Zapalenie błony śluzowej żołądka, znane również jako zapalenie żołądka, jest jednym z najczęstszych schorzeń przewodu pokarmowego. Zapaleniem błony śluzowej żołądka określa się wszelkie stany będące skutkiem uszkodzenia najbardziej wewnętrznej warstwy ściany żołądka czyli błony śluzowej najczęściej na skutek zakażenia lub procesu autoimmunologicznego, czasem stosowanych leków lub nadwrażliwości na różne czynniki zewnętrzne. Podobnym stanem jest gastropatia, czyli uszkodzenie komórek błony śluzowej żołądka w wyniku działania substancji wytwarzanych przez organizm (np. żółci) lub wprowadzanych do organizmu z zewnątrz (np. leków, alkoholu), a także niedokrwienia lub przekrwienia.

Spis treści:

  1. Funkcje żołądka
  2. Przyczyny zapalenia żołądka
  3. Rodzaje zapalenia błony śluzowej żołądka
  4. Objawy zapalenia błony śluzowej żołądka
  5. Rozpoznanie zapalenia żołądka.
  6. Leczenie zapalenia błony śluzowej żołądka.

Funkcje żołądka

Żołądek jest narządem, który pełni kluczową rolę w procesie trawienia, od wewnątrz pokryty jest błoną śluzową, a od zewnątrz osłonięty jest błoną surowiczą. Pomiędzy tymi dwiema warstwami znajduje się mięśniówka. Oprócz trawienia białek i cukrów, a dzięki lipazie żołądkowej rozpoczęcie trawienia tłuszczów, do zadań żołądka należą również: wyjałowienie pokarmu, rozdrobnienie pożywienia oraz jego czasowe gromadzenie (żołądek może pomieścić do 3 litrów pokarmu).

Przyczyny zapalenia żołądka

Przyczyny zapalenia żołądka mogą być różnorodne. Jedną z najczęstszych jest infekcja bakteryjna spowodowana Helicobacter pylori (H. pylori). Ta bakteria atakuje błonę śluzową żołądka, prowadząc do jej stanu zapalnego.

Inne przyczyny to:

  • nadużywanie alkoholu,
  • palenie tytoniu,
  • regularne spożywanie ostrej lub tłustej żywności,
  • stosowanie niektórych leków (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, chlorku potasu, bisfosfonianiu)
  • oraz stres.

Zakażenie Helicobacter pylori odpowiada za ponad połowę wrzodów żołądka i dwunastnicy. Przetrwanie tej bakterii w kwaśnym środowisku żołądka jest możliwe, dzięki temu, że bakteria ta ma możliwość rozkładania mocznika za pomocą enzymu zwanego ureazą, co prowadzi do neutralizacji działania kwas solnego.

Rodzaje zapalenia błony śluzowej żołądka

Rodzaje zapalenia błony śluzowej żołądka mogą się różnić pod względem nasilenia i lokalizacji. Najczęstsze to zapalenie błony śluzowej żołądka ostre – występuje nagłe zapalenie, z reguły trwające do kilku tygodni, które może być spowodowane przez infekcję H. pylori, nadużywanie alkoholu lub stosowanie niektórych leków.

Zapalenie błony śluzowej żołądka przewlekłe – to długotrwałe zapalenie, które może prowadzić do poważnych uszkodzeń błony śluzowej żołądka, rozwoju choroby wrzodowej. Może być spowodowane przez przewlekłą infekcję H. pylori lub inne czynniki, takie jak palenie tytoniu czy niezdrową dietę. Zapalenie błony śluzowej żołądka zanikowe – jest to postać zapalenia żołądka, w której dochodzi do uszkodzenia i zaniku komórek błony śluzowej. Może być związane z przewlekłą infekcją H. pylori lub uszkodzeniem autoimmunologicznym, zwiększa ryzyko rozwoju raka żołądka.

Autoimmunologiczne metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka wiąże się z obecnością krążących we krwi autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom okładzinowym żołądka  i przeciwko czynnikowi wewnętrznemu produkowanemu przez komórki żołądka. Niedobór czynnika wewnętrznego jest odpowiedzialny za niedobór witaminy B12 i pojawienia się niedokrwistości z niedoboru tej witaminy.

Z kolei ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa) jest niezapalnym uszkodzeniem błony śluzowej żołądka spowodowanym różnymi egzo- lub endogennymi czynnikami drażniącymi albo niedokrwieniem. Przyczynami niezapalnego uszkodzenia błony śluzowej żołądka są:

  • niesterydowe leki przeciwzapalne (należy pamiętać, że powodują one też przewlekłe reaktywne zapalenie żołądka i owrzodzenia),
  • alkohol (w większych stężeniach),
  • żółć,
  • toksyny endogenne (np. mocznicowe),
  • stres (wskutek niedokrwienia i niedotlenienia błony śluzowej) np. w przebiegu wstrząsu, sepsy, ciężkich oparzeń (tzw. wrzody Curlinga), urazów i uszkodzeń OUN (tzw. wrzody Cushinga);
  • chemioterapia przeciwnowotworowa.

Objawy zapalenia błony śluzowej żołądka

Objawy zapalenia błony śluzowej żołądka mogą się różnić w zależności od nasilenia schorzenia, w przypadku ich wystąpienia należy skonsultować się z lekarzem.

Jednym z najczęstszych objawów to ból brzucha. Ból może występować w okolicy nadbrzusza, najczęściej po posiłkach lub na czczo. Może mieć charakter piekący, kłujący lub ostry.

Nudności i wymioty: zapalenie żołądka może powodować uczucie mdłości, które może prowadzić do wymiotów. Wymioty mogą być poprzedzone uczuciem pełności lub dyskomfortu w żołądku.

Zgaga to uczucie pieczenia lub palenia za mostkiem, które może promieniować w górę do gardła. Jest spowodowane cofaniem się kwasu żołądkowego do przełyku i może być objawem zapalenia błony śluzowej żołądka.

Wzdęcia brzucha mogą występować w wyniku trudności w trawieniu pokarmu w zmienionej zapalnie błonie śluzowej żołądka. Może to powodować uczucie pełności i dyskomfortu.

Utrata apetytu: osoby z zapaleniem błony śluzowej żołądka mogą odczuwać utratę apetytu i niechęć do jedzenia. To może przyczyniać się do utraty masy ciała i osłabienia.

Nieprawidłowa wypróżnienia: niektóre osoby mogą mieć problemy z wypróżnianiem się pod postacią zaparcia lub biegunki.

Zmęczenie: zapalenie żołądka może prowadzić do uczucia ogólnego zmęczenia i osłabienia. Objawy zapalenia żołądka mogą się różnić u różnych osób i mogą mieć różne nasilenie.

Rozpoznanie zapalenia żołądka.

Do ustalenia rozpoznania z reguły wystarczają wywiad z pacjentem oraz obraz makroskopowy w gastroskopii. Dla rozpoznania zakażenia bakterią Helicobacter pylori można wykorzystać metody inwazyjne (wymagające wykonania endoskopii): test ureazowy, badanie histologiczne wycinka z części odźwiernikowej, hodowlę bakteryjną. Z wyżej wymienionych badań najczęściej wykonuje się test ureazowy, którego wynik jest dostępny tuż po zakończeniu badania endoskopowego.

Z metod nieinwazyjnych, do których zalicza się testy oddechowe, test wykrywający antygeny H. pylori w kale, testy serologiczne, najczęściej sięga się po test wykrywający antygeny H. pylori w próbce kału, może go zlecić lekarz pierwszego kontaktu. Osoby zakażone H. pylori wytwarzają przeciwciała przeciwko antygenom tego drobnoustroju w klasie IgM, IgG i IgA. W diagnostyce serologicznej najczęściej oznacza się przeciwciała w klasie IgG, rzadziej w klasie IgA.  Jednak warto pamiętać, że wynik dodatni nie świadczy o aktualnym zakażeniu, gdyż obecność przeciwciał stwierdza się jeszcze po roku od wyleczenia, a nawet później.

Leczenie zapalenia błony śluzowej żołądka.

Leczenie zapalenia błony śluzowej żołądka zależy od przyczyn i nasilenia schorzenia. Oto kilka powszechnych metod leczenia zapalenia żołądka.

Leczenie farmakologiczne: leki przeciwbakteryjne: Jeśli przyczyną zapalenia żołądka jest infekcja bakteryjna, tak jak w przypadku infekcji H. pylori, lekarz może zalecić antybiotyki w celu wyeliminowania bakterii, takie leczenie nosi nazwę leczenia eradykacyjnego. Leki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego: leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP) lub blokerów receptorów H2 mogą być przepisane w celu zmniejszenia produkcji kwasu żołądkowego i łagodzenia objawów. Leki cytoprotekcyjne: leki, które chronią błonę śluzową żołądka, takie jak środki zawierające bizmut, mogą być stosowane w celu zmniejszenia stanu zapalnego i łagodzenia objawów.

W leczeniu zapalenia błony śluzowej żołądka istotne jest też wprowadzenie zmian w stylu życia.

Zmiana diety: lekarz lub dietetyk mogą zalecić zmiany w diecie, takie jak spożywanie mniejszych posiłków, unikanie jedzenia przed snem, ograniczenie kawy i czekolady, oraz zwiększenie spożycia błonnika i wody. Osoby z zapaleniem błony śluzowej żołądka powinny unikać pikantnych i tłustych pokarmów.

Ograniczenie stresu: stres może wpływać na objawy zapalenia żołądka, dlatego ważne jest wprowadzenie metod relaksacyjnych, takich jak joga, medytacja lub terapia poznawczo-behawioralna.

Eliminacja czynników ryzyka:

  • Palenie tytoniu może nasilać objawy zapalenia żołądka i opóźniać gojenie się błony śluzowej żołądka.
  • Ograniczenie spożycia alkoholu: spożywanie nadmiernej ilości alkoholu może prowadzić do stanu zapalnego żołądka. Zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu lub całkowite jego wyeliminowanie.

W przypadku ciężkiego lub przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka może być konieczne długotrwałe leczenie farmakologiczne i monitorowanie przez lekarza. Ważne jest regularne kontynuowanie terapii i skonsultowanie się z lekarzem w przypadku utrzymujących się objawów lub pogorszenia stanu zdrowia.

 

 

Na podstawie:

Choroby przewodu pokarmowego – postępy 2019/2020. Med. Prakt., 2020; 10: 67–80

Postępowanie w przypadku zakażenia Helicobacter pylori. Podsumowanie raportu uzgodnieniowego Maastricht V/Florencja. Med. Prakt., 2017; 4: 14–23

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące diagnostyki i leczenia zakażenia Helicobacter pylori. Med. Prakt., 2014; 5: 46–60