Większość osób chorych na Alzheimera przejawia tendencję do tzw. wędrowania, czyli bezcelowego chodzenia po domu (często także w porze nocnej) lub do prób opuszczenia mieszkania i błąkania się po okolicy. Wędrowanie jest zazwyczaj bardzo uciążliwe dla opiekuna i może stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia chorego. Poniżej wyjaśniamy skąd u chorych na Alzheimera bierze się chęć wędrowania i podpowiadamy jak radzić sobie z tym problemem.

Spis treści:

  1. Dlaczego chory na Alzheimera wędruje?
  2. Jak radzić sobie z wędrowaniem osoby chorej na Alzheimera?
  3. Zapewnienie bezpieczeństwa choremu ze skłonnością do wędrowania

Dlaczego chory na Alzheimera wędruje?

Wędrowanie może przejawiać się na rozmaite sposoby: chory może chodzić bezcelowo po domu, podążać uporczywie za opiekunem (sprawia to wrażenie ciągłego śledzenia), wykazywać nadmierną aktywność w porze nocnej czy namawiać do samodzielnego opuszczenia mieszkania. Takie zachowanie charakterystyczne jest przede wszystkim dla pośredniego stadium choroby Alzheimera, w którym chory zachowuje jeszcze dość dobrą kondycję fizyczną, natomiast uszkodzenia poczynione w jego mózgu wskutek choroby powodują już poważne zaburzenia pamięci i postrzegania rzeczywistości. Powodów, dla których chory wędruje może być wiele, na przykład:

  1. Chory nie rozpoznaje własnego mieszkania i twierdzi, że chce wrócić do swojego domu (często jest to dom, który senior pamięta z czasów dzieciństwa lub młodości).
  2. Chory odczuwa niepokój, niepewność i lęk, nie rozpoznaje osób i otoczenia, wydaje mu się, że jest siłą przetrzymywany w domu.
  3. Chory jest nieufny i podejrzliwy wobec otoczenia. Jest przekonany, że opiekun go okrada, oszukuje lub zdradza (jeśli jest to małżonek/małżonka) i dlatego ciągle go śledzi; lub odwrotnie – chce od niego uciec,
  4. Chory jest nadpobudliwy, trudno jest mu usiedzieć na miejscu,
  5. Chory odczuwa większą niż zapewnia mu opiekun potrzebę aktywności ruchowej w ciągu dnia.

Opiekun osoby chorej na Alzheimera powinien zdawać sobie sprawę, że wędrowanie podopiecznego jest nie tylko uciążliwe, ale także niebezpieczne, zwłaszcza jeśli choremu uda się samodzielnie opuścić mieszkanie. Osoby chore na Alzheimera cierpią bowiem na poważne zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni, łatwo się gubią, zapominają gdzie są i jak się tam znalazły. Do tego dochodzą zaburzenia wzrokowo-przestrzenne (np. niewłaściwa ocena odległości) oraz nieumiejętność właściwej oceny sytuacji oraz dostrzegania zagrożeń.

Chorzy, którzy samodzielnie wychodzą z domu są często niewłaściwie ubrani w stosunku do panujących warunków pogodowych, błąkają się bez celu po okolicy, nie potrafią samodzielnie wrócić do domu, ani też wskazać jego adresu. Błąkając się, mogą łatwo ulec wypadkowi, np. wpaść pod pojazd, wejść do rzeki, czy stawu w parku, przewrócić się itp. Niebezpieczne jest także wędrowanie nocne, gdyż chory może w ciemności łatwo się potknąć i zranić.

Jak radzić sobie z wędrowaniem osoby chorej na Alzheimera?

Przede wszystkim należy ustalić przyczynę wędrowania. Często zdarza się, że chory odczuwa potrzebę ruchu i bycia aktywnym, tymczasem opiekun nie oferuje mu nic poza biernym siedzeniem w fotelu. Powinieneś więc zapewnić podopiecznemu odpowiednią dawkę aktywności intelektualnej i ruchowej: zabierać go regularnie na spacery, pozwolić mu pomagać w codziennych pracach w domu i w ogrodzie, skłonić chorego do ćwiczeń fizycznych i intelektualnych,

Nadmierna aktywność chorego w porze nocnej również może być spowodowana brakiem odpowiedniej dawki ruchu, dziennymi drzemkami, czy niewłaściwą higieną snu. Postaraj się więc, aby Twój podopieczny miał możliwość zmęczyć się w ciągu dnia, nie pozwalaj mu na zbyt długie i częste dzienne przysypianie, zapewnij mu regularne pory kładzenia się spać i zadbaj o spokojną, relaksującą atmosferę przed snem, tak aby chory mógł się uspokoić i wyciszyć.

Jeśli chory podejmuje uporczywe próby samodzielnego opuszczenia domu (gdyż twierdzi, że nie jest to jego mieszkanie lub że jest w nim więziony) postaraj się odwrócić jego uwagę od tego tematu i zająć czymś innym (np. poproś podopiecznego o pomoc w składaniu prania, w przygotowaniu posiłku itp.). Pamiętaj, że próba racjonalnego tłumaczenia osobie chorej na Alzheimera, dlaczego nie może sama wyjść z domu jest skazana z góry na niepowodzenie i może wywołać złość, a nawet agresję chorego. Podopieczny w takiej sytuacji nie tylko nie przyjmie Twoich argumentów, ale będzie przekonany, że działasz w złej wierze (np. chcesz zrobić mu na złość, siłą przytrzymujesz go w domu, chcesz go skrzywdzić itp.).

Ważne jest abyś sam zachował w tej sytuacji spokój i opanowanie. Twoje nerwy i złość będą tylko prowokowały chorego do kolejnych prób ucieczki. W sytuacji gdy wędrowanie staje się bardzo uciążliwe, a Twój podopieczny jest wyraźnie nadpobudliwy porozmawiaj o tym z jego lekarzem prowadzącym – może okazać się, że konieczne będzie zastosowanie odpowiedniej terapii farmakologicznej.

Zapewnienie bezpieczeństwa choremu ze skłonnością do wędrowania

Niezwykle ważne jest podjęcie kroków mających zapewnić bezpieczeństwo choremu ze skłonnością do wędrowania. Przede wszystkim powinieneś uniemożliwić choremu samodzielne wydostanie się z domu lub z posesji. Zadbaj o odpowiednie zabezpieczenie drzwi (w tym również drzwi balkonowych) i okien: możesz wyposażyć je w odpowiednie zamki, blokady i alarmy uruchamiające się przy próbie samodzielnego opuszczenia mieszkania. Jeśli zamykasz drzwi na klucz – trzymaj go zawsze przy sobie, tak aby chory nie miał do niego dostępu. W przypadku gdy chory przebywa czasami w ogrodzie w podobny sposób należy zabezpieczyć również furtkę i wjazdy na posesję. Ważne jest zabezpieczenie ciągów komunikacyjnych w mieszkaniu, tak aby zminimalizować ryzyko potknięcia się przez chorego: zlikwidowanie wysokich progów, usunięcie małych dywaników, stołków, stojaczków, kwietników i innych sprzętów, o które chory mógłby się potknąć lub uderzyć. Koniecznie zabezpiecz schody poprzez zamontowanie specjalnej barierki. Jeżeli Twój podopieczny ma skłonność do częstego wstawania i wędrowania w nocy możesz umieścić w jego pokoju urządzenie typu „elektroniczna niania” (do kupienia w sklepach z artykułami dziecięcymi), które pozwoli Ci usłyszeć odgłosy wstawania i nocnej aktywności chorego.

Powinieneś przygotować się także na ewentualność niekontrolowanego opuszczenia mieszkania przez Twojego podopiecznego. Poinformuj zaufanych sąsiadów o możliwości „ucieczki” chorego z domu i poinstruuj ich, jak powinni postąpić widząc go błąkającego po okolicy. Dobrze jest poinformować o problemie także dzielnicowego policjanta lub strażnika miejskiego – taka informacja pomoże mu odpowiednio zareagować, gdy ujrzy na ulicy starszą, zdezorientowaną i zagubioną osobę. Sprawdzonym „patentem” jest także wyposażenie chorego w odpowiedni identyfikator – opaskę na rękę z jego imieniem, nazwiskiem, numerem kontaktowym do opiekuna i adresem. Karteczki z numerem telefonu i adresem chorego można też wszyć w odzież chorego lub włożyć je do kieszeni jego okrycia wierzchniego. Bardziej kosztownym, ale skutecznym rozwiązaniem jest umieszczenie w kieszeni chorego małego lokalizatora GPS, który pozwali szybko zlokalizować podopiecznego za pomocą telefonu komórkowego.

 

Źródła:

„Poradnik dla opiekunów osób dotkniętych chorobą Alzheimera” (Wielkopolskie Stowarzyszenie Alzheimerowskie) – adres internetowy: http://www.friggawork.pl/wp-content/uploads/Poradnik-dla-opiekun%C3%B3w-choroba-Alzheimera.pdf

„Zaburzenia zachowania w chorobie Alzheimera – poradnik dla opiekunów” – adres internetowy: https://www.lundbeck.com/upload/pl/files/pdf/Poradniki/ADzaburzeniazach.pdf

„Wędrowanie w chorobie Alzheimera” – adres internetowy: http://www.ssa.katowice.pl/page.php?59

Wojciech Rachel, Wojciech Datka, Tomasz Zyss, Andrzej Zięba, ”Obciążenie opiekunów pacjentów z otępieniem w chorobie Alzheimera” – adres internetowy: http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2014-01-3.pdf