Rak gruczołu krokowego (prostaty, stercza) jest drugim, co do częstości występowania, nowotworem złośliwym w populacji polskich mężczyzn w średnim wieku, a także najczęściej występującym nowotworem w grupie mężczyzn po 70. roku życia. Zgodnie z danymi opublikowanymi w Krajowym Rejestrze Nowotworów liczba diagnozowanych przypadków wzrasta każdego roku – z 12 162 w 2013 roku do 17 832 w 2021 roku. Prognozy wskazują na dalszy wzrost liczby pacjentów z nowotworem prostaty – do ponad 27 000 w 2024 roku. Najczęściej występującym typem, u około 95 % przypadków, jest rak gruczołowy. Zdecydowanie rzadziej w obrębie tego narządu występują zmiany o charakterze neuroendokrynnym czy mięsaki lub chłoniaki.

Spis treści:

  1. Rak prostaty – czynniki ryzyka
  2. Rak prostaty - objawy
  3. Rak prostaty – leczenie
  4. Rak prostaty – rola żywienia

Rak prostaty – czynniki ryzyka

Do głównych czynników ryzyka rozwoju raka prostaty należą: wiek, rasa, obciążenie rodzinne, czynniki genetyczne, niewłaściwy tryb życia, w tym dieta obfitująca w tłuszcze nasycone, a uboga w przeciwutleniacze i inne związki o korzystnym wpływie na zdrowie oraz nadmierna masa ciała.

Wiek bezwzględnie stanowi podstawowy czynnik rozwoju raka prostaty. U mężczyzn w wieku poniżej 40 roku życia jest to nowotwór rzadki, a częstość liczby zachorowań wzrasta u osób powyżej 50-55 roku życia, aby osiągnąć szczyt w wieku 70-74 lat. Nowotwór gruczołu krokowego jest zmianą rozwijającą się przez wiele lat bez żadnych objawów, a inicjacja procesu nowotworzenia może mieć miejsce już u 20-30-letnich mężczyzn. Oznacza to, że wprowadzenie zasad zdrowego stylu życia w kontekście prawidłowej diety i aktywności fizycznej od najmłodszych ma ogromne znaczenie w zapobieganiu rozwojowi raka prostaty. Ryzyko rozwoju raka prostaty jest znamiennie wyższe u mężczyzn rasy czarnej –  zwiększa się w tej grupie o około 60%. Obciążenie rodzinne odgrywa kluczową rolę w rozwoju raka prostaty. Najbliżsi krewni osób ze zdiagnozowanym rakiem stercza mają 2-3 krotnie większe ryzyko rozwoju tej choroby w przebiegu swojego życia.

W ostatnich latach coraz większą wagę przywiązuje się do  roli diety i aktywności fizycznej w rozwoju raka prostaty. Zarówno niska podaż produktów o działaniu antykancerogennym takich jak surowe warzywa i owoce, jak i wysoka podaż produktów prokancerogennych mogą przyczynić się do rozwoju raka prostaty. Nadmierne spożycie czerwonego mięsa (głównie mięsa przetworzonego i tłustego), będącego źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych stanowi czynnik ryzyka rozwoju raka prostaty. Działanie ochronne w zapobieganiu rozwojowi raka prostaty wykazują surowe warzywa i owoce, których regularne spożywanie może obniżyć ryzyko powstania raka gruczołu krokowego o nawet 30%. Największe znaczenie w minimalizowaniu ryzyka rozwoju raka prostaty mają warzywa o pomarańczowej, czerwonej i żółtej barwie, będące źródłem karotenoidów, głównie likopenu i β-karotenu, a także warzywa liściaste i kapustne oraz cebula i czosnek. Stosowanie prawidłowej, zbilansowanej diety ma duże znaczenie w zmniejszaniu ryzyka raka prostaty. W badaniach wykazano, że nadmierna masa ciała jest związana zarówno z występowaniem raka gruczołu krokowego, jak i bardziej agresywnym przebiegiem choroby. Wskaźnik masy ciała (BMI – Body Mass Index) przekraczający 30 kg/m2 niesie za sobą ryzyko nowotworu o wyższej złośliwości, a także ryzyko wznowy po usunięciu nowotworu.

Wśród czynników ryzyka rozwoju raka prostaty o mniejszym znaczeniu są również: narażenie na czynniki środowiskowe, zwiększone spożycie lub nadmierne stężenie w surowicy pierwiastków śladowych takich jak kadm, miedź, żelazo czy wapń, poddanie się zabiegowi wazektomii, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, stany zapalne w obrębie prostaty czy infekcje.

Rak prostaty - objawy

Rak prostaty we wczesnym stadium nie daje zwykle żadnych niepokojących objawów. Dopiero na skutek rozrostu komórek nowotworowych w okolicy gruczołu krokowego lub naciekania na okoliczne tkanki mogą pojawić się takie objawy jak: problemy z oddawaniem moczu – zbyt częste lub zbyt rzadkie oddawanie moczu, a także zmiany w intensywności jego oddawania, krew w moczu. W zaawansowanych stadiach, gdy dochodzi do objęcia procesem nowotworowym kości, mogą pojawić się bóle bioder, kręgosłupa czy żeber. Z uwagi na brak specyficznych objawów towarzyszących we wczesnych etapach choroby, istotne jest wykorzystywanie dostępnych metod przesiewowych. Jedną z nich jest oznaczenie w surowicy krwi antygenu specyficznego dla prostaty – PSA (prostatę – specific antygen). Badanie to jest łatwo dostępne, wykonywane z krwi żylnej w większości laboratoriów diagnostycznych. Z uwagi na małą inwazyjność badania i niskie jego koszty zaleca się powtarzanie go co roku, rozpoczynając od ukończenia 45 roku życia, a w przypadku mężczyzn obciążonych genetycznie pierwsze badanie powinno zostać wykonane już po ukończeniu 40 roku życia. Wynik uzyskany po oznaczeniu stężenia PSA powinien zostać zawsze skonsultowany z lekarzem, gdyż przekroczenie wartości referencyjnych nie musi świadczyć o toczącym się procesie nowotworowym. Uzupełnienie diagnostyki może stanowić także badanie per rectum. Pogłębiona diagnostyka raka prostaty uwzględnia m.in. ultrasonografię doodbytniczą, biopsję czy badanie rezonansem magnetycznym, scyntygrafię czy pozytonową tomografię emisyjną (PET).

Rak prostaty – leczenie

Decyzja o leczeniu powinna zostać podjęta po rozmowie z pacjentem i przeanalizowaniu wszystkich ewentualnych skutków ubocznych, takich jak niepłodność, zaburzenia w kontaktach intymnych, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oraz układu moczowego. W zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz ryzyka progresji wykorzystywane są różne metody leczenia. W nowotworach prostaty we wczesnym etapie zaawansowania i z niskim ryzykiem progresji często nie podejmuje się radykalnych działań leczniczych, z uwagi na to, że powikłania leczenia mogą stwarzać dla pacjenta większe zagrożenie niż sama choroba. W stadiach bardziej zaawansowanych i agresywnych wykorzystuje się metody chirurgiczne, radioterapię (zarówno teleradioterapię jak i brachyterapię), hormonoterapią, chemioterapię oraz nowoczesne metody leczenia, takie jak lekiukierunkowane molekularnie lub hormonalnie.

Rak prostaty – rola żywienia

Żywienie w bezobjawowym raku prostaty lub po przebytej chorobie nowotworowej w obrębie gruczołu krokowego powinno skupić się na dostarczaniu produktów o działaniu przeciwnowotworowym, a więc wspomnianych surowych warzyw i owoców, w szczególności zawierających likopen i β-karoten, a więc pomidorów, papryki, marchwi, brzoskwiń, moreli, ale także warzyw kapustnych – kapusty, brokułów, brukselki, kalafiora oraz cebulowych – czosnku i cebuli. Wyzwanie stanowi postępowanie dietetyczne u pacjentów poddawanych radioterapii, w szczególności brachyterapii. Pacjenci ci często zmagają się z biegunkami uniemożliwiającymi poddawanie się leczeniu zgodnie z zaplanowanym terminarzem. W przypadku intensywnych biegunek z diety należy wykluczyć źródła nierozpuszczalnego błonnika pokarmowego – surowe warzywa i owoce, soki owocowe, produkty zbożowe z pełnego ziarna, a także wszystkie te składniki diety, które przyspieszają pasaż jelitowy. Są to m.in. laktoza – cukier mleczny – warto wówczas tradycyjne produkty mleczne zastąpić bezlaktozowymi lub napojami roślinnymi, cukier i słodycze, kawa naturalna, zamienniki cukru na bazie polioli – erytrol, ksylitol. Do diety należy włączać produkty o działaniu zapierającym jak: gotowane lub pieczone jabłko, dynię, marchew, niedojrzałe banany, biały ryż czy pieczywo tostowe lub pszenne. W trakcie hormonoterapii nadrzędnym celem jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. Warto w tym celu stosować dietę zgodną z zasadami zdrowego odżywiania, opartą o regularną liczbę posiłków o stałych porach i umiarkowaną, codzienną aktywność fizyczną. Należy pamiętać, że w raku prostaty, jak i nowotworach zlokalizowanych w innych miejscach, kluczową rolę odgrywa odpowiednia podaż białka z codzienną dietą. Jego najlepszymi źródłami są chude mięsa i ryby, fermentowane produkty mleczne oraz jaja.

 

 

BIBLIOGRAFIA:

  1. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2021 r., Krajowy Rejestr Nowotworów, MZ, 2023, onkologia.org.pl
  2. Gann PH. Risk factors for prostate cancer. Rev Urol. 2002;4 Suppl 5(Suppl 5):S3-S10. PMID: 16986064; PMCID: PMC1476014.
  3. Eeles R, Goh C, Castro E, Bancroft E, Guy M, Al Olama AA, Easton D, Kote-Jarai Z. The genetic epidemiology of prostate cancer and its clinical implications. Nat Rev Urol 2014; 11: 18-31
  4. Brouwer IA, Katan MB, Zock PL. Dietary alpha-linolenic acid is associated with reduced risk of fatal coronary heart disease, but increased prostate cancer risk: A meta-analysis. J Nutr 2004; 134: 919-922.
  5. Parker C, Castro E, Fizazi K, Heidenreich A, Ost P, Procopio G, Tombal B, Gillessen S; ESMO Guidelines Committee. Electronic address: clinicalguidelines@esmo.org. Prostate cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2020 Sep;31(9):1119-1134. doi: 10.1016/j.annonc.2020.06.011. Epub 2020 Jun 25. PMID: 32593798.