Utrata apetytu czy problem z odczuwaniem sytości stanowią istotny problem u osób starszych wpływający na stan odżywienia organizmu. Istnieje wiele czynników odpowiedzialnych za zmiany w spożyciu żywności w tej grupie wiekowej. Warto przyjrzeć się im bliżej by wiedzieć w jaki sposób im zapobiegać i im przeciwdziałać.

Zaburzenia w regulacji apetytu mogą być przyczyną nadmiernego jedzenia oraz problemu z odczuwaniem głodu. W tym pierwszym przypadku dochodzi do upośledzenia odczuwania sytości, w efekcie czego spożywamy więcej żywności niż potrzebujemy. Organizm nie wysyła sygnału, że jest syty. Jeśli ta sytuacja się powtarza lub trwa wiele miesięcy, a czasem nawet lat dochodzi do zwiększenia masy ciała, zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej, rozwoju nadwagi, a następnie wystąpienia otyłości. W drugim przypadku może dochodzić do ograniczenia spożycia żywności na skutek braku uczucia głodu. W takiej sytuacji organizm nie wysyła sygnału, że potrzebuje jeść. Długofalowo prowadzić to może do istotnego spadku masy ciała, masy mięśniowej i rozwoju niedożywienia. Obie te sytuacje są niebezpieczne dla osób starszych.

Spis treści:

  1. Regulacja poboru pokarmu – jak działa ?
  2. Problem z odczuwaniem głodu – powszechny wśród osób starszych
  3. Postępowanie dietetyczne – jakiego możemy udzielić wsparcia?

Regulacja poboru pokarmu – jak działa ?

Regulacja apetytu to skomplikowany proces, w którym biorą udział różne hormony i substancje chemiczne w naszym organizmie, a także czynniki zewnętrzne, takie jak stres, wygląd czy zapach jedzenia. Najważniejsze decyzje dotyczące odczuwania głodu i sytości podejmuje mózg, a dokładniej jego część zwana podwzgórzem.

Podwzgórze ma dwa kluczowe ośrodki:

  • Ośrodek głodu – odpowiada za to, że czujemy potrzebę jedzenia. Jeśli jest uszkodzony, może prowadzić do braku apetytu.
  • Ośrodek sytości – odpowiada za zahamowanie przyjmowania pokarmów. Uszkodzenie tego ośrodka może sprzyjać przejadaniu się i otyłości.

Substancje w mózgu (neuroprzekaźniki) oraz hormony z przewodu pokarmowego pomagają w regulacji tych procesów. Na przykład:

  • Grelina – nazywana „hormonem głodu”, sprawia, że szukamy jedzenia.
  • Leptyna – informują mózg, że jesteśmy najedzeni.
  • Neuropeptyd Y (NPY) – silnie pobudza ośrodek głodu, zwłaszcza gdy organizm ma niski poziom energii, zwiększając ochotę na kaloryczne pokarmy.

Cały ten system działa jak sieć komunikacji między mózgiem a układem trawiennym, aby utrzymać równowagę między głodem a sytością. Jednak różne czynniki, np. emocje, kultura czy dostępność jedzenia, mogą zaburzać tę równowagę.

Problem z odczuwaniem głodu – powszechny wśród osób starszych

Utrata apetytu bardzo często towarzyszy procesowi starzenia. Określana jest również mianem anoreksji wieku podeszłego (z ang. anorexia of aging). Jest to częsty problem prowadzący do spadku masy ciała, niedożywienia, pogorszenia ogólnego samopoczucia i stanu zdrowia. Pogłębiające się niedożywienie prowadzić może z kolei do pojawienia się licznych komplikacji zdrowotnych, może również utrudniać, a niekiedy uniemożliwiać leczenie chorób już występujących. Jest wiele czynników prowadzących do utraty apetytu. Oprócz wspomnianych wcześniej zmian wydzielania neuroprzekaźników czy hormonów regulujących pobór pokarmu dochodzić może do opóźnionego opróżniania żołądka związanego z wiekiem, obniżenia spoczynkowej przemiany materii czy zmniejszenia odczuwania smaku i zapachu. Oprócz tych fizjologicznych czynników związanych z wiekiem problem z odczuwaniem głodu pogłębiać mogą zaburzenia psychiczne, w tym depresja czy zaburzenia nastroju, ostre i przewlekłe stany chorobowe, problemy z uzębieniem i chorobami jamy ustnej i przełyku. Nie bez znaczenia pozostają również czynniki środowiskowe, takie jak samotność, ubóstwo, izolacja społeczna, brak opieki. To wszystko prowadzić może do negatywnych konsekwencji zdrowotnych i zwiększać śmiertelność w tej grupie. może pomóc w walce z utratą apetytu. Przykładowo skuteczne leczenie choroby podstawowej, modyfikacja dawki leków czy poprawa warunków życia osoby starszej może wpłynąć na poprawę apetytu.

Postępowanie dietetyczne – jakiego możemy udzielić wsparcia?

Niezależnie od tego czy mamy do czynienia z niedowagą związaną z problemem odczuwania głodu, osobą chorującą na otyłość na skutek problemów z odczuwaniem sytości bardzo ważnym elementem jest ocena stanu odżywienia. Powinna być wykonywana w obu przypadkach, ponieważ ryzyko niedożywienia również u pacjentów otyłych jest wysokie. Do oceny stanu odżywienia wykorzystywane są różne skale i kwestionariusze (np. do diagnostyki zaburzeń przełykania). Oceny dokonuje lekarz lub dietetyk, a po rozpoznaniu niedożywienia lub ryzyka niedożywienia, jeżeli pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze nie jest możliwe przy zastosowaniu tradycyjnych produktów lekarz może zalecić włączenie do jadłospisu pacjenta żywności medycznej w postaci doustnych preparatów odżywczych np. Nutridrink. Rodzaj diety uzależniony jest zawsze od stanu zdrowia pacjenta i jego aktualnej masy ciała. Dieta ma w tym przypadku charakter bardzo indywidualny i oprócz jej składu często niezbędna jest modyfikacja konsystencji (np. dieta papkowata czy półpłynna jeśli pacjent ma problemy z przełykaniem), dobór odpowiedniej wartości energetycznej (dieta niskoeneregtyczna u pacjentów chorujących na otyłość, dieta wysokoenergetyczna u pacjentów z niedowagą). Warto skonsultować się z dietetykiem, który podpowie w jaki sposób wprowadzić różne modyfikacje dot. sposobu żywienia.

Odpowiednio skomponowana dieta zawsze powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach, a gdy nie jest to możliwe – do diety pod nadzorem lekarza należy włączyć żywność medyczną, która uzupełni jadłospis w ważne składniki odżywcze. Senior z problemem odczuwania głodu lub sytości powinien być pod opieką lekarza oraz dietetyka, szczególnie jeśli zaburzenia te trwają dłuższy czas i mają bezpośredni wpływ na masę ciała.

Nutridrink  to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Do postępowania dietetycznego w niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą.

 

PIŚMIENNICTWO

  • Golonko A, Ostrowska L, Waszczeniuk M. i wsp. Wpływ hormonów jelitowych i neuroprzekaźników na uczucie głodu i sytości. In Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2013; 4 (2): 90-99.
  • Bourke CD, Berkley JA, Prendergast AJ. Immune dysfunction as a cause and consequence of malnutrition. Trends in immunology. 2016; 37(6):386-398.
  • Wernio E, Dardzińska JA, Małgorzewicz S. Anoreksja wieku podeszłego–epidemiologia, przyczyny, konsekwencje zdrowotne. Geriatria 2016; 10: 32-38.
  • Bogacka E. Żywienie osób starszych w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ. 2018; 8:511-517.
  • Villareal DT, Apovian CM, Kushner RF, Klein S. Obesity in older adults: technical review and position statement of the American Society for Nutrition and NAASO, The Obesity Society. Obes Res. 2005;82:923–934.
  • Buch A, Marcus Y, Shefer G, Zimmet P, Stern N. Approach to Obesity in the Elderly. J Clin Endocrinol Metab. 2021; 21:dgab359.
  • Klimova B, Dziuba S, Cierniak-Emerych A. The Effect of Healthy Diet on Cognitive Performance Among Healthy Seniors – A Mini Review. Front Hum Neurosci. 2020 11;14:325.