Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest zdolne do pompowania odpowiedniej ilości krwi do narządów naszego organizmu. W konsekwencji do poszczególnych organów dociera zbyt mało tlenu oraz substancji odżywczych niezbędnych do ich funkcjonowania lub też zbyt dużo krwi zalega w narządach. W efekcie dochodzi do zmniejszenia wydolności wysiłkowej chorego spowodowanej upośledzeniem czynności komór serca.

zastoionowa-niewydolnosc-serca

Spis treści:

  1. Niewydolność serca – rodzaje
  2. Epidemiologia niewydolności serca w Polsce
  3. Zastoinowa niewydolność serca – definicja
  4. Prawokomorowa zastoinowa niewydolność serca
  5. Przebieg niewydolności serca
  6. Klasyfikacja niewydolności serca wg NYHA
  7. Leczenie zastoinowej niewydolności serca
  8. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niewydolności serca?

Niewydolność serca – rodzaje

Ostra niewydolność serca to stan, w którym objawy pojawiają się nagle i szybko narastają. Rozwija się ona w ciągu godzin lub dni. Przyczyną ostrej niewydolności serca może być:

  • zawał mięśnia sercowego,
  • zapalenie mięśnia sercowego,
  • nagle występująca niedomykalność zastawek serca,
  • tamponada serca (gromadzenie się płynu w worku otaczającym serce).

Przewlekła niewydolność serca to niewydolność z symptomami rozwijającymi się w przeciągu miesięcy, a nawet lat. W zależności od przebiegu objawów klinicznych można określić ją jako wyrównaną lub niewyrównaną (zdekompensowaną).

Epidemiologia niewydolności serca w Polsce

Szacuje się, że w Polsce niewydolność serca występuje u ok. 600–700 tys. osób. Głównym problemem tych pacjentów są częste zaostrzenia choroby, zwane dekompensacjami, a zastoinowa niewydolność serca jest najczęstszą przyczyną hospitalizacji osób po 65. r.ż.

Wśród osób zgłaszających się na SOR (szpitalny oddział ratunkowy) z powodu dolegliwości bólowych w klatce piersiowej przeważają kobiety i osoby po 70. r.ż. Najczęściej rozpoznawanymi jednostkami chorobowymi wśród tych pacjentów są migotanie przedsionków, zastoinowa niewydolność serca i choroba niedokrwienna serca.

Zastoinowa niewydolność serca – definicja

Z powyższych danych wynika, że zastoinowa niewydolność serca jest prawdziwym problem oddziałów szpitalnych. Jak definiuje się zastoinową niewydolność serca? Zastoinowa niewydolność serca oznacza postać ostrej lub przewlekłej niewydolności serca z obecnością cech przewodnienia organizmu, które powoduje objawy wywołane bezpośrednio przez zastój krwi w różnych narządach (np. duszność spowodowana zastojem w płucach, obrzęki kończyn dolnych, poszerzenie żył szyjnych, powiększenie wątroby).

Niewydolność serca lewokomorowa z niewydolnością zastoinową i zastojem w płucach

Najczęstszymi objawami lewokomorowej, zastoinowej niewydolności serca i zastojem w płucach są:

  • duszność, początkowo wysiłkowa, potem spoczynkowa,
  • duszność w pozycji leżącej, która zmniejsza się po przyjęciu pozycji siedzącej (orthopnoe),
  • t astma sercowa, czyli kaszel nocny oraz napadowa duszność.

Kolejnym objawem charakterystycznym dla lewokomorowej zastoinowej niewydolności serca jest obrzęk płuc z typowymi objawami osłuchowymi, takimi jak rzężenia nad płucami czy pojawieniem się pienistej wydzieliny.

Prawokomorowa zastoinowa niewydolność serca

W przypadku prawokomorowej zastoinowej niewydolności serca można obserwować wyraźnie widoczny zastój żylny (  żył szyjnych, przyrost masy ciała i obrzęki odpowiednich partii ciała: grzbietu stóp, przedniej powierzchni podudzi, a u pacjentów leżących okolicy krzyżowej, początkowo tylko wieczorem, a później stale. W ciężkich przypadkach obrzęki występują również na tułowiu (anasarca). U chorych, u których przeważa niewydolność prawokomorowa obserwuje się również powiększoną (zastoinową) wątrobę, a w obrazie ultrasonograficznym widoczna jest poszerzona żyła główna i żyły wątrobowe. Zastój krwi może również dawać objawy nieżytu żołądka (zastoinowy nieżyt żołądka), który może objawiać się utratą łaknienia, wzdęciem brzucha.
U niektórych chorych może też występować utrudniony odpływ moczu (tak zwane nerki zastoinowe).

Do zastoinowej niewydolności serca może doprowadzić każda choroba układu sercowo-naczyniowego.

Przebieg niewydolności serca

Upośledzenie funkcji mięśnia sercowego uruchamia mechanizmy kompensacyjne, które początkowo przeciwdziałają spadkowi pompowanej krwi i utrzymują ciśnienie tętnicze na poziomie zabezpieczającym prawidłowe ukrwienie narządów. W krótkim jednak czasie zaczynają przeważać niekorzystne skutki uruchomienia mechanizmów kompensacyjnych. Następstwami osłabienia czynności serca jako pompy tłoczącej jest niewydolność serca ze zmniejszeniem odpływu krwi, czego efektem jest zmniejszenie przepływu krwi na obwodzie (w krążeniu systemowym) oraz niewydolność serca z utrudnieniem napływu krwi do serca powodująca zastój krwi żylnej. W przypadku serca lewego jest to zastój w płucach prowadzący aż do obrzęku płuc, a w przypadku serca prawego jest to powstawanie obrzęków obwodowych, głównie obrzęków kończyn dolnych.

Klasyfikacja niewydolności serca wg NYHA

Do oceny wydolności układu krążenia u pacjentów z niewydolnością serca stosowana jest powszechnie klasyfikacja NYHA (Nowojorskiego Towarzystwa Kardiologicznego), która opiera się na występowaniu zmęczenia, duszności i kołatania serca w związku z wysiłkiem fizycznym.

  • Klasa pierwsza – bez ograniczeń – zwykły wysiłek fizyczny nie powoduje większego zmęczenia, duszności ani kołatania serca.
  • Klasa druga – niewielkie ograniczenie aktywności fizycznej – bez dolegliwości w spoczynku, ale zwykła aktywność powoduje zmęczenie, kołatanie serca lub duszność.
  • Klasa trzecia – znaczne ograniczenie aktywności fizycznej – bez dolegliwości w spoczynku, ale aktywność mniejsza niż zwykła powoduje wystąpienie objawów.
  • Klasa czwarta – każda aktywność fizyczna wywołuje dolegliwości; objawy podmiotowe niewydolności serca występują nawet w spoczynku, a jakakolwiek aktywność nasila dolegliwości.

Warto pamiętać, że jednym z prostszych badań, które może potwierdzić zastoinową postać niewydolności serca jest badanie rentgenowskie klatki piersiowej Pozwala ono na ocenę objawów zastoju płucnego: obecność płynu w opłucnej czy poszerzonych zastoinowo żył płucnych w obrębie wnęk obu płuc. W rentgenie klatki piersiowej może się również uwidocznić poszerzenie żyły głównej górnej i prawego przedsionka.

Leczenie zastoinowej niewydolności serca

W leczeniu uwzględnia się zarówno leczenie przyczynowe, jak i objawowe. W leczeniu objawowym liczy się odciążenie fizyczne i psychiczne, normalizacja masy ciała, dieta o wysokiej wartości odżywczej (u pacjentów z niewydolnością serca zwiększa się zapotrzebowanie na białko – gdy uzupełnienie go za pomocą tradycyjnej diety nie jest możliwe, należy skonsultować z lekarzem włączenie żywienia medycznego) i ograniczenie podaży soli, która może przyczyniać się do zatrzymywania wody w organizmie i powstawania obrzęków, uzupełnianie elektrolitów takich jak potas i magnez.

Z wielu leków wykorzystuje się przede wszystkim leki moczopędne, których głównym działaniem jest zwiększenie wydalania NaCl i wody przez nerki. Powodują one zmniejszenie obciążenia wstępnego i ustępowanie zastoju w płucach i obrzęków. U chorych na przewlekłą niewydolność serca przebiegającą z zastojem w płucach leki moczopędne podaje się doustnie w możliwie najmniejszej dawce. W długotrwałym leczeniu często wystarcza podanie leku moczopędnego co drugi lub co trzeci dzień.  Drugą grupą leków, które są lekami z wyboru w przewlekłej niewydolności serca z cechami zastoju, są inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I) i antagoniści receptora angiotensyny II. Działają one bezpośrednio wazodylatacyjnie (rozszerzająco) na naczynia żylne i tętnicze, dzięki temu zmniejszają obciążenie wstępne i następcze serca (napływ i odpływ krwi z serca), a tym samy ryzyko zastoju krwi w organizmie.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niewydolności serca?

Przewlekła niewydolność serca zwykle ma charakter postępujący. Oznacza to, że w sposób nieunikniony prowadzi do pogarszania się czynności mięśnia sercowego. Pamiętajmy jednak, że istnieją skuteczne sposoby leczenia, zwalniające postęp uszkodzenia serca.

Na podstawie:

  1. Łukasz Nurkowski, Edyta Zbroch, Katarzyna Snarska. Analiza postępowania wobec pacjentów zgłaszających się na szpitalny oddział ratunkowy (SOR) z powodu bólu
    Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2018, Tom 24, Nr 2
  2. Choroby wewnętrzne, wydawnictwo Medycyna Praktyczna.
  3. Interna w 5 dni. Franciszek Kokot.
  4.  Interna Szczeklika 2021/2022
  5. Medycyna wewnętrzna. Gerd Herold. PZWL. Wydanie trzecie