Zrozumienie mechanizmów prowadzących do wstrząsu hipowolemicznego, stanu zagrażającego życiu, spowodowanego znaczącym spadkiem objętości krwi krążącej oraz tętniaka mózgu, czyli patologicznego poszerzenia naczynia krwionośnego, które może prowadzić do nieoczekiwanego kryzysu zdrowotnego, jest kluczowe dla każdego z nas. Poprzez szczegółową analizę przyczyn, objawów oraz nowoczesnych metod leczenia, artykuł informuje o tych istotnych chorobach, które mogą dotknąć każdego. Niektóre informacje mogą nie tylko poszerzyć horyzonty wiedzy, ale też uratować życie.

Spis treści:

  1. Co to jest wstrząs hipowolemiczny?
  2. Co to jest tętniak mózgu?
  3. Jak przebiega diagnostyka?
  4. Jakie są objawy?
  5. Pęknięcie tętniaka
  6. Wstrząsu hipowolemiczny – jeden ze skutków pęknięcia tętniaka mózgu
  7. Kluczowa jest szybka reakcja
  8. Metody leczenia
  9. Czy tętniak mózgu może się wchłonąć?

Co to jest wstrząs hipowolemiczny?

Wstrząs hipowolemiczny powstaje w wyniku zmniejszenia objętości krwi krążącej w organizmie. Stan taki może być spowodowany utratą krwi w wyniku urazu, krwotoku wewnętrznego, oparzeń lub przewlekłego niedoboru płynów. Zmniejszenie objętości krwi prowadzi do zaburzeń hemodynamicznych, które mogą prowadzić do niedotlenienia narządów i uszkodzenia tkanek.

Co to jest tętniak mózgu?

Tętniak mózgu natomiast jest patologicznym poszerzeniem naczynia krwionośnego w mózgu, które często rozwija się w wyniku osłabienia ściany naczynia krwionośnego. Istnieje wiele potencjalnych przyczyn tętniaka mózgu. Najczęściej jest to defekt budowy ściany naczynia, objawiający się brakiem lub osłabieniem błony mięśniowej i/lub sprężystej, co powoduje uwypuklanie się błony wewnętrznej na zewnątrz naczynia i tworzenie się tętniaka.

Czynniki genetyczne, nadciśnienie tętnicze, urazy głowy, infekcje, miażdżyca a nawet palenie papierosów mogą zwiększać ryzyko rozwoju tętniaków. Z badań autopsyjnych wynika, że 3–4% populacji jest nosicielem tętniaka.

Jak przebiega diagnostyka?

Najczęściej tętniaki mózgu są diagnozowane w badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI). Te badania pozwalają uwidocznić strukturę mózgu i ocenić, czy potwierdza się obecność tętniaka oraz jaki jest jego rozmiar
i lokalizacja. Tętniaki najczęściej są umiejscowione na rozgałęzieniach dużych tętnic, w których błona sprężysta jest najsłabiej rozwinięta. W niektórych przypadkach, szczególnie gdy tętniak nie wywołuje żadnych objawów, może być diagnozowany przypadkowo podczas badań przesiewowych lub wykonywanych z innych powodów. Angiografia tętnic ośrodkowego układu nerwowego umożliwia nie tylko ustalenie lokalizacji tętniaka, ale również ocenę jego położenia w stosunku do innych naczyń. Przezczaszkowa ultrasonografia doplerowska (TCD, transcranial Doppler) pozwala za to na szybkie wykrycie skurczu naczyniowego będącego konsekwencją krwawienia domózgowego i podjęcie decyzji o dalszym prowadzeniu chorego z pękniętym tętniakiem.

Jakie są objawy?

Objawy tętniaka mózgu mogą się różnić w zależności od wielkości, lokalizacji i ewentualnych powikłań. W niektórych przypadkach tętniaki mogą być całkowicie bezobjawowe i nie wywoływać żadnych dolegliwości. Jednak, gdy tętniak osiąga większy rozmiar lub pęknie, może wystąpić nagły i bardzo silny ból głowy – najbardziej charakterystyczny objaw. Ból ten pacjenci określają jako bardzo silny, jakiego nigdy w życiu nie doświadczyli. U 30% pacjentów ból jest jednostronny. U 1/3 pacjentów jest to jedyny objaw choroby. Inne objawy to:  nudności, wymioty, zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, utrata/ zaburzenia  przytomności, objawy oponowe, ogniskowe objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (niedowidzenie, niedowład).

Krwawienie podpajęczynówkowe występuje przeważnie u pacjentów w średnim wieku (50. rż.), częściej u kobiet.

Pęknięcie tętniaka

Do pęknięcia tętniaka może doprowadzić nagły wzrost ciśnienia tętniczego, który występuje w trakcie dźwigania ciężaru, defekacji, stosunku płciowego czy urazu głowy.

W momencie pęknięcia tętniaka mózgu, dochodzi do krwawienia do sąsiadujących z pękniętym naczyniem struktur mózgowych. To z kolei może prowadzić do dwóch głównych zagrożeń: pierwszym z nich jest samo krwawienie, które może uszkodzić okoliczne struktury mózgowe, prowadząc do zaburzeń funkcji poznawczych, niedowładów lub nawet zgonu. Drugim zagrożeniem jest wstrząs hipowolemiczny, który może się rozwinąć w wyniku znaczącej utraty krwi do otoczenia mózgu.

Wstrząsu hipowolemiczny – jeden ze skutków pęknięcia tętniaka mózgu

Objawy wstrząsu hipowolemicznego, takie jak spadek ciśnienia krwi, przyspieszenie tętna, bladość, osłabienie, mogą towarzyszyć krwotokowi, którego przyczyną jest pęknięcie tętniaka mózgu. Co ciekawe u 40–70% pacjentów z krwotokiem podpajęczynówkowym występuje skurcz naczyniowy. Dotyczy on tętnic, które miały styczność z krwią obecną w przestrzeni podpajęczynówkowej, wydaje się, że obserwowany skurcz naczyniowy ma związek z bezpośrednim oddziaływaniem na tętnicę krzepnącej krwi i produktów jej rozpadu. Skurcz ustępuje w ciągu 3–4 tygodni, może jednak prowadzić do przejściowego niedokrwienia albo utrwalonych zawałów niedokrwiennych w dorzeczu tętnic objętych skurczem1.

Kluczowa jest szybka reakcja

W związku z tym istotne jest szybkie rozpoznanie i leczenie zarówno pękniętego tętniaka mózgu, skurczu naczyniowego jak i wstrząsu hipowolemicznego, aby zminimalizować ryzyko powikłań i poprawić rokowanie pacjenta.

W pierwszych godzinach po wstrząsie hipowolemicznym najważniejsze jest uzupełnienie objętości krwi krążącej. To oznacza szybką reakcję na utratę krwi poprzez podanie płynów dożylnie lub, w skrajnych przypadkach, transfuzję krwi. W przypadku pęknięcia tętniaka mózgu konieczne może być przeprowadzenie pilnej operacji neurochirurgicznej w celu zatamowania krwotoku i zapobieżenia dalszym uszkodzeniom mózgu. Leczenie tętniaka mózgu zależy głównie od jego wielkości, lokalizacji, ryzyka pęknięcia oraz od stanu zdrowia pacjenta. W niektórych przypadkach, szczególnie gdy tętniak jest mały i nie wywołuje objawów, może być stosowana strategia obserwacyjna, polegająca na regularnym monitorowaniu za pomocą badań obrazowych. Jeśli istnieje ryzyko pęknięcia tętniaka, może być konieczne leczenie zabiegowe.

Metody leczenia

Istnieją dwie metody leczenia tętniaka mózgu.

Embolizacja, czyli specjalny zabieg neuroradiologiczny podczas którego wprowadza się specjalne spirale, które zamykają patologiczny fragment tętnicy, wypełniają worek tętniaka, co znacznie zmniejsza ryzyko jego pęknięcia. Zabieg ten wykonuje się bez konieczności otwierania czaszki i uznaje się za znacznie bezpieczniejszy niż bezpośrednie operacje. Operacje neurochirurgiczne są wykonywane rzadziej. Leczenie operacyjne wybiera się w kilku sytuacjach, kiedy mamy do czynienia z dużym rozmiarem tętniaka, powtórnym pęknięciem tętniaka mózgu, występowaniem niepokojących objawów takich, jak silne i nagłe bóle głowy oraz zaburzenia widzenia czy słuchu.

Klipsowanie polega na otwarciu czaszki poprzez jej przecięcie (kraniotomia), a następnie założenie specjalnego metalowego klipsa w miejscu malformacji naczyniowej. Dzięki temu wyłącza się nieprawidłowy fragment tętnicy z przepływu krwi.  W sytuacji, gdy tętniak powstał w bardzo ważnym anatomicznie i czynnościowo miejscu i zmienione naczynie musi pozostać drożne, istnieje możliwość wycięcia tętniaka i ponownego połączenia naczynia tak, aby krew mogła w nim nadal przepływać. W ostatnich latach rozwija się metoda wyłączania tętniaków mózgu z krążenia za pomocą stentów o bardzo gęstym utkaniu, są one skuteczne w tętniakach olbrzymich i obejmujących ujścia naczyń (zwłaszcza tętnicy ocznej) i nie powodują zamknięcia naczyń pokrytych przez stent.

Czy tętniak mózgu może się wchłonąć?

Tętniak mózgu zazwyczaj nie wchłania się samoistnie. Jednak w niektórych przypadkach, szczególnie gdy tętniak jest mały i nie wywołuje objawów, może się zdarzyć, że zmniejszy swoją objętość lub nawet zniknie całkowicie pod wpływem zmian w naczyniach krwionośnych. Regularna kontrola i obserwacja przez lekarza są kluczowe dla monitorowania zmian w tętniaku.

Rokowanie

Rokowania po pęknięciu tętniaka mózgu zależą od wielu czynników, w tym od wielkości i lokalizacji tętniaka, stopnia ewentualnych uszkodzeń mózgu, stanu zdrowia pacjenta oraz skuteczności leczenia. Około 30–40% nieleczonych krwawiących tętniaków pęka ponownie w ciągu 2 miesięcy, większość z nich w ciągu pierwszego tygodnia. W przypadku pacjentów dotkniętych pęknięciem tętniaka mózgu, może być konieczna intensywna terapia neurologiczna w celu przywrócenia funkcji mózgu i zapobieżenia ewentualnym trwałym uszkodzeniom. Rehabilitacja po krwotoku mózgowym może być długotrwałym procesem, obejmującym intensywne ćwiczenia fizyczne, logopedyczne, neuropsychologiczne szczególnie jeśli pacjent miał poważne objawy lub przeszedł operację.

Podsumowanie

Regeneracja organizmu po wstrząsie hipowolemicznym, szczególnie gdy jest on spowodowany przez tętniak mózgu, to złożony proces, który wymaga kompleksowej opieki medycznej i wsparcia. Kluczowe jest szybkie zareagowanie na sytuację kryzysową, hospitalizacja oraz długotrwała rehabilitacja, która pozwoli pacjentowi powrócić do zdrowia.

Literatura:

  1. Karwacka i wsp. Krwawienie podpajęczynówkowe. Forum Medycyny Rodzinnej 2007, tom 1, nr 4, 348–354
  2. Knap i wsp. Tętniaki mózgu — współczesne metody leczenia wewnątrznaczyniowego, Polski Przegląd Neurologiczny 2010; 6 (1): 22–26