Zdolność do wyczuwania zapachów i smaków jest kluczowa dla naszego codziennego funkcjonowania. Dysosmia to – upośledzenie lub zmiana odczuwania wrażeń węchowych. Bodźce węchowe odbieramy dzięki drodze węchowej, która jest ścieżką przenoszenia impulsów nerwowych wywoływanych przez bodźce chemiczne z komórek węchowych nabłonka jamy nosowej do kory węchomózgowia oraz innych struktur neuroanatomicznych. Jest to jedyna droga czuciowa, która osiąga korę mózgu bez pośrednictwa wzgórza.

Spis treści:

  1. Zaburzenia węchu - rodzaje
  2. Zaburzenia węchu - przyczyny
  3. Zaburzenia węchu – jak często występują
  4. Zmiany w percepcji zapachów u osób starszych
  5. Podsumowanie

Zaburzenia węchu - rodzaje

Zaburzenia węchu można podzielić na ilościowe i jakościowe. Do ilościowych zaburzeń węchu zalicza się:

  • anosmię – całkowity brak zmysłu węchu,
  • hiposmię – osłabienie powonienia,
  • hiperosmię – nadwrażliwość węchową.

Jakościowym zaburzeniem węchu jest na przykład

  • parosmia – odczuwanie nieprawdziwych zapachów. Parosmia jest zaburzeniem poczucia węchu. Osoba dotknięta tą jednostką chorobową odczuwa inny zapach od tego, który jest rzeczywiście obecny, np. pacjent wącha banana, który według niego pachnie jak przypalone mięso,
  • agnosmia to z kolei utrata zdolności rozpoznawania znajomych zapachów.

Zaburzenia węchu - przyczyny

Zaburzenia węchu mogą mieć różne przyczyny, oto kilka najczęstszych:

  • infekcje wirusowe, na przykład COVID-19, grypa;
  • choroby laryngologiczne: zapalenie zatok, polipy nosa, zapalenie błony śluzowej nosa
  • przyczyny neurologiczne: urazy czaszkowo-mózgowe, guzy czy uszkodzenia kory mózgowej odpowiedzialnej za analizę zapachów;
  • niektóre leki (na przykład: antybiotyki aminoglikozydowe, beta – blokery, leki przeciwhistaminowe, przeciwpadaczkowe, przeciwnadciśnieniowe).

U osób starszych zaburzenia węchu są szczególnie powszechne ze względu na naturalny proces starzenia, który prowadzi do zmniejszenia liczby komórek węchowych w nosie oraz zmian w strukturze mózgu odpowiedzialnej za przetwarzanie informacji zapachowych. Z upływem lat zmiany zachodzą w samej strukturze nabłonka jamy nosowej, zmniejsza się wydzielanie śluzu i upośledza zdolność regeneracji komórek receptorowych.

Zaburzenia węchu – jak często występują

Szacuje się, że u ponad 50% osób w wieku 65-80 lat i u 62-80% osób powyżej 80 roku życia występuje dysfunkcja zmysłu węchu. Kobiety są bardziej wyczulone i ogólnie mocniej zorientowane na zapachy niż mężczyźni. Dostępne są ciekawe dane na temat różnic indywidualnych związanych z wiekiem i płcią. Stwierdzono, że w przedziale wiekowym 57–85 lat mężczyźni funkcjonują węchowo gorzej niż kobiety. Kobiety lepiej pamiętają zapachy niż mężczyźni. Co ciekawe, wykazano lepszą pamięć zapachów u kobiet, gdy prezentowane były znane zapachy, natomiast gdy zapachy były nieznane, różnice międzypłciowe zanikały.

Zmiany w percepcji zapachów u osób starszych

Niedożywienie jest poważnym problemem zdrowotnym wśród osób starszych i może być konsekwencją zaburzeń węchu. Zmniejszony apetyt i utrata przyjemności z jedzenia mogą prowadzić do niedoborów składników odżywczych, które są niezbędne dla zachowania zdrowia i dobrej kondycji fizycznej. Niedożywienie może osłabić układ odpornościowy, zwiększyć ryzyko infekcji oraz opóźnić gojenie się ran, często prowadzi do pogorszenia jakości życia, sarkopenii (utraty masy mięśniowej), przyspieszenia utraty masy kostnej i zwiększonej liczby złamań. W sytuacji niedożywienia lub jego ryzyka lekarz może zalecić wsparcie żywieniowe nazywane żywieniem medycznym.

W przypadku osób starszych z zaburzeniami węchu istnieją różne strategie, które mogą pomóc poprawić jakość ich życia i stan odżywienia. Należą do nich:

  • trening węchu (wąchanie różnych zapachów przez co najmniej 10 sekund dwa razy dziennie przez minimum 12 tygodni);
  • dieta bogata w aromaty: wybieranie potraw o intensywnych aromatach może pomóc stymulować apetyt u osób z zaburzeniami węchu (produkty z dodatkiem aromatów mentolu, imbiru, pieprzu czy chilli pobudzają nerw trójdzielny i zwiększają percepcję smaku i zapachu).
  • regularne badania lekarskie mogą pomóc w identyfikacji ewentualnych problemów zdrowotnych, które mogą być przyczyną zaburzeń węchu (choroby laryngologiczne, neurologiczne, onkologiczne). W niektórych przypadkach, takich jak guzy, polipy czy zmiany przerostowe w jamach nosa, leczeniem przyczynowym zaburzeń węchu może być zabieg operacyjny.
  • zmiana konsystencji potraw: dla osób, które mają trudności z przełykaniem lub połykaniem, zmiana konsystencji potraw na bardziej płynną lub miękką może ułatwić spożywanie posiłków.
  • suplementacja witamin i składników mineralnych. Zaburzenia węchu mogą być związane z niedoborami witamin, np. witaminy A, witamin z grupy B lub cynku.

Podsumowanie

Zaburzenia węchu są częstym problemem u osób starszych, który może znacząco wpłynąć na ich stan odżywienia i jakość życia. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że zmiany w węchu mogą być naturalnym elementem starzenia się, ale także mogą być spowodowane chorobami lub innymi czynnikami. Dlatego ważne jest monitorowanie stanu odżywienia osób starszych i w razie potrzeby zapewnienie im odpowiedniej pomocy i wsparcia.

 

Referencje:

  1. Karolina Dąbrowska i wsp. Starzenie się i dieta osób starszych. DOI: 10.16926/daziw.2020.07
  2. Mydlikowska-Śmigórska Agnieszka, Śmigórski Krzysztof, Rymaszewska Specyfika funkcjonowania węchowego osób starszych. Różnice między Joanna: starzeniem się fizjologicznym a patologią = Characteristics of olfactory function in a healthy geriatric population. Differences between physiological aging and pathology, Psychiatria Polska, 2019, vol. 53, no. 2, pp. 433-446, DOI:10.12740 /PP/92272