Cukrzyca typu 1 należy do grupy chorób metabolicznych. Jednym z najważniejszych elementów leczenia jest odpowiedni sposób żywienia, dopasowany do zastosowanej insulinoterapii. Jak powinna wyglądać dieta pacjentów z cukrzycą typu 1? O czym należy pamiętać i jak komponować posiłki? Odpowiedź na te pytania znajdziesz poniżej.

Spis treści:

  1. Dieta w cukrzycy typu 1 – jaką odgrywa rolę?
  2. Cukrzyca typu 1 – jaką właściwie stosować dietę?
  3. Cukrzyca typu 1 - najważniejsze zasady diety
  4. Dieta w cukrzycy typu 1 - o czym należy pamiętać przy komponowaniu diety?
  5. Indeks glikemiczny (IG) - praktyczne wskazówki

Dieta w cukrzycy typu 1 – jaką odgrywa rolę?

Cukrzyca typu 1 jest chorobą, w której dochodzi do niszczenia komórek β wysp trzustkowych. Prowadzi to do bezwzględnego niedoboru insuliny. W związku z tym, chorzy wymagają leczenia insuliną przez całe życie. Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, zalecanym modelem leczenia jest intensywna funkcjonalna insulinoterapia przy zastosowaniu podskórnych dawek insuliny lub ciągłego wlewu insuliny za pomocą pompy insulinowej. Warunkiem skutecznego leczenia chorych z cukrzycą typu 1 jest ciągła kontrola poziomu glukozy we krwi, na co niebagatelny wpływ ma rodzaj prowadzonej diety. Trzymanie się diety często pozwala to pacjentowi na ewentualną modyfikację dawek insuliny.

Do celów leczenia dietetycznego pacjentów z cukrzycą zalicza się:

  • utrzymanie prawidłowego lub bliskiego normy stężenia glukozy w surowicy krwi;
  • zachowanie optymalnego stężenia poziomu lipidów i lipoprotein we krwi;
  • uzyskanie optymalnych wartości ciśnienia tętniczego krwi;
  • utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Cukrzyca typu 1 – jaką właściwie stosować dietę?

Pacjenci z cukrzycą typu 1 powinni być edukowani i zachęcani do przestrzegania zasad prawidłowego żywienia, a przede wszystkim do wyrobienia stałych nawyków żywieniowych. Nie ma jednej, konkretnej i uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów z cukrzycą. Planując posiłki i strategię żywieniową dla konkretnej osoby należy uwzględnić jej:

  • wiek,
  • płeć,
  • poziom aktywności fizycznej,
  • status ekonomiczny,
  • preferencje żywieniowe,
  • styl życia,
  • współistniejące jednostki chorobowe.

Ponadto, osoby z cukrzycą typu 1 powinny kontrolować ilość spożywanych węglowodanów w poszczególnych posiłkach w celu optymalizacji dawkowania insuliny, przy tym ograniczając żywność zawierającą węglowodany łatwo przyswajalne. Co więcej, szczególne znaczenie ma także wielkość spożywanych porcji oraz regularne spożywanie posiłków, w tym śniadania.

Uwaga!

Sposób żywienia oraz prawidłowe komponowanie posiłków na co dzień, to czynniki zwiększające komfort życia chorych z cukrzycą. Warto pamiętać, że jest to po prostu zdrowy sposób żywienia. Wraz z opanowaniem umiejętności szacowania dawek insuliny (w zależności od zawartości węglowodanów w posiłku, wyjściowej glikemii czy planowanej aktywności fizycznej), zwiększają się możliwości indywidualnego doboru i łączenia produktów.

„Motywacja jest tym, co pozwala Ci zacząć. Nawyk jest tym, co pozwala Ci wytrwać.”

– Jim Ryum

Do jednych z najzdrowszych modeli żywienia zalicza się dietę DASH, dietę śródziemnomorską oraz dietę roślinną (wegetariańską), które to także znalazły swoje zastosowanie u pacjentów z cukrzycą.

Cukrzyca typu 1 - najważniejsze zasady diety

Każdy pacjent z cukrzycą typu 1 wymaga osobnego i indywidualnego podejścia zarówno w kontekście leczenia jak i formułowania założeń dietoterapii. Dobranie odpowiedniej metody insulinoterapii odbywa się pod okiem specjalisty, który również przekazuje najważniejsze informacje dotyczące diety.

Największą uwagę w cukrzycy typu 1 należy zwrócić na zawartość oraz jakość węglowodanów. Zalecenia opublikowane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne jasno opisują, iż brak jest wystarczających dowodów na ustalenie jednej optymalnej ilości węglowodanów w diecie chorych na cukrzycę. Ich udział powinien wynosić około 45% całkowitej energii w przypadku osób o niskiej aktywności fizycznej do nawet 60% u pacjentów z bardzo wysoką aktywnością, a także u sportowców. Ponadto, ważnym jest by źródła węglowodanów stanowiły produkty o niskim indeksie glikemicznym (<55), do których należą pełnoziarniste produkty zbożowe z dobrym składem, warzywa i wiele rodzajów owoców. Co więcej, warto zadbać o odpowiednią podaż błonnika pokarmowego (25 g lub 15g/1000kcal diety) pochodzącego z co najmniej 2 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw. Błonnik spowalnia wchłanianie węglowodanów, tym samym pozytywnie wpływa na wartość glikemii poposiłkowej. U osób chorych na cukrzycę podstawowe ograniczenie dotyczy węglowodanów prostych (jedno- i dwucukrów) oraz cukrów dodanych i wolnych tj. słodyczy, soków i napojów owocowych.

Oprócz węglowodanów, w planowaniu żywienia osób z cukrzycą typu 1, istotne są także białka oraz tłuszcze. Ilość białka również jest rozpatrywana indywidualnie, a ich udział w diecie powinien mieścić się w przedziale 15-20% całości energii. Pokrycie zapotrzebowania na ten składnik zapewnia dłuższą sytość poposiłkową. W planowaniu strategii żywieniowej równie ważne są tłuszcze, których zawartość powinna wahać się między 25-40% wartości energetycznej diety. Dużą uwagę kieruje się jednak nie na ilość, a na jakość i pochodzenie tłuszczu. W diecie osób chorujących na cukrzycę rekomenduje się tłuszcze pochodzenia roślinnego.

Dieta w cukrzycy typu 1 - o czym należy pamiętać przy komponowaniu diety?

W planowaniu diety dla pacjentów z cukrzycą typu 1, należy kierować się zasadami liczenia wymienników węglowodanowych i białkowo-tłuszczowych. Czym właściwie one są?

1 wymiennik węglowodanowy (WW) to taka ilość produktu spożywczego, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych.

1 wymiennik białkowo-tłuszczowy (WBT) to taka ilość produktu, która zawiera 100 kcal, pochodząca z białka i tłuszczu w danym posiłku.

Wyliczanie wymienników węglowodanowych stosuje się w celu odpowiedniego dostosowania dawki insuliny. Aby obliczyć ilość WW w posiłku, pacjent musi dokładnie zważyć wszystkie źródła węglowodanów, a następnie przy pomocy tabel (opisują porcję produktu przypadającą na 1 WW) lub etykiet produktów spożywczych – oszacować ilość wymienników. Dawka insuliny do posiłku uzależniona jest zatem od WW, glikemii przed posiłkiem oraz wrażliwości na insulinę.

WAŻNE!

Pacjenci leczeni metodą funkcjonalnej insulinoterapii przy użyciu wstrzykiwaczy typu pen powinni znać zasady prawidłowego liczenia zawartości węglowodanów w posiłkach, natomiast osoby stosujące osobiste pompy insulinowe, wymagają odpowiedniej edukacji nie tylko w zakresie węglowodanów (WW) ale także bilansowania zawartości białka oraz tłuszczu w posiłkach (WBT).

Indeks glikemiczny (IG) - praktyczne wskazówki

Na wartość glikemii poposiłkowej, wpływ ma nie tylko ilość węglowodanów, ale także to z czym je w posiłku łączymy, jak przygotowujemy oraz czy stosujemy zasady gotowania zgodnie z niskim indeksem glikemicznym. Zalicza się do nich:

  • chłodzenie i ogrzewanie produktów węglowodanowych – powoduje to wytworzenie skrobii opornej i obniżenie wartości IG (w praktyce oznacza to np. ugotowanie ryżu, schłodzenie go w lodówce a następnie spożycie po ponownym podgrzaniu);
  • gotowanie al dente – nierozgotowane produkty, mają niższy indeks glikemiczny;
  • niski stopień rozdrobnienia – im większe rozdrobnienie produktu, tym szybciej wzrasta glikemia poposiłkowa;
  • krótki okres przechowywania warzyw i owoców (bardziej dojrzałe mają wyższy IG);
  • obecność białka i tłuszczu w posiłku – powoduje to opóźnianie opróżniania żołądka;
  • dodatek błonnika – ogranicza wchłanianie glukozy w jelitach co obniża IG produktów mącznych.

Przykłady kompozycji posiłków zgodnie z niskim IG:

  1. Kanapki z chleba żytniego z pastą z awokado, jajka, cebuli i soku z cytryny podawane z miseczką rzodkiewek.
  2. Jogurt naturalny z płatkami owsianymi, truskawkami i małą garścią orzechów włoskich.
  3. Pieczony łosoś w migdałach i przyprawach, z ugotowaną kaszą gryczaną oraz surówką z kiszonej kapusty, marchewki i oliwy.

WAŻNE!

Należy pamiętać, że osoby z cukrzycą typu 1 wymagają indywidualnego dobrania odpowiedniego leczenia oraz diety, w tym zawartości węglowodanów.

Bibliografia:

  1. Zalecenia Kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna, 2020, tom 6, nr 1.
  2. Jeznach-Steinhagen A. 2020. Żywienie osób z cukrzycą. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
  3. Juruć A., Pisarczyk-Wiza D., Wierusz-Wysocka B. 2014. Zalecenia dietetyczne i zachowania żywieniowe u osób z cukrzycą typu 1 – czy mają wpływ na kontrolę metaboliczną? Diabteologia Kliniczna, tom 3, nr 1.
  4. Grzymisławki M. (red). 2019. Dietetyka Kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.