Starzenie się człowieka wiąże się z wieloma zmianami w organizmie. Osłabieniu ulegają mięśnie, pamięć, a także funkcjonowanie narządów wewnętrznych i układów, w tym również układu pokarmowego. Zachodzące zmiany mogą powodować różne trudności żywieniowe, które wpływają na stan zdrowia i samopoczucie osoby starszej. Dlatego warto zwrócić uwagę na trudności żywieniowe jakie mogą dotykać podopiecznych w starszym wieku.

Spis treści:

  1. Kim jest osoba starsza?
  2. Czy starość zawsze przebiega tak samo?
  3. Trudności żywieniowe osób starszych
  4. Jeśli opiekujesz się osobą starszą zwróć na to uwagę!
  5. Zakupy dla osób starszych
  6. Dysfalgia – zaburzenia połykania
  7. Uzębienie osób starszych

Kim jest osoba starsza?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) okres starości dzieli się na trzy etapy: wiek podeszły tzw. wczesna starość (60-74 roku życia), starość późna (75-89 r.ż.) i starość bardzo późna tzw. długowieczność (90 i więcej lat). W starożytności za osobę starą uznawano już człowieka 40-letniego. Wraz z postępami medycyny i stałym rozwojem społeczeństw długość życia wydłuża się, a większość krajów europejskich to obecnie populacje starzejące się. Średnia długość życia w Polsce to obecnie 74 lata dla mężczyzn i 82 lat dla kobiet. W związku ze stale zwiększającą się liczbą ludzi w wieku podeszłym można się spodziewać licznych problemów, na które społeczeństwo nie jest przygotowane, m.in. w kwestii dotyczącej żywienia ludzi starych.

Czy starość zawsze przebiega tak samo?

Starzenie się organizmu to nieunikniony proces, ale trzeba przyznać, że jego tempo jak i zakres są bardzo zróżnicowane. W praktyce klinicznej obserwujemy dziarskich 90-letnich, zupełnie samodzielnych staruszków jak i osoby 60-letnie w dużej mierze uzależnione od pomocy rodziny, niedołężne i schorowane. Starość jest wypadkową przede wszystkim dotychczasowego „prowadzenia się”: przebytych chorób, pielęgnowanych nałogów, ale też statusu socjalnego jak i indywidualnych uwarunkowań genetycznych. Znajomość fizjologii starzenia się wyjaśnia wiele problemów z jedzeniem (utrata apetytu, zmniejszenie przyjmowania kalorii), które dotyczą osób starszych. Starzeją się wszystkie organy i układy.

Trudności żywieniowe osób starszych

Kluczowym problemem w kontekście odżywiania się jest nie tyle starzejący się przewód pokarmowy, co starzejący się mózg, a szerzej układ nerwowy. Z wiekiem największe zmiany dotyczą płatów czołowych mózgu (ośrodek myślenia, kojarzenia faktów, emocji), a także hipokampu (ośrodek m.in. pamięci długotrwałej). Demencja ma także tło naczyniowe (miażdżyca tętnic mózgowych). Ubytki te sprawiają, że osoba starsza zapomina – nie tylko o tym jak daną potrawę przyrządzić (Jak to było? Jak ja to robiłem? Gdzie schowałem ten przepis?), ale i o tym aby w ogóle zjeść. Poczucie wstydu i zażenowania własną nieporadnością często nie pozwala zwrócić się o pomoc. Świadomość własnych ograniczeń nasila stany depresyjne, co w mechanizmie błędnego koła przyczynia się do utraty apetytu. Czasem osoba starsza nie jest w ogóle świadoma własnej nieporadności i też o żadną pomoc nie poprosi.

Jeśli opiekujesz się osobą starszą zwróć na to uwagę!

Dyskretnie kontroluj czy podopieczny zjada posiłki i jakiej są one jakości. Na skutek starzenia się podwzgórza mózgu niedomagają ośrodki głodu i sytości. Na starość rzadziej odczuwamy „wilczy głód”, raczej szybko pojawia się sytość, a porcje naturalnie ulegają zmniejszeniu bo zmniejsza się zapotrzebowanie na kalorie jak i tempo przemiany materii. Rozwiązaniem jest podawanie posiłków częściej, ale mniejszych.

Zakupy dla osób starszych

Na skutek zaburzeń funkcji poznawczych, osoba starsza może nie poradzić sobie z zakupami w sklepie. Przy zalewie towaru na półkach, wśród np. 20 jogurtów może nie potrafić wybrać, jest zagubiona bo nie rozumie etykiet na produkcie albo systemu obsługi w sklepie (np. samodzielne ważenie towaru). Cały ten chaos nowoczesności może sprawić, że osoba starsza wyjdzie ze sklepu „z niczym”. Wreszcie z wiekiem przytępia się nie tylko słuch czy wzrok, ale również węch i smak co staje się kolejną cegiełką przyczyniającą się do niejedzenia.

Dysfalgia – zaburzenia połykania

Niezwykle istotnym i potencjalnie groźnym objawem starości są zaburzenia połykania (dysfagia). Akt połykania jest bardzo precyzyjnie regulowany przez mózg. W trakcie połykania zamyka się nagłośnia, zamykając tym samym wejście do krtani i dróg oddechowych, a pokarm trafia do przełyku. Często u chorych po udarze mózgu, ale i z chorobą Parkinsona obserwujemy poważne zaburzenia połykania: ciągłe krztuszenie się, pokarm wracający nosem, zachłystowe zapalenie płuc, a w skrajnych przypadkach może dojść do zachłyśnięcia się i asfiksji – zadławienia kęsem pokarmowym. Jeśli chory cierpi z powodu zaburzeń połykania, konieczna jest diagnostyka dysfagii (przyczyna ośrodkowa – układ nerwowy lub obwodowa – choroba krtani lub przełyku), a następnie zmiana konsystencji diety! W niektórych wypadkach konieczne jest założenie gastrostomii odżywczej i żywienie dojelitowe.

Uzębienie osób starszych

Kolejny często bagatelizowany problem to uzębienie – zarówno brak zębów, niewłaściwie dopasowana proteza, jak i choroby przyzębia będą powodowały zaburzenia żucia i w konsekwencji pogorszenie stanu odżywienia. Koniecznie zapisz seniora na wizytę u stomatologa, nawet jeśli deklaruje, że nie ma w tym zakresie problemu.

Starzejący się przewód pokarmowy również powoduje problemy z jedzeniem u ludzi starszych. Ściany przewodu pokarmowego, a w szczególności mięśniówka staje się cieńsza co przekłada się na słabszą perystaltykę jelit, wzrasta tendencja do zaparć, a tym samym spada apetyt. Zaparcia nasilają się także na skutek braku odpowiedniego nawodnienia! Ludzie starsi często nie piją (zapominają i/lub nie odczuwają pragnienia). Niesprawność przewodu pokarmowego często wynika również z niedokrwienia (zmiany miażdżycowe w naczyniach unaczyniających przewód pokarmowy). Zanik gruczołów ślinowych i śluzowych utrudnia wydzielanie śliny. Stała suchość w jamie ustnej utrudnia żucie pokarmów. Wreszcie niedomoga dotyczy także wydzielania soków i enzymów trawiennych przez wątrobę, trzustkę i rąbek szczoteczkowy jelita cienkiego – to wszystko nasila problemy z trawieniem i wchłanianiem substancji odżywczych – to z kolei potęguje istniejące niedobory i pogłębia niedożywienie.

Wreszcie kolejny bardzo istotny problem to leki. Wiele z nich wpływa negatywnie na apetyt, a przyjmowanie niektórych leków łącznie z pokarmem powoduje zaburzenia wchłaniania zarówno leku, jak i substancji odżywczych z pożywienia.