Udar mózgu jest stanem zagrożenia życia, dlatego pacjent z podejrzeniem udaru powinien być traktowany podobnie jak pacjent z podejrzeniem zawału serca, czyli wymaga natychmiastowej, specjalistycznej pomocy medycznej. Podobnie powinni być traktowani chorzy po przemijającym ataku niedokrwienia mózgu (tzw. mikroudar, TIA), ponieważ ryzyko wystąpienia udaru niedokrwiennego w pierwszych dniach po tym incydencie zwiększa się 8-krotnie.

Zapobieganie udaru mózgu

Spis treści:

  1. Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie udaru mózgu?
  2. Niemodyfikowane czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu
  3. Modyfikowane czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu
  4. Badania w profilaktyce udaru mózgu
  5. Kolejny udar mózgu a styl życia?

Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie udaru mózgu?

Ryzyko nawrotu udaru po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu może sięgać 10–12% w pierwszym roku i 5–8% w każdym następnym roku. Skumulowane ryzyko powtórnego udaru w ciągu 5 lat wynosi 30–40%. Dodatkowo 15% chorych po udarze doznaje zawału serca, a kolejnych 15% umiera z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. Najwyższe ryzyko nawrotu udaru istnieje bezpośrednio po incydencie udarowym. Kolejny udar najczęściej ma taką samą przyczynę, jak pierwszy. U chorych po udarze niedokrwiennym w około 5% przypadków występują udary krwotoczne, a po udarze krwotocznym aż w 42% przypadków — udary niedokrwienne. Dlatego profilaktyka wtórna jest tak istotnym zagadnieniem dla pacjentów po udarze.

Przyczynami udaru niedokrwiennego mózgu mogą być czynniki ryzyka od nas niezależne – niemodyfikowane oraz modyfikowane, na które mamy wpływ i możemy je eliminować. Rozpoznanie czynników ryzyka jest ważne, gdyż pozwala na szybsze rozpoczęcie leczenia i wprowadzenie profilaktyki u pacjenta.

Niemodyfikowane czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu

Do niemodyfikowanych czynników ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu należy:

  • płeć – wyższa zapadalność u mężczyzn – z wyjątkiem przedziałów wiekowych 35-44 lat oraz powyżej 85 roku życia, kiedy kobiety mają porównywalne bądź wyższe ryzyko udaru mózgu,
  • wiek – zapadalność podwaja się z każdą dekadą po 55 roku życia (wynosi 13%
    w przedziale wiekowym 60-79 lat i 27% po 80 roku życia),
  • uwarunkowania genetyczne:
  • ryzyko udaru mózgu jest wyższe, jeżeli wystąpił on u rodzica < 65 roku życia (większe ryzyko ze strony ojca niż matki): wystąpienie udaru zwiększa 1,3-1,76 razy ryzyko tej choroby u krewnych I stopnia, współwystępowanie choroby uwarunkowanej genetycznie (< 1% przypadków): zespół MELAS, choroba CADASIL, zespół Marfana, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, choroba Fabry’ego, homocystynuria.

Modyfikowane czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu

Do głównych modyfikowanych czynników ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu zalicza się:

  • cukrzycę – sprzyja powstaniu uszkodzeń miażdżycowych, a także podwyższa ryzyko udaru mózgu około dwukrotnie,
  • chorobę miażdżycową,
  • choroby mięśnia sercowego (przebyty zawał serca, dysfunkcja lewej komory, zakrzep w świetle lewej komory, migotanie przedsionków, wada zastawkowa, choroba niedokrwienna serca),
  • nadciśnienie tętnicze – czterokrotnie zwiększa ryzyko udaru mózgu, częstość występowania tego schorzenia wzrasta wraz z wiekiem, obejmuje ponad 2/3 ludzi po 65 roku życia,
  • hipercholesterolemia – ryzyko udaru jest zwiększone u ludzi ze zwiększonym stężeniem cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL,
  • alkohol – nie posiada bezpośredniego wpływu na wystąpieniu udaru, natomiast poprzez szereg toksycznych właściwości przyczynia się do zapadalności na choroby, których obecność istotnie przyczynia się do wystąpienia ognisk niedokrwiennych w mózgu,
  • otyłość/nadwaga – otyłość typu brzusznego zwiększa ryzyko udaru 1,5-krotnie,
  • brak ruchu,
  • niewłaściwy sposób żywienia,
  • środki antykoncepcyjne – uważa się, że ryzyko wzrasta około dwukrotnie u kobiet zażywających tabletki antykoncepcyjne, w porównywaniu do kobiet, które ich nie stosują. Stosowania środków antykoncepcyjnych nasila ryzyko powstania zakrzepic żylnych oraz tętniczych, co bezpośrednio wpływa na powstanie udaru niedokrwiennego mózgu,
  • palenie tytoniu – wystąpienie udaru jest ponad dwukrotnie większe u palaczy niż u ludzi niepalących. Z kolei bezpośredni wpływ palenia tytoniu powoduje zmniejszenie przepływu mózgowego, skurcze płytek krwi, co przyczynia się do tworzenia materiału zatorowego oraz miejscowych zwężeń naczyń,
  • inne: wystąpienie przejściowego niedokrwienia mózgu, zaburzenia hematologiczne, zespół bezdechu sennego, zwężenie tętnic szyjnych, radioterapia okolic szyi i głowy, niekorzystne warunki socjoekonomiczne.

Modyfikowane czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu możemy podzielić na czynniki, na które możemy wpłynąć działaniami pozamedycznymi i medycznymi. Działania pozamedyczne to przede wszystkim terapeutyczna zmiana stylu życia (odpowiednie żywienie, aktywność fizyczna, zaprzestanie palenia papierosów itp.). Natomiast działania medyczne dotyczą farmakoterapii poprzez podanie, jeśli istnieją wskazania, leków przeciwpłytkowych, antykoagulantów , a także leczenia operacyjnego. Jeśli udar mózgu był spowodowany zwężeniem tętnicy szyjnej, to w prewencji kolejnego udaru wykonuje się endarterektomię (operacyjne wycięcie blaszek miażdżycowych ze światła naczynia).

Badania w profilaktyce udaru mózgu

Najistotniejsze badania w profilaktyce udaru mózgu to przede wszystkim:

  • Pomiar ciśnienia krwi. Nadciśnienie tętnicze występuje u 2/3, a być może nawet u 3/4 chorych z udarem mózgu. Wykazano, że obniżenie ciśnienia rozkurczowego o 5 mm Hg, a skurczowego o 10 mm Hg przez 2–3 lata zmniejsza ryzyko udaru o około 40%.
  • Kontrola masy ciała i obwodu talii. W przypadku występowania otyłości należy podjąć próbę zmniejszenia masy ciała poprzez zmianę sposobu odżywiania oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Warto wybrać się w tym celu do dietetyka, aby proces odchudzania był bezpieczny i nie prowadził do niedoborów składników odżywczych.
  • Pomiar stężenia lipidów we krwi (cholesterol całkowity, cholesterol LDL, HDL, trójglicerydy). Mimo, że dotychczas nie udowodniono jednoznacznie, by zaburzenia gospodarki lipidowej były niezależnym czynnikiem ryzyka udaru mózgu, tym niemniej w badaniach wykazano zmniejszenie ryzyka po zastosowaniu statyn. Systematyczne przyjmowanie statyn obniża ryzyko kolejnego udaru nawet o 25%.
  • Monitorowanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Udar niedokrwienny mózgu występuje do 4 razy częściej u osób obciążonych cukrzycą typu 2, występuje też wcześniej w młodszym wieku, a udar nawrotowy zdarza się u 1/4 chorych na cukrzycę.
  • Jest najlepszą metodą służącą do oceny stopnia zwężenia tętnicy szyjnej wewnętrznej. Zwężenie tętnicy szyjnej wewnętrznej w wyniku miażdżycy odpowiada za około 20% udarów niedokrwiennych mózgu.
  • Regularne wizyty kontrolne u lekarza medycyny rodzinnej oraz wskazanych przez niego specjalistów.

Kolejny udar mózgu a styl życia?

Bardzo ważną rolę w profilaktyce wtórnej jak i pierwotnej udaru odgrywa modyfikacja stylu życia. Jednym z ważnych elementów jest odpowiedni sposób żywienia, w którym przeważać będą produkty pochodzenia roślinnego (warzywa, świeże owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, inne nasiona, pestki i orzechy) oraz żywność niskoprzetworzona, w umiarkowanych ilościach spożywany będzie chudy nabiał oraz ryby, natomiast produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso i wędliny, masło, śmietana) będą pojawiały się w diecie w znacznie ograniczonej ilości. Tak skomponowana dieta jest bogatym źródłem korzystnych składników odżywczych (błonnika pokarmowego, witamin z grupy B, kwasu foliowego i antyoksydantów, tłuszcze omega-3) oraz uboga w niekorzystne składniki (nasycone tłuszcze, tłuszcze trans, sól i cukry proste). Kolejny istotny czynnik to regularna aktywność fizyczna, której poziom, rodzaj i intensywność powinna być dostosowana do stanu zdrowia pacjenta i skonsultowana z lekarzem i fizjoterapeutą. Bardzo ważnym elementem jest również niepalenie papierosów oraz unikanie alkoholu.