Rak jajnika to nowotwór, który nadal jest wyzwaniem. Niestety, najczęściej diagnozowany jest w późnym stadium. Dużym problemem jest również to, że nie ma skutecznych badań przesiewowych pozwalających na wykrycie choroby na bardzo wczesnym etapie.

Spis treści:

  1. Rak jajnika - statystyka
  2. Czy nowotwór jajnika jest dziedziczny?
  3. Rokowanie i leczenie raka jajnika
  4. Objawy raka jajnika
  5. Diagnostyka raka jajnika

Rak jajnika - statystyka

Rak jajnika jest nieco rzadziej występującym nowotworem. Zachorowalność w Polsce wynosi około 4,3%. Jest to szósty co do częstości nowotwór ogółem u kobiet oraz trzeci pod względem dróg rodnych (po raku szyjki macicy oraz raku trzonu macicy). Niestety, pomimo tego jest to nowotwór stanowiący dość duży problem. Wśród nowotworów kobiecego układu rodnego to właśnie rak jajnika jest najczęstszą przyczyną śmierci.

Istnieją dwa typy raka jajnika, różniące się m.in. rokowaniem. Są to typ I oraz typ II. Typ II jest nowotworem, który występuje częściej i niestety związany jest z gorszym rokowaniem. Choroba szybko rozprzestrzenia się w jamie otrzewnej i ma wyższy stopień złośliwości. Ten typ raka jajnika wykrywany jest zwykle dopiero w III i IV stopniu zaawansowania. Najczęściej występującymi nowotworami jajnika są nowotwory nabłonkowe. Stanowią one około 90% przypadków. Według statystyk, najliczniej rozpoznawanym nowotworem jajnika jest niskozróżnicowany rak surowiczy (HGSOC – high-grade serous ovarian cancer). Ten typ choroby nowotworowej dość dobrze reaguje na chemioterapię opartą o związki platyny. Cechuje się jednak częstym ryzykiem nawrotu, któremu towarzyszy zwiększona oporność na leczenie.

Czy nowotwór jajnika jest dziedziczny?

W pewnym sensie tak. Jeśli w bliskiej rodzinie (czyli u krewnych pierwszego stopnia tj. matka, córka lub siostra) zdarzyło się rozpoznanie raka jajnika to ryzyko zachorowania jest wyższe u krewnych. Wśród czynników ryzyka nowotworów jajnika można wymienić bowiem m.in. czynniki genetyczne. Zwłaszcza osoby z mutacjami w genach BRCA1 oraz BRCA2 mają wyższe ryzyko zachorowania na raka jajnika. W przypadku mutacji w genie BRCA1 ryzyko rozwoju raka jajnika wynosi około 44%, dla kobiet z mutacją w genie BRCA2 około 17%. Do innych czynników genetycznych zalicza się m.in.: zespół Lyncha oraz mutacje w p53, CHEK2, PALB2. Około 20% przypadków raka jajnika ma charakter rodzinny. Osoby z mutacjami genetycznymi powinny pozostawać pod opieką poradni genetycznej. Innymi czynnikami ryzyka są: wiek (ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, szczyt zachorowania to okres pomiędzy 60 a 65 rokiem życia dla HGCOS), wczesny wiek pierwszej miesiączki (przed 12 rokiem życia), późny początek menopauzy (po 52 roku życia), otyłość, palenie tytoniu, endometrioza oraz hormonalna terapia zastępcza. Wśród czynników zmniejszających ryzyko są: doustne środki antykoncepcyjne, karmienie piersią, wielorództwo, salpingektomia (usunięcie chirurgiczne jajowodów) a także obustronne podwiązanie jajowodów.

Rokowanie i leczenie raka jajnika

Rokowanie bardzo mocno uzależnione jest od rodzaju nowotworu jajnika ale również od stadium wykrycia. Szacuje się, że 5-letnie całkowite przeżycie pacjentów z rakiem jajnika w stadium I (niski stopień zaawansowania) wynosi około 92,1%. Z kolei to samo 5-letnie całkowite przeżycie u pacjentki z nowotworem w stadium III i IV wynosi już tylko 25%. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie choroby. Prawdopodobieństwo nawrotu również związane jest z wieloma czynnikami. Jednym z czynników zwiększających ryzyko nawrotu jest m.in. stopień zaawansowania choroby nowotworowej. Czy rak jajnika jest wyleczalny? W przypadku nowotworów we wczesnym stadium zaawansowania szanse wyleczenia sięgają nawet 80%. Rekomendowane jest leczenie w specjalistycznym ośrodku onkologicznym.

Leczenie raka jajnika uzależnione jest od kilku czynników. Jednak najczęściej jest to leczenie chirurgiczne połączone z chemioterapią. Dość często wykorzystywane jest również leczenie lekami antyangiogennymi, inhibitory PARP oraz immunoterapia. U części kobiet, u których komórki nowotworu są wrażliwe na działanie hormonów stosowana jest również hormonoterapia. Radioterapia ma ograniczone znaczenie w leczeniu raka jajnika. Pomimo dobrej odpowiedzi na leczenie raka jajnika, w około 30% przypadków, choroba nawraca. W takiej sytuacji choroba najczęściej traktowana jest jako choroba przewlekła. Stosowane leczenie ma utrzymać remisję choroby zapewniając wieloletnie przeżycie. W leczeniu wykorzystuje się wtedy przede wszystkim chemioterapię.

Objawy raka jajnika

Jak wspomniano wcześniej, nowotwór jajnika zwykle wykrywany jest w dość zaawansowanym stadium. A to dlatego, że choroba najczęściej nie powoduje wczesnych objawów. Do objawów zaawansowanego raka jajnika należą: ból brzucha, obrzęk lub uczucie ucisku w jamie brzusznej i/lub w miednicy. Zaawansowany nowotwór jajnika może być związany również z częstomoczem, problemami z apetytem i szybkim uczuciem pełności. Mogą pojawić się problemy żołądkowo-jelitowe takie jak biegunki, wzdęcia czy zaparcia oraz powiększenie obwodu brzucha. Jak widać, objawy te są bardzo niespecyficzne, co powoduje opóźnienia w diagnozie choroby nowotworowej.

Diagnostyka raka jajnika

Jak wykryć raka jajnika? Niestety nie ma idealnych badań, które pozwalają szybko wykryć nowotwory jajnika, zwłaszcza we wczesnym, bezobjawowym stadium. Podstawowe badania wykonywane w celach przesiewowych oraz diagnostycznych to ocena ginekologiczna, badania USG  przezpochwowe oraz badania markerów CA-125 oraz HE-4. Te ostatnie są tzw. markerami nowotworowymi a badania wykonywane są z krwi. CA-125 oraz HE-4 wykorzystywane są do obliczenia tzw. algorytmu ROMA szacującego ryzyko wystąpienia raka jajnika. CA-125 może być podwyższone nawet u około 80% chorych. Niestety, badania te tak naprawdę mają niską wartość predykcyjną we wczesnym, bezobjawowym raku jajnika. Warto dodać, że samo zbadanie CA-125 nie jest absolutnie podstawą do samodzielnego diagnozowania choroby nowotworowej! Stężenie CA-125 może być podwyższone w przypadku niektórych nowotworów złośliwych ale również takich problemów ginekologicznych jak m.in endometrioza. Dodatkowo, najczęściej, jest ono podwyższone dopiero w późniejszych  stadiach zaawansowania raka jajnika. Należy jednak podkreślić, że regularne wizyty u ginekologa oraz USG przezpochwowe są najlepszą metodą profilaktyczną wykrywającą raka jajnika. W celu potwierdzenia choroby oprócz wymienionych badań wykonywane są dodatkowe badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, pozytonowa emisyjna tomografia a także badania histopatologiczne.

 

 

Bibliografia:

  1. onkologia.org
  2. Blecharz P.: Rak jajnika: objawy, rokowanie, przyczyny, leczenie. Medycyna praktyczna
  3. Zamwar UM, Anjankar AP. Aetiology, Epidemiology, Histopathology, Classification, Detailed Evaluation, and Treatment of Ovarian Cancer. 2022 Oct 21;14(10):e30561. doi: 10.7759/cureus.30561. PMID: 36415372; PMCID: PMC9676071.
  4. Arora T, Mullangi S, Vadakekut ES, et al. Epithelial Ovarian Cancer. [Updated 2024 May 6]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK567760/