcze bardziej osłabić odporność organizmu chorego). Powikłaniom dysfagii należy zapobiegać poprzez podawanie choremu posiłków o odpowiedniej konsystencji oraz stosowanie odpowiedniej techniki karmienia chorego. Najbardziej odpowiednia dla osób z problemami połykania jest konsystencja gęstej papki, bez wyczuwalnych grudek i kawałków pokarmów. Płyny podawane chorym z dysfagią powinny być zagęszczone, np. specjalistycznym preparatem Nutilis Clear, który jest amylazooporny, dzięki czemu zagęszczony napój nie rozwarstwia się w kontakcie ze śliną chorego (więcej na nutilis.pl).

Infekcje dróg moczowych

Infekcje dróg moczowych u osób z chorobą Alzheimera to dość częsta dolegliwość spowodowana nietrzymaniem moczu, niewłaściwą higieną, przyjmowaniem niektórych leków, a u chorych leżących – cewnikowaniem i pieluchowaniem. U osób w podeszłym wieku infekcje dróg moczowych przebiegają bardzo często z zajęciem nerek, a zbyt późno wykryte i nieleczone mogą prowadzić do ich niewydolności. Pierwsze objawy zakażeń dróg moczowych to przede wszystkim: parcie na pęcherz i częste oddawanie moczu, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, ból w podbrzuszu, przykry zapach moczu. Następnie może pojawić się gorączka, nudności i wymioty, bóle w okolicy lędźwiowej, krwiomocz, a nawet utrata świadomości.

Leczenie tego typu infekcji bywa bardzo trudne i polega przede wszystkim na podawaniu leków antybakteryjnych. Zapobiegać zapaleniu dróg moczowych należy przede wszystkim poprzez zachowanie odpowiedniej higieny miejsc intymnych chorego (odpowiednio częste mycie i osuszanie miejsc intymnych, u chorych pieluchowanych – częsta zmiana pieluch, codzienna zmiana bielizny osobistej) oraz podawanie choremu odpowiedniej ilości płynów. Warto też robić choremu regularne badania moczu (np. raz na pół roku), zwłaszcza, że przewlekłe infekcje dróg moczowych mogą nie dawać przez dłuży czas typowych objawów.

Infekcje dróg oddechowych

Osoby w podeszłym wieku, w tym chorzy na Alzheimera, narażeni są w sposób szczególny na różnego rodzaju infekcje dróg oddechowych, w tym na groźne dla życia zapalenie płuc. Ryzyko infekcji u chorych na Alzheimera jest duże ze względu na ogólne osłabienie organizmu i jego zmniejszoną odporność oraz zmniejszoną ruchomość oddechową klatki piersiowej. Zapadalność na zapalenie płuc jest szczególnie wysoka w przypadku chorych unieruchomionych w łóżku, gdyż długotrwała pozycja leżąca przyczynia się do zmniejszenia wydolności układu oddechowego.

Przebieg zapalenia płuc u osób starszych i osłabionych jest najczęściej gwałtowny i może prowadzić do niewydolności oddechowej i śmierci chorego. Typowe dla zapalenia płuc objawy to: duszność, ból w klatce piersiowej, nieproduktywny kaszel (często z wydzielaniem ropnej wydzieliny), świszczący oddech, rzężenie lub problemy z oddychaniem, wysoka gorączka, znaczne osłabienie organizmu. Zdarza się także, że zapalenie płuc ma przebieg atypowy (bez typowych objawów) lub wręcz bezobjawowy.

Profilaktyka zapalenia płuc polega przede wszystkim na utrzymaniu organizmu chorego w jak najlepszej kondycji, unikaniu kontaktów z osobami zainfekowanymi, regularnym wykonywaniu ćwiczeń oddechowych (np. wykonywanie głębokich wdechów i wydechów, dmuchanie w rurkę, w gwizdek, korzystanie z aparatu do ćwiczeń oddechu). W przypadku chorych leżących ważne jest także regularne oklepywanie pleców i zapewnienie im odpowiedniej dawki tlenu np. poprzez regularne wietrzenie pomieszczeń i werandowanie chorego.

Odleżyny u chorych na Alzheimera

Chorzy unieruchomieni długotrwale w łóżku są narażeni na powstawanie odleżyn – bardzo bolesnych i niebezpiecznych dla zdrowia uszkodzeń skóry, tkanek i kości, które powstają w wyniku długotrwałego ucisku na naczynia krwionośne. Miejsca szczególnie narażone na odleżyny to plecy wzdłuż kręgosłupa, łopatki, tył głowy (potylica), łokcie, okolice kości ogonowej i biodrowej, kostki i pięty. Odleżyny są dla chorego bardzo bolesne, a co najważniejsze – trudno je wyleczyć. Mogą być one przyczyną bardzo niebezpiecznych zakażeń organizmu, a w skrajnych przypadkach mogą nawet doprowadzić do śmierci chorego.

Pierwszym objawem odleżyn, który powinien zaniepokoić opiekuna chorego jest zaczerwienienie skóry w miejscu narażonym na ucisk – na tym etapie powstaniu odleżyny można stosunkowo łatwo zapobiec, stąd też ważna jest regularna obserwacja stanu skóry chorego i szybka reakcja opiekuna na pierwsze symptomy powstawania odleżyn. W bardziej zaawansowanym stadium skóra ciemnieje, tworzą się na niej rany i owrzodzenia, które bardzo trudno się goją.

Profilaktyka odleżyn polega przede wszystkim na częstej zmianie pozycji chorego, oklepywaniu i masowaniu miejsc narażonych na ciągły ucisk (to usprawnia krążenie krwi w tkankach) oraz zachowaniu odpowiedniej higieny skóry (skóra powinna być zawsze czysta i sucha). Warto również zainwestować w specjalny materac przeciwodleżynowy (najlepiej w materac zmiennociśnieniowy), który zapewnia zmienny nacisk na poszczególne części ciała chorego. Przydatne mogą okazać się także poduszki i krążki przeciwodleżynowe, ochraniacze na stopy, specjalne podpórki na łokcie i pięty oraz wałki pod kark i kolana.

W profilaktyce i leczeniu odleżyn warto zastosować Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan) – przeznaczony do picia preparat odżywczy, który w 200 ml zawiera 3 g argininy i zestaw antyoksydantów, które sprzyjają procesowi gojenia ran i odleżyn.

Powikłania długotrwałego unieruchomienia chorego w łóżku – przykurcze mięśni i stawów, skrzepliny żylne

Chorzy długotrwale unieruchomieni w łóżku są szczególnie narażeni na powstawanie przykurczy mięśniowych i stawowych w kończynach dolnych oraz na tworzenie się skrzeplin w żyłach. Przykurcze mięśniowe i stawowe objawiają się przede wszystkim znacznym ograniczeniem ruchomości stawów, bólami i poranną sztywnością kończyn. Dolegliwość ta znacznie pogarsza komfort życia chorego, który ma problemy z samodzielnym poruszaniem się i może prowadzić do poważnych deformacji stawów. Przykurczom należy zapobiegać poprzez wykonywanie ćwiczeń rehabilitacyjnych (najlepiej pod nadzorem wykwalifikowanego rehabilitanta) oraz poprzez zachęcanie chorego do aktywności ruchowej (wstawanie z łóżka i krótki spacer po domu, zginanie kończyn, napinanie mięśni kończyn itp.).

Dolegliwością związaną z długotrwałym unieruchomieniem w łóżku są zastoiny i skrzepliny żylne, pojawiające się najczęściej w kończynach dolnych. Są one o tyle groźne, że nieleczone mogą doprowadzić do zatorowości płucnej i zgonu chorego. Objawy zakrzepicy żylnej to przede wszystkim ból kończyny, jej obrzęk i zasinienie. Choroba może też postępować bez charakterystycznych objawów i zdarza się że wykrywana jest dopiero wtedy, gdy dojdzie już do zatorowości płuc. Zapobiegać skrzeplinom żylnym można poprzez ćwiczenia kończyn i masaże.