O niewydolności serca mówimy, gdy nie jest ono w stanie pracować tak, aby zapewnić przepływ krwi niezbędny do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Przyczyny takiego stanu mogą być różne – najczęściej są nimi uszkodzenie mięśnia sercowego lub znajdujących się w nim zastawek np. na skutek zawału. Niedostateczne krążenie krwi skutkuje niedoborem tlenu i składników odżywczych w komórkach ciała powodując zaburzenia w jego pracy. W terapii tego schorzenia ważną rolę odgrywa także stan odżywienia. Z poniższego artykułu dowiesz się jakie są objawy niewydolności serca oraz sposoby jej leczenia.

Niewydolność serca

Spis treści:

  1. Przyczyny i rodzaje niewydolności serca
  2. Jak objawia się niewydolność serca?
  3. Diagnostyka niewydolności serca
  4. Leczenie niewydolności serca
  5. Żywienie przy niewydolności serca
  6. Zalecenia dotyczące stylu życia dla chorych z niewydolnością serca.

Przyczyny i rodzaje niewydolności serca

Serce jest mięśniem, który nieustannie kurczy się i rozkurcza, aby pompować krew do tkanek organizmu. Czynność ta może zostać zaburzona np. na skutek wad anatomicznych w jego obrębie lub powiązanych struktur jak zastawki, osierdzie, wsierdzie, a także zakłóceń rytmu serca i jego przewodnictwa. Najczęstszą przyczyną niewydolności jest choroba niedokrwienna serca, która może powstać na skutek miażdżycy lub po przebytym zawale mięśnia sercowego. Kolejnym czynnikiem jest nadciśnienie tętnicze, które powoduje nadmierne obciążenie tego narządu. Do powikłań lub nasilenia niewydolności serca mogą prowadzić także inne schorzenia np. cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc, niedokrwistość, nadczynność tarczycy, a także nieprawidłowy stan odżywienia m.in. otyłość czy niedobory: tiaminy, L-karnityny, żelaza, selenu, wapnia lub fosforu.

Za powstanie niewydolności serca przeważnie odpowiada nie jeden, ale kilka nakładających się na siebie czynników.

Podstawowy podział ze względu na czas trwania i szybkość narastania objawów wyróżnia:

  • ostrą niewydolność serca – gdy objawy pojawiają się lub nasilają gwałtownie. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej,
  • przewlekłą niewydolność serca – gdy objawy występują od co najmniej 1 miesiąca, w zależności od przebiegu klinicznego może być określana jako stabilna, pogarszająca się lub niewyrównana (zdekompensowana).
  • przemijającą niewydolność serca – gdy objawy występują tylko w ograniczonym przedziale czasowym (np. u chorych w ostrej fazie zawału mięśnia sercowego wymagających stosowania leków moczopędnych).

O świeżo rozpoznanej niewydolności serca mówimy, gdy zostaje zdiagnozowana po raz pierwszy u danego pacjenta, niezależnie od dynamiki objawów. Czasem stosowane jest określenie zastoinowa niewydolność serca. Odnosi się ono do ostrej lub przewlekłej niewydolności serca, w której wystąpiły cechy przewodnienia organizmu (np. duszność, obrzęki kończyn, powiększenie wątroby), wywołane przez zastój krwi w różnych narządach.

Z kolei rozpatrując chorobę pod względem dominujących objawów – zastoju krwi w krążeniu małym lub dużym rozróżniamy:

  • niewydolność lewokomorową (niewydolność lewej komory serca),
  • niewydolność prawokomorową (niewydolność prawej komory serca),
  • niewydolność serca obukomorową.

Powyższe określenia mogą być stosowane do opisania tego samego chorego, ale w różnych etapach choroby. Warto je znać, ułatwi to komunikację z zespołem medycznym i zrozumienie procesu leczenia.

Jak objawia się niewydolność serca?

Gdy serce nie pracuje prawidłowo, do poszczególnych narządów i tkanek dociera zbyt mało tlenu oraz składników odżywczych niezbędnych do ich funkcjonowania. W efekcie powstaje zespół różnych symptomów, które służą do rozpoznawania niewydolności serca oraz różnicowania jej z innymi chorobami.

Objawy niewydolności serca są często niespecyficzne, ocena objawów jest szczególnie trudna u pacjentów otyłych, w  podeszłym wieku i u osób z przewlekłą chorobą płuc.

Duszność, która nasila się w pozycji leżącej oraz występuje w formie napadów nocnych, obrzęki kończyn dolnych, szczególnie wokół kostek oraz słabsza tolerancja wysiłku to typowe objawy niewydolności serca. Mogą towarzyszyć im kaszel nocny i świszczący oddech, kołatanie serca, zdarzają się także omdlenia i zawroty głowy. U części chorych występują: uczucie pełności oraz spadek apetytu, a często także splątanie, pogorszenie nastroju oraz depresja. Pacjenci z zaawansowaną niewydolnością serca mogą znacznie tracić masę ciała, może także dochodzić u nich do rozwoju wyniszczenia (kacheksji).

Ryzyko rozwoju choroby wzrasta wraz z wiekiem. W populacjach krajów rozwiniętych schorzenie to dotyczy 1-2% dorosłych obywateli, a w grupie osób powyżej 70 roku życia zachorowalności wynosi ponad 10%.

Diagnostyka niewydolności serca

Podstawowym celem diagnostycznym jest zidentyfikowanie przyczyny niewydolności serca. Jest to niezbędne, aby możliwe było zastosowaniem właściwego leczenia np. naprawy lub wymiany uszkodzonej zastawki albo dobrania odpowiedniej farmakoterapii. W przypadku zaobserwowania u siebie wspomnianych wcześniej objawów, należy zgłosić się do lekarza POZ lub kardiologa, który jeżeli będzie taka potrzeba, poprowadzi dalszą diagnostykę.

W rozpoznaniu niewydolności serca ważny jest wywiad lekarski pod kątem obecności chorób przyczyniających się do zachorowania (np. choroby niedokrwiennej serca, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy) lub innych czynników ryzyka. Pomiar ciśnienia tętniczego, elektrokardiografia (EKG) oraz echokardiografia (echo serca) to podstawowe badania służące do rozpoznawania niewydolności serca. Badanie laboratoryjne, które również może zostać zalecone to stężenie osoczowych peptydów natriuretycznych (badanie z krwi).

Dane uzyskane podczas dokładnego wywiadu oraz z wyżej wymienionych badań umożliwiają postawienie wstępnego rozpoznania i zaplanowanie procesu leczenia u większości pacjentów. W przypadku wątpliwości diagnostycznych lekarz może zlecić badania dodatkowe, takie jak m.in.: badanie rentgenowskie klatki piersiowej, koronarografia, scyntygrafia, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny serca czy próba wysiłkowa.

Często we wstępnej ocenie pacjentów z nowo zdiagnozowaną niewydolnością serca zaleca się też różne badania laboratoryjne w celu kwalifikacji pacjentów do określonych terapii oraz wykrycia przyczyn i chorób współistniejących wpływających na przebieg niewydolności serca:

  • hemoglobina i WBC
  • sód, potas, mocznik, kreatynina (z oszacowaniem GFR)
  • ocena funkcji wątroby (bilirubina, AST, ALT, GGTP)
  • glukoza, HbA1c
  • lipidogram
  • TSH
  • ferrytyna, TSAT

Leczenie niewydolności serca

Przewlekła niewydolność serca jest chorobą, której nie da się wyleczyć. Ma charakter postępujący, a to oznacza, że dalsze pogarszanie czynności serca jest nieuniknione. W związku z czym terapia ma na celu w jak największym stopniu hamowanie postępu choroby, przede wszystkim poprzez eliminowanie przyczyny schorzenia (np. leczenie nadciśnienia tętniczego, doradztwo i leczenie w celu rzucenia palenia oraz zmniejszenie spożywania alkoholu, zwalczanie innych czynników ryzyka np. otyłości, zaburzeń gospodarki węglowodanowej lub operacyjną korekcję wad anatomicznych serca), a także poprzez zwiększanie wydolności wysiłkowej chorego i poprawę jego ogólnego stanu klinicznego.

W leczeniu niewydolności serca zastosowanie znajduje przede wszystkim farmakoterapia, a także zabiegi chirurgiczne takie jak: wszczepienie elektrody lub kardiowertera, a w ostateczności przeszczep serca.

Jednak samo przyjmowanie leków nie wystarczy, istotne jest także wprowadzenie zmian w stylu życia, a przede wszystkim zwrócenie uwagi na aktywność fizyczną oraz sposób odżywiania.

Żywienie przy niewydolności serca

Właściwy sposób żywienia jest jednym z elementów terapii schorzeń często prowadzących do niewydolności serca np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy czy otyłości. Zatem dbanie o prawidłowa dietę jest istotne jeszcze na etapie profilaktyki.

Natomiast, u chorych, u których doszło do rozwoju niewydolności serca należy szczególną uwagę zwracać na ich stan odżywiania, gdyż łatwo może rozwinąć się u nich niedożywienia. Szacuje się, że wśród pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca problem niedożywienia dotyczy 20-70% przypadków. Z kolei wyniszczenie (kacheksja), które jest jednym z najpoważniejszych powikłań niewydolności serca występuje u ok. 10-16% chorych. Jest niekorzystnym czynnikiem prognostycznym – wiąże się z wyższą śmiertelnością.

Niedożywienia sprzyja częstszemu występowaniu powikłań np. infekcyjnych, a w połączeniu z niedoborem witamin antyoksydacyjnych i aminokwasów wpływa na osłabienie funkcjonowania mięśni, w tym serca. Przedłużone i znaczne niedożywienie powoduje zmniejszenie masy mięśnia sercowego, z pogorszeniem wyrzutu serca, bradykardią oraz niedociśnieniem. U znacznie niedożywionych pacjentów występuje upośledzona tolerancja wysiłku fizycznego i możliwe jest wystąpienie obwodowej niewydolności krążenia.

Większość chorych z niewydolnością serca to osoby starsze, które częściej mają problemy z apetytem lub samodzielnym spożywaniem posiłków. Ci pacjenci są dodatkowo narażeni na rozwój niedoborów pokarmowych i niedożywienia.

Co ważne – pacjenci chorzy na niewydolność serca zwykle mają obrzęki lub nadmierną masę ciała, co maskuje niedożywienie. Dlatego celem zbadania stanu odżywienia konieczna jest w ich przypadku ocena beztłuszczowej masy ciała.

Chcąc zapobiec rozwojowi lub przeciwdziałać już występującemu niedożywieniu, należy sięgnąć po pomoc dietetyka, który pomoże w ustaleniu indywidualnego sposobu odżywiania w niewydolność serca. Dieta uwzględni zwiększone zapotrzebowanie energetyczne oraz zalecenia dla chorób współistniejących. Jednak, gdy modyfikacje sposobu żywienia nie przyniosą poprawy stanu odżywienia, warto skonsultować z lekarzem możliwość stosowania preparatów odżywczych, takich jak Nutridrink.

Zalecenia dotyczące stylu życia dla chorych z niewydolnością serca.

  • Regularne wizyty u lekarza prowadzącego w celu monitorowania stanu zdrowia.
  • Regularne kontrolowanie masy ciała, zapobieganie rozwojowi niedożywienia i niedoborów pokarmowych.
  • Monitorowanie ilości spożywanych płynów. Chory z ciężką niewydolnością nie powinien pić zbyt dużo, aby nie pogłębiać zastoju krwi poprzez zwiększanie jej objętości. Zalecane jest ograniczenie płynów do 1,5-2,0 litrów/dobę, ale z ewentualnym uwzględnieniem zwiększenia tej ilości, gdy występują nudności, biegunki, wymioty lub w warunkach wysokiej temperatury otoczenia czy nadmiernej wilgotności.
  • Spożywanie pełnowartościowych posiłków komponowanych na bazie zasad prawidłowego żywienia, z uwzględnieniem zaleceń dietetycznych dla chorób współistniejących.
  • Ograniczenie spożycia soli z uwzględnieniem produktów zawierających ją w swoim składzie np. wędlin, serów, dań gotowych, niektórych mieszanek przypraw oraz sosów. Większość chorych wymaga ograniczenia spożycie soli kuchennej poniżej 2g na dobę (przy czym 1 łyżeczka soli odpowiada 6g soli). Warto zatem unikać dodawania soli do potraw, zastępując ją świeżymi lub suszonymi ziołami.
  • Unikanie spożywania alkoholu lub całkowita z niego rezygnacja (zwłaszcza w przypadku chorych z kardiomiopatią alkoholową).
  • Rezygnacja z palenia tytoniu oraz stosowania innych używek.
  • Regularna aktywność fizyczna o łagodnej lub umiarkowanej intensywności, najlepiej zgodnie z wytycznymi lekarza i fizjoterapeuty.
  • Dbanie o dobry sen.
  • Planowanie wszelkich podróży z uwzględnieniem czasu na wypoczynek, dostosowywaniem ilości spożywanych płynów do zmian temperatury i wilgotności w miejscach docelowych. Uwzględnianie zmian zawartości tlenu we krwi przy przebywaniu na różnych wysokościach.
  • Wykonywanie szczepień przeciwko grypie oraz pneumokokom.
  • Obserwowanie zmian swojego samopoczucia, a w razie potrzeby (np. wyraźnego pogorszenia nastroju, wystąpienia objawów depresyjnych) korzystanie z pomocy specjalistów.