Problemy z przełykaniem często towarzyszą wielu chorobom. Dysfagia (zaburzenia połykania) to choroba sklasyfikowana w ICD 10, która może być poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia pacjenta. Jak więc należy postępować z osobami mającymi problemy z połykaniem, aby mogli oni bezpieczniej spożywać posiłki? Dysfagia jest często skutkiem ubocznym chorób neurologicznych, może też być spowodowana stanem zapalnym błony śluzowej gardła oraz przełyku albo mechanicznymi przeszkodami np. w postaci guzów nowotworowych. Zaburzenia połykania utrudniają chorym spożycie pokarmów i napojów oraz zażywanie leków. Problemy z przełykaniem mogą być powodem rozwoju niedożywienia albo innych powikłań, które mają wpływ na obniżenie jakości życia pacjentów.

Problemy z przełykaniem – dysfagia

Spis treści:

  1. Zaburzenia połykania – przyczyny
  2. Żywienie przy zaburzeniach połykania
  3. Preparaty do zagęszczania posiłków
  4. Bibliografia

Zaburzenia połykania – przyczyny

Zaburzenia połykania najczęściej polegają na utrudnionym i nieprawidłowym przechodzeniu pokarmów, napojów, połykanych leków lub śliny z jamy ustnej – do gardła, przez przełyk aż do żołądka. W trakcie przełykania dana substancja może powodować zachłyśnięcia oraz przedostawać się do układu oddechowego. Zmagając się z trudnościami z przełykaniem chory odczuwać może dyskomfort oraz ból. Najczęściej chory z dysfagią ma trudności w przełykaniu pokarmów płynnych oraz napojów, gdyż bardzo szybko przechodzą one przez przełyk i trudno kontrolować je osobie chorej. Trudność stanowią dla niego również konsystencje mieszane  – płynna zupa z kawałkami stałych warzyw lub kaszą – z którymi pacjent może sobie nie poradzić.

Najczęstsze przyczyny występowania zaburzeń połykania stanowią:

  • choroby neurologiczne – udar mózgu, choroba Alzheimera i Parkinsona, stwardnienie rozsiane i stwardnienie zanikowe boczne,
  • porażenia nerwowe, spowodowane urazami,
  • choroby nowotworowe – rak języka, nowotwory krtani oraz gardła,

Zaburzenia połykania – objawy

Chory cierpiący na zaburzenia połykania odczuwa następujące dolegliwości:

  • „chomikowanie” pokarmów w jamie ustnej,
  • kaszel podczas jedzenia lub picia lub bezpośrednio po posiłku,
  • zmieniony głos (na wilgotny, bulgoczący) po posiłku lub po wypiciu napoju,
  • odchrząkiwanie po posiłku,
  • piekący ból w klatce piersiowej,
  • nudności,
  • zgaga.

Wymienione dolegliwości najczęściej nasilają się, gdy chory przebywa w pozycji półleżącej lub leżącej.

Chory, nie chcąc odczuwać bólu podczas jedzenia pokarmów, często unika spożywania posiłków i picia napojów, co może spowodować niedożywienie i odwodnienie – dwie poważne konsekwencje zaburzeń połykania, które zmniejszają jakość życia chorego i wydłużają proces leczenia. Opieka nad chorym z zaburzeniami połykania wymaga więc od opiekuna między innymi specjalnego przygotowywania posiłków dla podopiecznego – polegającego głównie na zmianie konsystencji spożywanych pokarmów i napojów.

WAŻNE! Jeśli u chorego zaobserwować można objawy dysfagii takie jak kaszel po posiłku czy odchrząkiwanie po jedzeniu – należy niezwłocznie poinformować o tym lekarza prowadzącego, który przeprowadzi pogłębioną diagnostykę dysfagii, ustali stopień zaburzeń połykania i określi jaka konsystencja posiłków i napojów będzie odpowiednia dla konkretnego pacjenta.

Żywienie przy zaburzeniach połykania

Potrawy osób mających trudności w połykaniu powinny mieć odpowiednią konsystencję, dostosowaną do poziomu dysfagii danego pacjenta. Opiekując się w domu osobą chorą, należy przygotowywać podopiecznemu posiłki o małych objętościach, ale bardziej kaloryczne, które powinny być spożywane co 3-4 godziny. W ten sposób jedzenie nie będzie uciążliwe dla chorego, a śluzówka układu pokarmowego nie zostanie podrażniona.

Podczas komponowania posiłków opiekun osoby chorej musi pamiętać, aby pokarm dostarczał wszystkich składników odżywczych, a w szczególności białka, które wspomaga regenerację tkanek. Należy też pamiętać o zapewnieniu choremu właściwego poziomu energii – czyli kaloryczności podawanych posiłków. Warto pamiętać, aby do gotowania potraw dla naszego bliskiego dodawać wysokoenergetyczne dodatki, na przykład zamiast mleka użyć śmietany. Pozwoli to zmniejszyć ryzyko niedożywienia pacjenta w trakcie choroby.

Posiłki, które przygotowujemy dla chorego z trudnościami z przełykaniem, powinny być miękkie, rozdrobnione, o konsystencji gładkiej papki, aby ułatwić połykanie. Produkty zbożowe, takie jak pieczywo, biszkopty, można podawać choremu uprzednio namoczone w mleku, w naparze z herbaty lub w bulionie. Dla chorego mającego problemy z przełykaniem dania obiadowe najlepiej przygotowywać w postaci zup kremów lub zmiksowanych mięs, gęstych sosów, które można podawać z dodatkiem węglowodanów (np. ziemniaków) w formie puree. Warto zadbać o to, by potrawy podawane podopiecznemu wyglądały estetycznie. Jest to niezwykle ważne, gdyż trudności z przełykaniem mogą utrzymać się u chorych przez dłuższy czas i istotnym jest, aby to, co podajemy podopiecznemu było apetyczne i wyglądało zachęcająco.

Jeżeli opiekun przygotowuje posiłki, które następnie chce zmiksować, warto miksować każdy składnik osobno – przygotowując osobno puree z mięsa, osobno warzywa (np. zmiksowaną marchewkę, pietruszkę, buraki), oraz oddzielnie węglowodany w postaci zblendowanej kaszy (jęczmiennej, kuskus), ryżu lub ziemniaków. Produkty wcześniej najlepiej jest ugotować na parze lub udusić z odrobiną tłuszczu, aby zachować jak największą ich wartość odżywczą. Warto potrawy zmiksowane podawać z dodatkiem oliwy z oliwek, śmietany lub masła, ponieważ sprawiają, że pokarm łatwiej się formuje w kęsy, co ułatwia połykanie. Dodatkowo tak przyrządzony posiłek jest bardziej kaloryczny.

Preparaty do zagęszczania posiłków

Aby uzyskać odpowiednią konsystencję pokarmów i napojów można dodać do nich także specjalistyczne preparaty zagęszczające przeznaczone dla pacjentów z dysfagią. Takim preparatem jest Nutilis Clear. Pozwala szybko zwiększyć gęstość pokarmów i napojów do odpowiedniej konsystencji. Nie zmienia smaku, zapachu i przejrzystości zagęszczanych posiłków. Skład Nutilis Clear jest krótki, to tylko: guma guar, guma ksantanowa oraz maltodekstryny (czyli cukry) – które pozyskiwane są z naturalnych składników. Ten skład jest szczególny, gdyż dzięki niemu preparat jest odporny na działanie amylazy – enzymu, zawartego w ślinie pacjenta. Dzięki temu nie rozwarstwia się w buzi, co ma miejsce w przypadku zagęszczaczy opartych na skrobi ziemniaczanej.

Jeśli chory czuje ból po zjedzeniu posiłku, ulgę przyniesie mu picie schłodzonych napojów – herbaty rumiankowej, zielonej herbaty, naparu z siemienia lnianego, który działa osłaniająco na śluzówkę jamy ustnej oraz całego przewodu pokarmowego.

Bibliografia

  1. Kłęk S. et al., Leczenie żywieniowe w neurologii – stanowisko interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Polski Przegląd Neurologiczny, 2017, tom 13, nr 3.

  2. Lewicka T., Krzystanek E.: Dysfagia po udarach mózgu – wskazówki diagnostyczne i terapeutyczne. Aktualności Neurologiczne, 2017, 17 (4): 208-212.

  3. Waśko-Czopnik D.: Ocena skuteczności zastosowania preparatu Nutilis Clear u pacjentów z dysfagią. Problemy Pielęgniarstwa, 2018, 26(1):1-8.