Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba, która z roku na rok jest rozpoznawana u coraz większej liczby osób na całym świecie, w szczególności dotyczy ludzi młodych. Zmiany obejmujące błonę śluzową jelita grubego dają przykre objawy, które w istotny sposób obniżają jakości życia chorych i mogą prowadzić do poważnych powikłań. W terapii tego schorzenia, obok leczenia farmakologicznego i chirurgicznego, istotną rolę odgrywa sposób odżywiania. Dieta może wpływać na przebieg choroby przez osłabienie lub nasilenie dolegliwości, a jeśli jest właściwie skomponowana - może chronić przed rozwojem niedożywienia, które może mieć niekorzystny wpływ na przebieg choroby i leczenie. Z poniższego artykułu dowiesz się więcej na temat roli żywienia we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Spis treści:

  1. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - na czym polega?
  2. Poznaj dokładną charakterystykę choroby – wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.
  3. Przyczyny wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
  4. Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
  5. Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
  6. Dieta przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - na czym polega?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, colitis ulcerosa) należy do chorób nieswoistych zapaleń jelit (NZJ). Razem z chorobą Leśniowskiego-Crohna stanowią dwa najczęstsze schorzenia z tej grupy, które coraz częściej dotykają ludzi na całym świecie, szczególnie obywateli krajów wysoko rozwiniętych w Europie oraz Ameryce Północnej. Rocznie WZJG zostaje rozpoznane u ok. 10 na 100 tys. osób, najczęściej chorują ludzie młodzi – w wieku 20-40 lat, ale zachorować można w każdym wieku.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to przewlekła choroba zapalna dotycząca ostatniego odcinka przewodu pokarmowego – jelita grubego. Zmiany najczęściej ulokowane są w odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, w rzadkich przypadkach dochodzą aż do jelita krętego (ostatni odcinek jelita cienkiego). Obejmują błonę śluzową, mogą prowadzić do powstawania wrzodów jelita grubego, a w konsekwencji do rozwoju powikłań, takich jak m.in.: polipowatość zapalna, ostre rozdęcie okrężnicy, zwężenia jelit, przetoki oraz rak jelita grubego.

Poznaj dokładną charakterystykę choroby – wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Cechą charakterystyczną chorób nieswoistych zapaleń jelit jest to, że przebiegają z podziałem na okresy ostrych rzutów choroby (zaostrzeń) oraz remisji (tzw. uśpienia choroby, gdy objawy nie występują). Zaostrzenia przeważnie trwają od kilku tygodniu do kilku miesięcy. Choroba manifestuje się wówczas pełnoobjawowo, może wymagać także pobytu w szpitalu. Po zastosowaniu odpowiedniego leczenia, gdy stan chorego stabilizuje się, następuje okres remisji – celem terapii jest sprawienie, aby trwał on jak najdłużej, gdyż w większości przypadków umożliwiają chorym prawidłowe funkcjonowanie.

Przyczyny wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Powody powstania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie zostały do tej pory poznane. Przypuszcza się, że do rozwoju choroby przyczyniają się 3 grupy czynników, które mogą ze sobą współdziałać. Są to czynniki:

  • genetyczne – u 6-7% przypadków choroba występuje rodzinne,
  • środowiskowe – dotyczące przede wszystkim zmiany w obrębie flory jelitowej u pacjentów chorych w porównaniu do flory jelitowej osób zdrowych,
  • immunologiczne – wzmożona aktywacja układu odpornościowego prowadzi do powstawania substancji atakujących komórki własnej błony śluzowej jelit u chorego.

Coraz więcej obserwacji wskazuje także na związek między nieprawidłowym sposobem odżywiania, a rozwojem WZJG. Dieta wysokokaloryczna, bazująca na produktach wysoko przetworzonych, czyli zawierających m.in. znaczne ilości cukru, soli, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz tłuszczów trans (np. w daniach typu fast-food, wyrobach cukierniczych, słodyczach, potrawach instant itp.) wpływa na zmniejszenie różnorodności flory bakteryjnej zamieszkującej jelita, co jak pokazują badania, może zwiększać predyspozycje do rozwoju chorób z grupy nieswoistych zapaleń jelit. Z tego też względu Europejskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism, ESPEN) w ramach prewencji zaleca spożywanie diety bogatej w owoce, warzywa, kwasy tłuszczowe omega-3 i ubogiej w omega-6, gdyż jej stosowanie wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zapadalności na nieswoiste choroby zapalne jelit.

Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba przewlekła dotykająca coraz więcej osób. W przeciwieństwie do choroby Leśniowskiego-Crohna, w której zmiany zapalne są często wysepkowate, głębokie z owrzodzeniami i prawidłową błoną śluzową pomiędzy nimi, zmiany w WZJG są rozległe, rozprzestrzeniają się w sposób ciągły, ale są powierzchowne, ograniczające się do błony śluzowej. Towarzyszące chorobie dokuczliwe objawy znacząco obniżają jakość życia chorych i mogą przez to wykluczać ich z życia towarzyskiego.

Pierwszym i jednocześnie najczęstszym objawem choroby są biegunki z domieszką śluzu i krwi w stolcu. W zaostrzeniu choroby liczba wypróżnień na dobę może sięgać ok. 20, a towarzyszące krwawienie może być znaczące. Chory może być przy tym osłabiony, odwodniony, może tracić na wadze i mieć obrzęki. Często występują także ból brzucha, gorączka oraz brak apetytu.

Objawy różnią się u każdego pacjenta, a wraz z przebiegiem choroby mogą się zmieniać. Gdy zmiany chorobowe są ulokowane tylko w odbytnicy, zdarza się, że u chorego nie występują biegunki – wręcz przeciwnie może dochodzić do zaparć, a jedynym alarmującym objawem jest obecność krwi w kale.
U części chorych można zaobserwować również objawy pozajelitowe – dotyczące innych narządów. Występują przeważnie w zaostrzeniu choroby i najczęściej są to m.in.: rumień guzowaty lub zgorzelinowe zapalenie skóry, zapalenie błony naczyniowej oka lub zapalenie twardówki, zapalenie stawów, zapalenie wątroby lub dróg żółciowych, osteoporoza czy kamica nerkowa.

Za okres remisji uznaje się sytuacje, w której chory wypróżnia się do 3 razy na dobę, bez domieszek krwi w stolcu, a dodatkowo w badaniu endoskopowym nie stwierdza się nieprawidłowych zmian w błonie śluzowej jelita grubego. Stanu zapalnego nie powinno również być badaniu mikroskopowym wycinków.

Określenie przyczyny nawrotów choroby często bywa trudne. Mogą je wywołać stres, stosowane leki, a także zmiany w obrębie flory jelitowej wywołane np. zakażeniem pokarmowym, leczeniem antybiotykami lub zmianami w sposobie odżywiania.

Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wybór sposobu leczenia zależy przede wszystkim od tego, w jakim stopniu aktywności jest choroba. U osób z aktywnym stanem zapalnym, na podstawie występujących objawów, wyników badań laboratoryjnych (np. CRP, kalprotektyny), badań obrazowych (RTG, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego) oraz badania endoskopowego (kolonoskopii) podejmuje się decyzję, o tym jakie leki powinien przyjmować chory, czy można zastosować terapię biologiczną lub czy niezbędne jest już postępowanie chirurgiczne.

W kontrolowaniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego bardzo ważne są także zmiany w stylu życia np. zmniejszenie poziomu stresu, unikanie palenia . Przewlekły stan napięcia emocjonalnego powoduje zaburzenie pracy układu immunologicznego i zwiększa ryzyko rozwoju zapalenia w jelitach, a tym samym nawrotu choroby. Chory powinien również zrezygnować ze stosowania używek oraz regularnie uprawiać aktywność fizyczną.

Sposób odżywiania to kolejny istotny czynnik w terapii wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Dieta zależna jest od fazy choroby, ale jej dwie główne funkcje polegają na: unikaniu pokarmów, które mogłyby nasilać dolegliwości oraz zapewnianie choremu odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych, aby nie dopuścić do niedoborów pokarmowych oraz rozwoju niedożywienia.

Dieta przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

Zarówno w zaostrzeniu, jak i w remisji choroby, dieta ma ogromne, gdyż zmniejsza ryzyko rozwoju niedożywienia. Szacuje się, że wśród osób z chorobami z grupy nieswoistych zapaleń jelit aż 20-85% jest niedożywionych. Do rozwoju takiego stanu może dochodzić z kilku powodów:

  • zmniejszonego spożycia pokarmów (powodowane przez brak apetytu będącego objawem choroby, ale także świadomą rezygnację z posiłków przez pacjentów z obawy przed nasileniem dolegliwości),
  • zwiększonej straty substancji odżywczych z przewodu pokarmowego (uporczywe biegunki powodują ograniczone wchłanianie substancji odżywczych w jelitach, a także zwiększone ich straty ze stolcem),
  • zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze (na skutek toczącego się stanu zapalnego),
  • interakcji żywności z lekami zażywanymi przez chorego.

U pacjentów z WZJG, m.in. z uwagi na ww. czynniki, często dochodzi do niedoborów składników odżywczych. U ok. 60% chorych obserwuje się niedokrwistość z niedoboru żelaza, która rozwija się na skutek zwiększonej utraty tego pierwiastka w związku z krwawieniami z jelita grubego. Często dochodzi także do hipoalbuminemii, niedoborów witamin (m.in. B1, B12, D, K) oraz składników mineralnych (oprócz żelaza głównie wapnia, magnezu, cynku i potasu). U pacjentów stosujących leczenie sulfasalazyną częstym działaniem niepożądanym jest niedobór kwasu foliowego. Natomiast efektem ubocznym przewlekłego przyjmowania leków sterydowych może być niedobór wapnia prowadzący do rozwoju osteoporozy.

Niedożywienie zarówno ilościowe, jak i jakościowe jest bardzo niekorzystnym stanem dla chorego z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, ponieważ utrudnia regenerację organizmu, może przyczyniać się do powstawania powikłań, a także zaburzać cały proces leczenia.

Co jeść przy zapaleniu jelita grubego? Dietę można podzielić na dwie części stosowane w zależności od fazy choroby. Zalecenia dietetyczne we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego będą inne dla chorych z aktywnym stanem zapalnym, a inne dla tych w okresie remisji. Zasadniczo, w trakcie aktywnego rzutu choroby celem żywienia jest nieobciążanie układu pokarmowego, a w szczególności obszarów zajętych stanem zapalnym i łagodzenie objawów, przy jednoczesnym zapewnieniu choremu odpowiedniej podaży energii, białka oraz innych składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania i regeneracji, aby umożliwić mu jak najszybsze ustąpienie dolegliwości i przejście do okresu remisji. Dlatego w tym czasie u wielu pacjentów zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej, ze znacznie ograniczoną ilością błonnika i tłuszczu. W fazie zaostrzenia w zapalnych chorobach jelit, z uwagi na toczący się stan zapalny i zwiększony metabolizm białka, zaleca się zwiększenie podaży białka do 1,2-1,5 g/ kg mc/ dobę (u zdrowych osób dorosłych zapotrzebowanie wynosi ok. 0,8 g/kg mc/dobę). Dlatego bardzo ważne jest zadbanie o to, aby w diecie znalazły się produkty o wysokiej zawartości tego składnika takie jak mięso, ryby, jaja. Z kolei w trakcie remisji, sposób żywienia nie powinien znacząco odbiegać od zasad zdrowego odżywiania. Dieta w tym czasie ma za zadanie utrzymywać właściwy stan odżywienia chorego lub go poprawić, dlatego ważne jest stopniowe włączanie produktów, które z uwagi na np. wysoką zawartość błonnika były wykluczone w fazie zaostrzenia np. pełnoziarnistych produktów zbożowych czy surowych warzyw.

Należy przy tym podkreślić, że nie ma jednej uniwersalnej diety na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, która mogłaby być stosowana przez wszystkich pacjentów. Sposób odżywiania zależy od lokalizacji zmian chorobowych, ciężkości przebiegu, występujących dolegliwości, a także osobniczych uwarunkowań chorego.

Ważnym aspektem terapii osoby z WZJG jest regularne kontrolowanie masy ciała oraz stałe monitorowanie stanu odżywienia. Chory powinien być pod opieką dietetyka klinicznego, który pomoże w indywidualnym zbilansowaniu diety i podpowie jak prawidłowo komponować posiłki.

Gdy zapewnienie choremu energii i składników odżywczych w ilościach niezbędnych do pokrycia zapotrzebowania jest niemożliwe lub utrudnione (np. ze względu na nasilenie dolegliwości) w efekcie czego pojawia się ryzyko niedożywienia lub doszło już do jego rozwoju, lekarz może zalecić żywienie medyczne. Doustne preparaty odżywczemogą być stosowane przez osoby z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego w celu uzupełnienia diety o energię oraz składniki odżywcze.

Celem terapii pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego jest uzyskanie i jak najdłuższe utrzymywanie remisji choroby oraz zapobieganie rozwojowi powikłań, gdyż przekłada się to znacząco na poprawę jakości życia pacjenta. Chcąc osiągnąć taki efekt, konieczne jest dbanie o prawidłowy stan odżywienia chorego. Pomogą regularne kontrolowanie masy ciała, dobrze zbilansowana i pełnowartościowa dieta, a także w razie potrzeby, zalecone przez lekarza wsparcie w postaci żywności specjalnego przeznaczenia medycznego.