Choroba uchyłkowa jelit to jedna z częstszych chorób dotykających jelito grube, szczególnie w populacjach zachodnich. Jej częstość występowania rośnie wraz z wiekiem. I choć przyczyny tej choroby nadal nie do końca są znane to niewłaściwy sposób odżywiania wydaje się przyspieszać tworzenie uchyłków. Badania wyraźnie wskazują na istotną rolę diety i stylu życia zarówno w prewencji, jak i wspomaganiu leczenia choroby uchyłkowej. Sprawdźmy zatem co warto jeść, a czego unikać w chorobie uchyłkowej jelit.

Spis treści:

  1. Na czym polega uchyłkowatość jelita grubego?
  2. Dieta przy zapaleniu uchyłków jelita grubego
  3. Czego unikać przy uchyłkach jelit?
  4. Co jeść przy zapaleniu uchyłków jelita grubego?
  5. Uchyłki jelit a styl życia

Częstość występowania uchyłków zwiększa się z wiekiem i u części osób choroba przebiega z zapaleniem, co zdecydowanie zwiększa ryzyko powikłań i podnosi koszty leczenia. Dlatego warto wiedzieć w jaki sposób zapobiegać uchyłkom oraz wspomagać ich leczenie poprzez zmiany w swojej codziennej diecie.

Na czym polega uchyłkowatość jelita grubego?

Uchyłek to niewielkie, workowate uwypuklenie ściany na zewnątrz światła narządu, który stanowi zmianę patologiczną wrodzoną lub nabytą. Mogą powstawać w różnych miejscach, ale większość z nich tworzy się w jelicie grubym, a w szczególności w okrężnicy. Różnią się również swoją budową – możemy podzielić je na uchyłki prawdziwe – składające się ze wszystkich warstw ściany narządu, i rzekome, czyli tzw. pseudouchyłki, które są przepuklinami błony śluzowej pokrytymi błoną surowiczą. Klasyfikacji zawsze dokonuje lekarz m.in. na podstawie obrazu klinicznego i badań dodatkowych uwzględniając ewentualne powikłania. Objawy choroby są bardzo różne wyróżnić można objawową niepowikłaną chorobę uchyłkową, zapalenie uchyłków i jego ostre powikłania, takie jak ropień, krwawienie czy perforacja lub przewlekłe: zwężenie okrężnicy i przetoki. Zdarza się również mniej groźna postać bezobjawowa. Badania wskazują, że najczęstszym powikłaniem jest ropowica lub ropień – może występować aż u około 70% pacjentów z powikłaniami, a następnie zapalenie otrzewnej, niedrożność i przetoka.

Dieta przy zapaleniu uchyłków jelita grubego

W związku z różnorodnością objawów jakie mogą towarzyszyć uchyłkom nie ma jednego sprawdzonego modelu żywienia. Dieta będzie uzależniona od postaci choroby i objawów. W przypadku wstępowania uchyłków bez objawów i bez zapalenia stosować można dietę o rekomendowanej lub nieco wyższej ilości błonnika pokarmowego. Do istotnych modyfikacji dochodzi, gdy mamy do czynienia z zaostrzeniem choroby np. pojawienia się zapalenia uchyłków i niekorzystnych objawów ze strony przewodu pokarmowego takich jak bóle brzucha, uciążliwe wzdęcia, zmiany rytmu wypróżnień. W takich przypadkach konieczne jest wprowadzenie diety łatwo strawnej dostosowanej indywidualnie do stanu zdrowia i preferencji żywieniowych. W skrajnych przypadkach, gdy uchyłkom towarzyszy silne zapalenie, gorączka, ogólne złe samopoczucie, silny ból brzucha oraz zaburzenia perystaltyki jelit konieczne może być na pewien określony czas wprowadzenie diety ścisłej, a nawet płynnej czy płynnej wzmocnionej. W każdym przypadku istotne będą również pewne modyfikacje stylu życia. Optymalnym rozwiązaniem jest skorzystanie z opieki dietetyka specjalizującego się w tego typu zaburzeniach, który zadba o realizację zapotrzebowania na składniki odżywcze, witaminy i składniki mineralne.

Czego unikać przy uchyłkach jelit?

I choć nie ma jednej uniwersalnej diety w chorobie uchyłkowej jelit to do tej pory zidentyfikowano kilka istotnych czynników ryzyka zwiększających ryzyko zachorowania i pogorszenia stanu chorych. Do produktów niezalecanych zaliczamy:

  • czerwone mięso (w szczególności przetworzone – wędliny),
  • tłuszcze zwierzęce (np. smalec, śmietana),
  • wysoko przetworzone produkty zbożowe (np. pieczywo cukiernicze, bułki słodkie i drożdżówki)
  • cukry proste szczególnie te występujące w napojach słodzonych i słodyczach.

Unikamy również produktów smażonych, pieczonych z dużą ilością tłuszczu i soli. Dane wskazują, że dieta w prewencji i wspomaganiu leczenia uchyłków powinna mieć charakter bardziej roślinny.

Co jeść przy zapaleniu uchyłków jelita grubego?

Większość pacjentów szczególnie z zapaleniem uchyłków jelita grubego przebiegających z bólem brzucha i/lub gorączką powinno stosować dietę łatwostrawną. Konsystencja posiłków powinna być uzależniona od możliwości i aktualnego stanu zdrowia chorego. Z uwagi na towarzyszące dolegliwości warto spożywać posiłki powoli, a każdy kęs dokładnie przeżuwać i gotować je w wodzie lub na parze albo dusić. W większości posiłków powinny znaleźć się źródła pełnowartościowego białka, np. gotowana pierś z indyka, kurczaka, gotowane lub pieczone ryby (np. dorsz, mintaj, miruna, sandacz), odtłuszczony nabiał, jeśli jest dobrze tolerowany (warto wybrać fermentowane produkty, takie jak kefir maślanka oraz jogurt naturalny) i jaja w lekkostrawnej odsłonie (gotowane na miękko, jajecznica przyrządzona na parze). Uzupełnieniem posiłku powinny być gotowane warzywa i owoce. Produkty te będą również pewnym źródłem błonnika pokarmowego w diecie, którego nie należy całkiem wykluczać. Z badań wynika, że najbardziej optymalna wydaje się być podaż błonnika pokarmowego właśnie z warzyw i owoców. Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy wyższym spożyciem błonnika pochodzącego z tych produktów, a zmniejszeniem hospitalizacji z powodu zaostrzenia objawów choroby uchyłkowej. Pamiętać należy również o węglowodanach złożonych, np. pieczywie pszennym, graham lub pszenno-żytnim, drobnych makaronach i kaszach (manna, kukurydziana, jaglana, kuskus) czy białym ryżu. Niewielki dodatek może stanowić tłuszcz, który zwiększa wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – dobrze sprawdzi się tu oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany.

Uchyłki jelit a styl życia

Badania wyraźnie wskazują, że odpowiednio skomponowana dieta istotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia uchyłków i ich powikłań. Ryzyko zmniejsza także regularnie podejmowana aktywność fizyczna – co najmniej 150 minut tygodniowo. Potencjalnym czynnikiem ryzyka wydaje się być również nadmierne spożycie alkoholu i palenie papierosów. Dlatego chorzy zmagający się z uchyłkami powinni ograniczyć, a najlepiej wyeliminować tego typu używki. Do czynników ryzyka zaliczyć można również otyłość, a w szczególności otyłość brzuszną. Optymalizacja masy ciała i dobór odpowiedniej kaloryczności diety będzie miał zatem również istotne znaczenie.

PIŚMIENNICTWO

  1. Strate LL, Morris AM.: Epidemiology, Pathophysiology, and Treatment of Diverticulitis. Gastroenterology. 2019;156(5):1282‐1298.
  2. Pietrzak A., Bartnik W., Szczepkowski M. i wsp.: Polski konsensus interdyscyplinarny dotyczący diagnostyki i leczenia choroby uchyłkowej okrężnicy. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy. 2015;7(1),1-19.
  3. Shahedi K, Fuller G, Bolus R, i wsp.: Long-term risk of acute diverticulitis among patients with incidental diverticulosis found during colonoscopy. Clin Gastroenterol Hepatol 2013;11:1609–13.
  4. Mahmood MW, Abraham-Nordling M, Håkansson N, Wolk A, Hjern F. High intake of dietary fibre from fruit and vegetables reduces the risk of hospitalisation for diverticular disease. Eur J Nutr. 2019;58(6):2393‐2400
  5. Liu PH, Cao Y, Keeley BR, I wsp.: Adherence to a Healthy Lifestyle is Associated With a Lower Risk of Diverticulitis among Men. Am J Gastroenterol 2017;112:1868–1876.