Choroba refluksowa przełyku (GERD) przyczynia się do powstania często nieprzyjemnych i utrudniających codzienne funkcjonowanie objawów takich jak pieczenie w okolicach przełyku czy uciążliwe odbijania. Podstawą leczenia jest odpowiednia farmakoterapia, ale dieta i korzystne zmiany w stylu życia mogą być elementem istotnie wspierającym leczenie.

Spis treści:

  1. Czym jest refluks żołądkowo-przełykowy?
  2. Objawy choroby refluksowej przełyku
  3. Przyczyny choroby refluksowej przełyku
  4. Jak leczyć chorobę refluksową przełyku?
  5. Dieta przy chorobie refluksowej przełyku
  6. Praktyczne porady
  7. Produkty, które warto ograniczyć lub wyeliminować w diecie refluksowej:
  8. Choroba refluksowa przełyku a styl życia

Czym jest refluks żołądkowo-przełykowy?

Choroba refluksowa przełyku, popularnie nazywana również refluksem, polega zarzucaniu kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, czemu towarzyszą objawy ze strony układu pokarmowego i objawy poza przełykowe często pogarszające jakość życia chorego. Objawom mogą towarzyszyć zmiany zapalne w błonie śluzowej przełyku o różnym nasileniu widoczne w badaniu endoskopowym górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Objawy choroby refluksowej przełyku

Do najczęstszych objawów refluksu zaliczyć można zgagę, czyli uczucie pieczenia w klatce piersiowej, pojawiające się najczęściej za mostkiem, które promieniuje niekiedy nawet do gardła, zarzucanie wsteczne kwaśnej treści do ust, puste odbijania. Zdarzają się również przypadki, w których choroba refluksowa przełyku ma charakter bezobjawowy.

Przyczyny choroby refluksowej przełyku

Przyczyn powstania choroby refluksowej przełyku może być wiele, często są od samego chorego niezależne, niektóre z kolei można w pewien sposób modyfikować. Najczęstsze przyczyny pojawienia się objawów choroby to zaburzenia motoryki przełyku, skrócenie długości zwieracza przełyku, przejściowe spontaniczne relaksacje dolnego zwieracza przełyku wywołane rozciąganiem ścian żołądka np. po zjedzeniu obfitego posiłku lub gromadzenia się w dnie żołądka powietrza połykanego w czasie zbyt szybkiego jedzenia, stres, nadwaga lub otyłość, brak regularnej aktywności fizycznej, palenie tytoniu oraz nieprawidłowe nawyki żywieniowe.

Jak leczyć chorobę refluksową przełyku?

Złotym standardem w farmakoterapii chorych na chorobę refluksową przełyku są inhibitory pompy protonowej, których działanie polega przede wszystkim na hamowaniu wydzielania kwasu solnego i zwiększaniu pH treści żołądkowej do ≥ 4. Badania pokazują, że stosowanie leków nie zawsze pozwala na całkowitą redukcję objawów, dlatego dieta jest niezbędnym elementem wspierającym leczenie farmakologiczne.

Dieta przy chorobie refluksowej przełyku

W związku z tym, że nadmierna masa ciała jest czynnikiem ryzyka choroby refluksowej przełyku należy dążyć do optymalizacji masy ciała. Wartość energetyczna powinna być zatem odpowiednio dostosowana i dobrana najlepiej przy pomocy odpowiednio wykwalifikowanego dietetyka. Oprócz redukcji masy ciała kolejnym celem stosowanej diety jest oczywiście eliminacja lub istotne ograniczenie towarzyszących chorobie refluksowej objawów. Aktualnie brakuje jednoznacznych dowodów na to, że modyfikacja stylu życia i dieta powoduje ustąpienie objawów choroby refluksowej przełyku, dlatego wszelkie interwencje zawsze powinny być uzupełnieniem leczenia farmakologicznego.

Wytyczne American College of Gastroenterology za skuteczne niefarmakologiczne metody leczenia choroby refluksowej uznają przede wszystkim:

  • optymalizację masy ciała,
  • unikanie produktów potencjalnie zwiększających objawy choroby, jeśli istnieje taka konieczność,
  • unikanie spożywania posiłków 2-3 godziny przed snem,
  • uniesienie wezgłowia łóżka, szczególnie u pacjentów z problemami zgagi nocnej.

Praktyczne porady

Jedz mniej, a częściej. Chorzy powinni również zaplanować sobie 5 mniejszych objętościowo posiłków w regularnych odstępach w ciągu dnia.

Rób regularne przerwy. Przerwy 3-4 godzinne między posiłkami, unikanie podjadania stanowią bardzo dobre rozwiązanie dla pacjentów z chorobą refluksową przełyku.

Nie objadaj się i unikaj zbyt dużych porcji jedzenia. Objadanie się nie będzie wskazane, ponieważ spożywanie posiłków o dużej objętości powoduje rozciąganie ścian żołądka, co skutkuje zmniejszeniem napięcia w dolnym zwieraczu przełyku i sprzyja występowaniu zgagi.

Nie jedz w pośpiechu. Nie warto się również spieszyć podczas jedzenia – posiłki należy spożywać w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, dokładnie przeżuwając każdy kęs.

Ostatni posiłek zjedz 2-3 godziny przed snem. Należy zachować 2–3-godzinny odstęp między ostatnim posiłkiem a snem. Odpowiednio długa przerwa między posiłkiem a nocnym odpoczynkiem zmniejsza ryzyko wystąpienia refluksu.

Nie kładź się po posiłku! Pozycja leżąca przyjmowana bezpośrednio lub w krótkim czasie po posiłku może zwiększać ryzyko zarzucania treści pokarmowej do przełyku i potęgować nieprzyjemne dolegliwości.

Dieta powinna być dostosowana do stanu zdrowia i tolerancji pacjenta. Może mieć charakter diety łatwostrawnej, ale nie zaleca się rutynowego stosowania takiej diety, gdy chory dobrze toleruje większość produktów spożywczych. Reakcja organizmu na poszczególne produkty i potrawy jest bardzo indywidualna i zależy od wielu czynników, w tym między innymi od aktywności fizycznej w ciągu dnia, towarzyszących sytuacji stresowych, szybkości konsumpcji posiłku, sposobu obróbki termicznej i jakości produktów.

Istnieje jednak kilka produktów, które wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i mogą zaostrzać objawy refluksu. Ich eliminacja lub ograniczenie może być pomocne dla chorych.

Produkty, które warto ograniczyć lub wyeliminować w diecie refluksowej:

  • czekolada, napar z mięty pieprzowej, produkty zawierające fruktooligosacharydy (wpływ pośredni), kawa (lekkie obniżenie), alkohol – to produkty, które obniżają napięcie w dolnym zwieraczu przełyku i nasilają wydzielanie soku żołądkowego;
  • tłuszcz, cebula (szczególnie surowa, wpływ pośredni), produkty zawierające laktozę – to produkty które mogą nasilać relaksację w dolnym zwieraczu przełyku i opóźniać opróżnianie żołądka;
  • owoce cytrusowe, soki z tych owoców, sok pomidorowy, pomidory, ostre przyprawy – to produkty, które pobudzają receptory czuciowe w przełyku;

Choroba refluksowa przełyku a styl życia

Wysiłek fizyczny jest integralną elementem prawidłowego postępowania w większości chorób przewodu pokarmowego. Tak jest również w tym przypadku.  Powinien być regularny, niezbyt intensywny, podejmowany przez co najmniej 2–3 dni w tygodniu, a optymalnie codziennie. Zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia wysiłek należy ćwiczyć przynajmniej 150 minut tygodniowo. W momencie, kiedy objawy ulegają zaostrzeniu należy ograniczyć ćwiczenia wymagające intensywnych skłonów, podnoszenia ciężkich rzeczy.  Aktywność fizyczna nie będzie wskazana również tuż po posiłku – może wywołać lub nasilić zgagę. Wskazana jest także rezygnacja z noszenia odzieży uciskającej okolice jamy brzusznej, mocno zaciśniętych pasków czy bielizny wyszczuplającej – może nasilać przykre dolegliwości, zwłaszcza u osób z nadmierną masą ciała. Palenie papierosów i nadmierne spożycie alkoholu niewątpliwie negatywnie wpływa na działanie dolnego zwieracza przełyku, dlatego osoby chore powinny wyeliminować tego typu używki. Bardzo korzystne okazuje się również uniesienie wezgłowia łóżka o 15–20 cm, czyli odpoczynek i spanie w pozycji półleżącej. Może to sprzyjać sprawniejszemu oczyszczaniu przełyku.

PIŚMIENNICTWO

  1. Newberry C, Lynch K. The role of diet in the development and management of gastroesophageal reflux disease: why we feel the burn. Journal of thoracic disease, 11(Suppl 12). 2019; S1594.
  2. Hunt R, Armstrong D, Katelaris P, et al. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines: GERD Global Perspective on Gastroesophageal Reflux Disease. J Clin Gastroenterol. 2017 Jul;51(6):467-478.
  3. Katz PO, Gerson LB, Vela MF. Guidelines for the diagnosis and management of gastroesophageal reflux disease. Am J Gastroenterol. 2013 Mar;108(3):308-28;
  4. Krag M, Marker S, Perner A, et al. Pantoprazole in Patients at Risk for Gastrointestinal Bleeding in the ICU. N Engl J Med. 2018 Dec 6;379(23):2199-2208.