Dieta płynna stanowi modyfikację tradycyjnego modelu żywienia. Stosowana jest w sytuacji, gdy dana osoba, gryząc i przeżuwając, nie jest w stanie w wystarczający sposób odżywiać się drogą doustną. Grupą chorych, w której zalecenia diety płynnej znajdą uzasadnienie są m.in. seniorzy. Z jakimi trudnościami w codziennym odżywianiu zmagają się osoby w podeszłym wieku? Jakie korzyści niesie ze sobą dieta płynna i jak wspomóc jej prawidłową realizację wykorzystując tzw. żywienie medyczne?

Spis treści:

  1. Trudności w jedzeniu u seniorów
  2. Dieta płynna – jakie ma korzyści?
  3. Zapotrzebowanie na składniki odżywcze u osoby starszej
  4. Żywienie medyczne dla seniorów

Trudności w jedzeniu u seniorów

Wraz z wiekiem dochodzi do pogorszenia się funkcjonowania poszczególnych układów i narządów ludzkiego organizmu. Szczególne zmiany obserwuje się w obrębie przewodu pokarmowego, co bezpośrednio może wpłynąć na sposób i jakość żywienia osób starszych. Wśród najczęstszych problemów seniorów wymienia się m.in.:

– ubytek uzębienia, który powoduje trudności w gryzieniu oraz żuciu pokarmów;

– zanik specyficznych struktur w błonie śluzowej języka, przez co zmniejsza się zdolność odczuwania smaków;

– zaburzenia perystaltyki przełyku, przekładające się na kłopoty w połykaniu.

Nie bez znaczenia jest również i fakt zanikania komórek odpowiedzialnych za wydzielanie soków trawiennych, jak również zmiany w strukturze jelita cienkiego. To wszystko sprawia, że senior znacznie częściej niż osoba młoda może uskarżać się na dolegliwości trawienne. Będzie także w wyższym stopniu narażony na wystąpienie niedoborów niektórych witamin i składników mineralnych (w tym m.in. witaminy B12 oraz wapnia), co w dalszej perspektywie zwiększa ryzyko rozwoju niebezpiecznego niedożywienia i jego następstw.

Dużym problemem u osób starszych są także współtowarzyszące jednostki chorobowe takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze albo choroby nowotworowe. Zarówno one, jak i przykładowo przebyty udar mózgu czy choroba Parkinsona, mogą wiązać się z koniecznością znacznych modyfikacji w codziennej diecie. Te, nie zawsze są możliwe do realizacji, chociażby ze względu na wymienione już wcześniej kłopoty trawienne czy postępującą dysfagię (problemy z połykaniem). Istotne znaczenie będą mieć także przyjmowane leki, które mogą wpłynąć nie tylko na zmniejszenie wchłaniania wybranych składników pokarmowych, ale i na samo łaknienie czy odczuwanie smaku.

Dieta płynna – jakie ma korzyści?

W przypadku dolegliwości trawiennych, w przebiegu dysfagii czy leczenia niedożywienia, rekomendowaną często dietą jest ta o zmienionej konsystencji, w tym wzmocniona dieta płynna. Stanowi ona modyfikację diety łatwostrawnej: potrawy podawane są w postaci płynnych i półpłynnych dań (np. koktajle, zupy, budynie itp.).

Dieta płynna pozwala na dostarczenie składników odżywczych w łatwej i prostej formie. Na skutek rozdrobnienia cząstek pokarmów, będzie też łagodniejsza dla delikatnego przewodu pokarmowego osoby starszej. W posiłkach płynnych bez trudu można „ukryć” wysokokaloryczne dodatki (np. oliwę, masło, zmielone orzechy, słodką śmietankę, rozgniecione banany), jak również uzupełnić w ten sposób podaż wody, której wypijanie w wystarczającej ilości stanowi często wyzwanie dla seniora.

Dobrze zaplanowana dieta płynna może uwzględniać wszystkie niezbędne w codziennym żywieniu grupy produktów spożywczych, jednak w praktyce dobre zbilansowanie takiej diety jest często wyzwaniem. Problemem może być jednak wspomniana wcześniej ogólna niechęć chorego do jedzenia, brak apetytu, zmiany smaku, a także objętości posiłków, których osoba starsza nie zawsze będzie potrafiła zjeść w całości. Ponadto, z uwagi na ewentualne trudności w poruszaniu się seniora oraz często brak osoby trzeciej do pomocy, istnieje ryzyko, że posiłki będą monotonne, pozbawione urozmaicenia, o nieapetycznym wyglądzie i konsystencji, co nie będzie pozytywnie wpływało na apetyt a w konsekwencji może prowadzić do wystąpienia niedoborów pokarmowych.

Zapotrzebowanie na składniki odżywcze u osoby starszej

Dieta osoby starszej powinna dostarczać dokładnie tych samych składników co menu ludzi młodszych, z tą jednak różnicą, że organizm seniora może ich teraz potrzebować w nieco zmienionych proporcjach.

Wraz z wiekiem, na skutek ograniczenia codziennej aktywności fizycznej oraz zmniejszenia beztłuszczowej masy ciała (masy mięśniowej), obniżeniu ulegnie zapotrzebowanie na energię ogółem. Co ważne: nie każdy senior zmniejsza swoją codzienną aktywność ruchową, a niektórzy wręcz przeciwnie! Dlatego podaż energii wraz z dietą powinna być indywidualnie dopasowana by odzwierciedlać potrzeby. Wraz z wiekiem wzrasta natomiast zapotrzebowanie na wapń czy na witaminę B6. W przypadku podstawowych makroskładników, takich jak białko, tłuszcze oraz węglowodany, zapotrzebowanie będzie kształtować się w granicach norm przeznaczonych dla populacji ogólnej. Dla węglowodanów będzie to więc ok. 45-65% całkowitej podaży energii, a tłuszczów – 20-35%. Dla białka, które stanowi przede wszystkim składnik budulcowy, wartość procentowa, ze względu na różne czynniki, może być bardziej zmienna, stąd najlepiej posłużyć się przelicznikiem „liczby gramów białka na kilogram masy ciała na dobę”. Przeciętne zapotrzebowanie człowieka kształtuje się na poziomie ok. 0,8-1 g białka/kg masy ciała/dobę, ale wartość ta ulegnie zwiększeniu w sytuacji, gdy u seniora zostanie np. zdiagnozowana poważna choroba przewlekła (np. nowotwór), pojawią się trudności w gojeniu się ran i/lub odleżyn, bądź rozpoznane zostanie niedożywienie.

Żywienie medyczne dla seniorów

W żywieniu osób starszych, mających trudności z realizacją zapotrzebowania na wybrane składniki pokarmowe i energię ogółem, świetnie sprawdzą się preparaty w formie płynnej należące do kategorii tzw. żywności medycznej. Po preparaty tego typu zaleca się sięgnąć, gdy żywienie dietą tradycyjną nie jest możliwe bądź wystarczające, a chory nie ma przeciwwskazań do odżywiania się drogą doustną.

Doustne preparaty odżywcze są zlecane przez lekarza albo/i dietetyka klinicznego, dostępne do kupienia w aptece bez recepty, w rozmaitych smakach oraz o różnych proporcjach składników. I tak, w związku z ich składem, wyróżnia się preparaty:

– kompletne pod względem odżywczym – stanowiące jedyne źródło pożywienia lub jako uzupełnienie tradycyjnej diety pacjenta np. Nutridrink Protein;

– niekompletne pod względem odżywczym – stosowane tylko w celu uzupełnienia diety chorego (np. białko w proszku, emulsja tłuszczowa itp.).

Ze względu na skład odżywek, preparaty można też opisać jako diety:

– standardowe – odzwierciedlające skład i proporcje tradycyjnej diety doustnej, pozwalające na dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych, witamin, pierwiastków śladowych oraz elektrolitów;

– specjalistyczne – zlecane na podstawie wymagań żywieniowych wynikających z obecności danych jednostek chorobowych, bądź w sytuacjach wyjątkowych (np. preparaty dla pacjentów z niedożywieniem i cukrzycą np. Diasip czy wzbogacone o składniki pozwalające na lepsze gojenie ran i/lub odleżyn np. Nutridrink Skin Repair).

Doustne preparaty odżywcze ułatwiają podaż niezbędnej energii i pozostałych potrzebnych pacjentowi składników odżywczych ze względu na płynną formę i małą objętość. Przykładowo jedno opakowanie preparatu Nutridrink Protein (125 ml) dostarcza ok. 306 kcal i aż 18 g białka, co stanowi odpowiednik np. dwóch większych kromek pieczywa (60 g), posmarowanych masłem, obłożonych 60 g półtłustego twarogu oraz plastrami całego pomidora (170 g). Taki posiłek, podany w tradycyjnej formie, nie zawsze będzie możliwy do spożycia przez przykładowo pacjenta z zaburzeniami połykania, brakiem apetytu oraz dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. W takiej sytuacji, gdy występuje ryzyko niedożywienia lub niedożywienie, wskazane jest uzupełnienie diety preparatami medycznymi.

Bibliografia:

  1. Jarosz M. 2008. Żywienie osób w wieku starszym. Wydawnictwo PZWL Warszawa.
  2. Jarosz M. 2017. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. Wydawnictwo Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa.
  3. Jarosz M. i in. 2020. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Wydawnictwo Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa.
  4. Brończyk-Puzoń A., Bieniek J. 2013. Żywienie osób starszych na podstawie nowelizacji norm żywienia IŻŻ dla populacji polskiej z 2012 roku. Nowa Medycyna, 4:151-155.
  5. Sobotka L. 2013. Podstawy żywienia klinicznego. Wydawnictwo Scientifica, Kraków.
  6. 2019. Standardy żywienia dojelitowego i pozajelitowego. Wydawnictwo Scientifica, Kraków.