Osłabienie apetytu, całkowity brak łaknienia oraz odmowa przyjmowania posiłków to kolejna częsta przypadłość występująca u osób chorych na Alzheimera, najczęściej w drugim lub trzecim stadium choroby. Problem ten jest bardzo poważny, gdyż chory, który nie otrzymuje odpowiedniej ilości płynów, kalorii i składników odżywczych szybko słabnie, a jego organizm ulega postępującemu wyniszczeniu i odwodnieniu, które stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia. W tej sytuacji ważna jest szybka konsultacja z lekarzem, ustalenie przyczyn braku łaknienia oraz odpowiednie postępowanie, mające zachęcić chorego do przyjmowania posiłków.

Choroba Alzhaimera a apetyt

Spis treści:

  1. Przyczyny braku łaknienia u chorych na Alzheimera
  2. Jak postępować, gdy chory nie chce jeść?
  3. Bibliografia

W Polsce liczba osób z chorobą Alzheimera sięga 500 tysięcy [1]. Brak apetytu może wystąpić u nich już w pierwszej fazie choroby. Na tym etapie chorzy często ukrywają towarzyszące im dolegliwości, przez co są bardziej narażeni na konsekwencje wynikające z nieprawidłowego stanu odżywienia organizmu.

Przyczyny braku łaknienia u chorych na Alzheimera

W przypadku, gdy chory nie odczuwa łaknienia i odmawia spożywania posiłków, należy w pierwszej kolejności ustalić, co jest przyczyną tego stanu rzeczy. U osób w podeszłym wieku – a do nich zaliczają się w większości przypadków chorzy na Alzheimera – problem z utratą apetytu występuje dość często. Seniorzy z racji swojego zaawansowanego wieku odczuwają różnego rodzaju dolegliwości fizyczne (np. problemy trawienne, problemy z przełykaniem, refluks żołądkowy), wpływające na zmniejszenie łaknienia i pragnienia. Ze względu na postępujące zniedołężnienie nie są też często w stanie zrobić zakupów i przygotować pełnowartościowych posiłków. U osób z chorobą Alzheimera problem ten jest najczęściej jeszcze bardziej złożony, gdyż oprócz przyczyn o charakterze fizjologicznym, występują także te o podłożu psychicznym oraz dysfunkcje organizmu spowodowane uszkodzeniami mózgu u chorego, np. zapominanie o konieczności spożywania posiłków, zanik umiejętności jedzenia, lęk przed jedzeniem, omamy i fobie. Najczęściej występujące u chorych na Alzheimera przyczyny braku łaknienia to:

Przyczyny fizjologiczne:

  • problemy trawienne: biegunki, zaparcia, wzdęcia, częste bóle brzucha,
  • choroby układu pokarmowego (np. refluks żołądkowy),
  • infekcje układu moczowego lub układu oddechowego,
  • suchość jamy ustnej, spowodowana zmniejszonym wydzielaniem śliny u osób w podeszłym wieku,
  • zmniejszona wrażliwość kubków smakowych u osób w podeszłym wieku wpływająca na zmniejszony apetyt,
  • choroby jamy ustnej i problemy z uzębieniem: ból zęba, braki w uzębieniu, źle przymocowana proteza zębowa, choroby przyzębia, afty,
  • osłabienie mięśni przełyku i problemy z połykaniem (dysfagia),
  • drżenie rąk, które utrudnia choremu samodzielne jedzenie,
  • inne dolegliwości bólowe, ogólne złe samopoczucie.

Przyczyny psychologiczne:

  • depresja, apatia,
  • demencja (głębokie otępienie sprawia, że chory zapomina o konieczności jedzenia i nie jest w stanie sam go sobie przygotować),
  • odczuwanie dyskomfortu psychicznego podczas posiłków (np. lęk przed zatruciem, udławieniem się u osób z zaburzeniami połykania, zwróceniem pokarmu itp.),
  • poczucie wstydu i upokorzenia – chory świadomy własnej niezdarności i problemów trawiennych może traktować spożywanie posiłków jako czynność kłopotliwą i niekomfortową.

Dodatkowo przyczyną problemów z łaknieniem u chorego może być niewłaściwe zachowanie ze strony opiekuna np. popędzanie chorego, okazywanie mu zniecierpliwienia i zdenerwowania z powodu jego niezdarności w jedzeniu, wyszydzanie podczas posiłków, karmienie chorego, który chciałby jeść samodzielnie, zakładanie śliniaczka itp.

 

Jak postępować, gdy chory nie chce jeść?

  1. Skonsultuj się z lekarzem prowadzącym

W pierwszej kolejności skonsultuj się z lekarzem prowadzącym podopiecznego. Nagła utrata apetytu u chorego na Alzheimera lub uporczywe odmawianie przyjmowania pokarmów i płynów to sytuacja niebezpieczna dla jego zdrowia i życia, która zawsze wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Lekarz pomoże Ci ustalić przyczyny utraty łaknienia oraz wskaże właściwy sposób postępowania w tej sytuacji. Może okazać się, że konieczna jest konsultacja z lekarzem specjalistą oraz zastosowanie żywienia specjalistycznego (np. podawanie preparatów specjalistycznego przeznaczenia żywieniowego lub w skrajnych przypadkach – karmienie chorego przez sondę). Aby nie doprowadzić do odwodnienia organizmu chorego, zadbaj aby przyjmował odpowiednią ilość płynów – około 2 litry dziennie. Mogą to być np. niegazowana woda, soki, herbatki ziołowe lub owocowe, zupy, napoje mleczne.

  1. Zadbaj o odpowiedni sposób podaży posiłków i płynów

Osobom z zaburzeniami żywieniowymi, takimi jak utrata łaknienia czy dysfagia najlepiej podawać posiłki często (około 5 posiłków dziennie), ale w niewielkich ilościach, gdyż chorzy nie są w stanie zjeść dużej porcji naraz. Może się jednak zdarzyć, że chory będzie w stanie zjeść tylko jeden lub dwa posiłki dziennie. Należy wtedy szczególnie zadbać o odpowiednią kaloryczność potraw i urozmaicenie składników odżywczych.

  1. Zadbaj o dobrze zbilansowaną dietę

Zadbaj o zdrową, zbilansowaną pod względem odżywczym i opartą na pełnowartościowych produktach dietę chorego.

  • Zwiększaj kaloryczność potraw

Stosuj „triki” pozwalające na podniesienie wartości kalorycznej podawanych choremu posiłków. Dobrym sposobem jest dodawanie do nich wysokokalorycznych dodatków, np. oliwy z oliwek, nierafinowanych olejów zawierających cenne kwasy omega-3 (np. rzepakowego, lnianego, z pestek winogron), masła, śmietany, startego żółtego sera, miodu lub syropu klonowego.

  • Dodaj preparaty odżywcze

Skonsultuj z lekarzem możliwość podawania choremu  żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, czyli preparatów, które w niewielkiej, łatwo przyswajalnej porcji (mają konsystencję płynu lub jogurtu, który można pić przez rurkę) zawierają odpowiednią ilość kalorii oraz składników odżywczych i mogą uzupełniać tradycyjne posiłki. W niektórych przypadkach mogą być jedynym źródłem pożywienia.

  • Zadbaj o smak i wygląd posiłków

Przygotowując posiłki kieruj się preferencjami smakowymi chorego – nie wciskaj mu na siłę produktów i potraw, które choć zdrowe, są dla niego trudne do przełknięcia, i których nie lubi.

Postaraj się, aby podawane choremu posiłki były urozmaicone, a jednocześnie smaczne, dobrze przyprawione (unikać należy jednak nadmiaru soli i cukru) i podane w atrakcyjnej formie. Pamiętaj, że monotonne, mdłe i wyglądające mało apetycznie potrawy będą jeszcze bardziej zniechęcały twojego podopiecznego do jedzenia.

  • Postaw na łatwostrawne potrawy

Unikaj produktów i potraw obciążających układ pokarmowy, chorego: bardzo tłustych, smażonych, zawierających sztuczne dodatki, powodujących wzdęcia.

  • Zadbaj o komfort i atmosferę podczas posiłków

Postaraj się, aby twój podopieczny jak najdłużej jadł samodzielnie, nawet jeśli robi to niezdarnie lub przestaje używać sztućców. Samodzielne jedzenie jest dla chorego bardziej komfortowe (wielu seniorów traktuje karmienie przez opiekuna jako sytuację upokarzającą), a także pozwala mu dłużej pamiętać, czemu służą pokarmy. Najlepiej, aby chory spożywał posiłki razem z opiekunem lub innymi członkami rodziny.

Jeżeli jesteś zmuszony do karmienia chorego, podawaj mu jedzenie w niewielkich kęsach, za pomocą małej łyżeczki. Dostosuj tempo karmienia do możliwości i tempa przełykania podopiecznego.

Nigdy nie karm chorego „na siłę”, zwłaszcza gdy zaciska usta i odwraca głowę.

Postaraj się, aby posiłki były dla chorego przyjemnością. Zadbaj o estetykę stołu i dobrą atmosferę podczas posiłków, nie popędzaj chorego, nie okazuj mu zniecierpliwienia i zdenerwowania, nawet jeśli je bardzo wolno lub niezdarnie.

Nigdy nie zawstydzaj i nie wyszydzaj chorego z powodu tego, że podczas posiłku kruszy, rozlewa zupę, nie może trafić z jedzeniem do buzi itp.

Ogranicz bodźce mogące rozpraszać chorego podczas posiłku (np. wyłącz grający telewizor czy radio).

Nie zmuszaj chorego do zakładania śliniaczka dla dorosłych jeśli sprawia mu to widoczny dyskomfort.

  • Dostosuj konsystencję posiłków do możliwości chorego

Jeśli Twój podopieczny cierpi na problemy z połykaniem (dysfagię) lub gryzieniem, podawaj mu posiłki o gładkiej konsystencji, bez wyczuwalnych kawałków jedzenia i grudek (np. w formie zupy-kremu, koktajlu, puree). Płynne lub półpłynne produkty chory może spożywać samodzielnie przez słomkę. Dodatkowo dla uzyskania odpowiedniej konsystencji dań stosuj produkt Nutilis Clear – specjalistyczny preparat zagęszczający napoje i pokarmy w formie płynnej. Jego zaletą jest to, że pozwala uzyskać klarowny i przejrzysty a jednocześnie zagęszczony napój lub pokarm, o niezmienionym smaku i zapachu. Nutilis Clear możesz dodawać do dań i napojów zimnych, jak i ciepłych, zagęszczone nim dania możesz schładzać, zamrażać i podgrzewać. Więcej o Nutilis Clear przeczytasz na www.nutilis.pl.

U chorych z problemami przełykania istnieje zwiększone ryzyko zakrztuszenia się płynem. Dlatego podawaj choremu napoje w postaci zagęszczonej (np. w formie rozrzedzonego kisielu, kefiru, czy napoju zagęszczonego produktem Nutilis Clear).

Dla ułatwienia sobie i choremu spożywania posiłków możesz zaopatrzyć się w specjalistyczne kubki-niekapki z dziubkiem lub słomką zapobiegające rozlewaniu napoju, antypoślizgowe podkładki, plastikowe, nietłukące się talerze. Pamiętaj jednak, że tego typu gadżety mają przede wszystkim ułatwiać spożywanie pokarmów choremu i nie należy stosować ich, gdy chory się temu sprzeciwia. Może bowiem okazać się, że twój podopieczny nie będzie chciał spożywać posiłków z plastikowych talerzy, gdyż jest przyzwyczajony do korzystania ze swojej zastawy stołowej.

  • Zabierz podopiecznego do stomatologa

Dbaj o higienę jamy ustnej podopiecznego i zapewnij mu regularne wizyty u stomatologa. Częstą przyczyną niechęci do jedzenia u chorych na Alzheimera są choroby jamy ustnej i przyzębia, bóle zębów lub źle przymocowana proteza zębowa.

Bibliografia

  1. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-opiece-nad-chorymi-na-alzheimera.html [data pobrania: 03.04.2020 r.]

  2. Członkowska A. et al., Wytyczne postępowania w udarze mózgu, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2019, 15, s. 124–149.

  3. Grzymisławski M., Dietetyka kliniczna, Warszawa 2019.

  4. Sobocki J. et al., Standardy żywienia dojelitowego dorosłych pacjentów w warunkach domowych, Gdańsk 2019.