Dość często osoby starsze doświadczają uczucia braku sił. Objawy takie pojawiają się zwłaszcza podczas pobytu w szpitalu oraz po wypisie, czy w okresie choroby. Ale uczucie osłabienia wcale nie musi być związane tylko z momentem, kiedy jesteśmy chorzy. Wystarczy już sam proces starzenia się organizmu. Zjawisko m.in. osłabienia pojawiające się w starszym wieku może towarzyszyć tzw. zespołowi kruchości (ang. FS, frailty syndrome).

Spis treści:

  1. Czym jest zespół kruchości i jakie są jego objawy?
  2. Zespół kruchości - konsekwencje
  3. Zespół kruchości - zapobieganie i leczenie
  4. Żywienie w zespole kruchości

Czym jest zespół kruchości i jakie są jego objawy?

Zespół kruchości (czasami nazywany zespołem słabości) to stan związany ze zmniejszoną wydolnością organizmu. Trudno go jednoznacznie zdefiniować. Zwykle jest tłumaczony jako zespół chorobowy, który związany jest z mniejszą siłą i wytrzymałością, co z kolei zwiększa podatność na negatywne konsekwencje.

Oceniany jest na podstawie parametrów, do których należą:

  • ocena niezamierzonej utraty masy ciała,
  • ogólnego zmęczenia (utraty odczuwanej energii),
  • uczucia słabości (mierzonej jako siła chwytu dłoni),
  • spowolnienia (mierzonego jako zmniejszona prędkość chodu)
  • oraz niskiej aktywności fizycznej.

Wystarczą 3 spośród 5 wymienionych objawów, aby lekarz mógł zdiagnozować zespół kruchości. Z kolei, jeśli u kogoś występują 1 lub 2 objawy, rozpoznany jest tzw. stan przedkruchości.

 

Warto dodać, że zespół kruchości nie jest synonimem starzenia się organizmu. Jest zjawiskiem, które może (ale nie musi) towarzyszyć starzeniu. Podobnie jest z utratą masy mięśniowej. Owszem, utrata masy ciała często towarzyszy zespołowi kruchości jednak zespół kruchości jest dużo bardziej złożony niż sama utrata masy mięśniowej. U osób z zespołem kruchości często stwierdza się obniżone stężenie witaminy D oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF-1. Jednak nie są to parametry specyficzne dla zespołu kruchości i nie można diagnozować na ich podstawie. Według niektórych badaczy wszystkie osoby powyżej 70 roku życia oraz wszyscy, u których w wyniku choroby przewlekłej nastąpiła niezamierzona utrata masy ciała powyżej 5% powinny być poddane ocenie pod kątem wystąpienia zespołu kruchości.

Szacuje się, że zespół kruchości może dotykać od 2 do nawet 60% osób w wieku powyżej 65 lat. Tak duża rozpiętość wynika z tego, że diagnozowanie zespołu kruchości nie jest jeszcze tak rozpowszechnione. Oczywiście, częstość występowania frailty syndrome, wzrasta wraz z wiekiem. Dodatkowo, wyższa jest u kobiet niż u mężczyzn. Szacuje się, że u kobiet ryzyko jest prawie dwukrotnie wyższe.

Zespół kruchości - konsekwencje

Występowanie zespołu kruchości związane jest z poważnymi konsekwencjami. Zwiększa m.in. ryzyko niepełnosprawności, hospitalizacji czy upadków. Często wzrasta  również konieczność stosowania większej ilości leków a nawet śmiertelność. Ocenia się również, że frailty syndrome związany jest z większym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego czy gorszą tolerancją leczenia onkologicznego. Z drugiej strony, choroby takie jak właśnie choroby układu sercowo-naczyniowego czy choroby nowotworowe zwiększają ryzyko rozwoju zespołu kruchości.

 

Innymi czynnikami ryzyka są: mała aktywność fizyczna, niedobory składników mineralnych i witamin, a także stosowanie wielu leków (tzw. polipragmazja). Szacuje się, że stosowanie czterech lub więcej leków może zwiększać ryzyko zespołu kruchości o ponad 50%. Poza większym ryzykiem pogorszenia zdrowia fizycznego, zespół kruchości mocno wpływa również na psychikę osoby starszej. Obserwuje się, że osoby z frailty syndrome mają gorszą jakość życia, są mniej zaangażowane społecznie a także trudniej im podołać codziennym czynnościom. Częściej również diagnozuje się u nich depresję. Z tego powodu warto robić wszystko, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju zespołu kruchości.

Zespół kruchości - zapobieganie i leczenie

Zarówno zapobieganie jak i leczenie zespołu kruchości powinno być wdrożone na jak najwcześniejszym etapie. W przypadku leczenia powinno być ono dobrane indywidualnie i obejmować kilka interwencji, dobranych w zależności od przyczyn frailty syndrome. Ważnymi składowymi zarówno zapobiegania zespołowi kruchości jak i jego leczenia są odpowiednie żywienie oraz dopasowana do wieku i możliwości aktywność fizyczna. W przypadku żywienia największą uwagę skupia się na białku.

 

Według badań, dostarczanie przez osoby starsze powyżej 1g białka/kg masy ciała zmniejszało ryzyko zespołu kruchości o 59%. Inni autorzy z kolei wskazują na 1,2g białka/kg masy ciała jako rekomendowaną dawkę. Ważne, że w tym przypadku mowa o zapobieganiu. W sytuacji istniejącego już zespołu kruchości, zapotrzebowanie na białko może być jeszcze wyższe. Uwagę zwraca się również na zapobieganie niedoborom składników pokarmowych. W tym przypadku najwięcej mówi się np. o niedoborze i konieczności suplementacji witaminą D. Niedobory te są dość częste u osób w wieku starszym. Ważne jest również ograniczenie, jeśli to możliwe i w porozumieniu z lekarzem, ilości stosowanych leków.

 

Warto dodać, że leczenie zespołu kruchości jest raczej procesem bardzo długotrwałym, często stosowanym dożywotnio. O wyborze sposobu leczenia decyduje oczywiście lekarz. To on również monitoruje przebieg całego procesu terapeutycznego. Ponieważ zespół kruchości zdecydowanie częściej dotyczy osób starszych, najlepiej jeśli lekarzem diagnozującym oraz leczącym będzie lekarz specjalizujący się w geriatrii.

 

Żywienie w zespole kruchości

Tak jak wspomniano powyżej, odpowiednie żywienie odgrywa znaczącą rolę w leczeniu zespołu kruchości. Według wytycznych, w pierwszej kolejności powinniśmy zwrócić uwagę na zawartość białka oraz ogólną wartość kaloryczną zjadanych posiłków. Odpowiednia ilość energii (kalorii) jest niezbędna żeby utrzymać masę ciała lub, w przypadku niedowagi, przytyć. Żeby zwiększyć ilość energii – warto zwiększyć ilość zjadanych posiłków. Należy także wprowadzić tzw. zagęszczanie odżywcze (fortyfikacja posiłków). W praktyce oznacza to dodawanie do posiłków np. dodatkowej porcji oleju czy masła, żółtka, ugotowanej kaszy, mleczka kokosowego, zmielonych orzechów czy tłustego twarogu. Dzięki temu nie zwiększając zbytnio objętości, dodajemy do potrawy więcej kalorii.

Drugim ważnym zaleceniem jest zwiększenie ilości dostarczanego białka. Warto dodać, że osoby starsze mają często wyższe zapotrzebowanie na białko. W badaniach wykazano, że odpowiedź mięśni na białko zmienia się wraz z wiekiem. Jeśli jesteśmy młodsi, potrzebujemy mniej dostarczonego białka, aby stymulować mięśnie. Z wiekiem odpowiedź mięśni słabnie i aby uzyskać zwiększenie masy mięśniowej musimy dostarczać więcej białka. Według niektórych badań, potrzebujemy nawet 140% dostarczanego białka więcej niż w wieku młodszym, aby pobudzać po posiłku odpowiedź odbudowy mięśni. Niektórzy autorzy podają, że zalecana ilość spożytego białka powinna wynosić do 1,5g/kg masy ciała.

Białko znajdziemy w takich produktach jak: mięso, ryby, jaja, nabiał czy rośliny strączkowe. Analizując strawność białka oraz jego tolerancję lepiej wybrać białka pochodzenia zwierzęcego. Dodatkowo, chociaż nie ma jasnych rekomendacji to wydaje się, że zwłaszcza białka serwatkowe (pochodzące z mleka) będą najbardziej stymulowały odpowiedź mięśni. Badania wskazują, że dodatkowe wprowadzenie białka do codziennej diety skutkuje zwiększeniem masy mięśniowej, poprawą siły chwytu oraz wzrostem masy ciała. Najlepszy efekt uzyskuje się w momencie połączenia diety wysokoenergetycznej i wysokobiałkowej razem z aktywnością fizyczną.

W sytuacji, jeśli tradycyjna dieta nie dostarcza odpowiedniej ilości kalorii i/lub białka, zgodnie z rekomendacjami, można zastosować pod nadzorem lekarza tzw. żywienie medyczne. Są to preparaty, które w małej objętości dostarczają odpowiedniej ilości białka (pochodzącego z mleka), witamin oraz składników mineralnych. Są one uzupełnieniem standardowej diety chorego. W przypadku zespołu kruchości ze względu na dużą ilość białka – 18 g w jednej butelce 125 ml (pół szklanki)  lekarz może zalecić stosowanie Nutridrink Protein,. Dzięki płynnej formie i niewielkiej objętości preparat może być zarówno wypijany pomiędzy posiłkami jak i dodawany do przygotowanych potraw.

 

Nutridrink Protein to doustny preparat odżywczy: żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, którą stosuje się pod nadzorem lekarza. Służy do postępowania dietetycznego w niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą, szczególnie u pacjentów ze zwiększonym zapotrzebowaniem białkowym. Znajduje zastosowanie u osób, które z różnych przyczyn, nie są w stanie dostarczyć odpowiednich, pozwalających na pokrycie dobowego zapotrzebowania organizmu, ilości składników odżywczych wyłącznie za pomocą tradycyjnej diety. Stosować pod nadzorem lekarza.

 

Bibliografia:

  1. Park HJ, et al.: Association between Physical Function, Mental Function and Frailty in Community-Dwelling Older Adults: A Cross-Sectional Study. J Clin Med. 2024 May 29;13(11):3207. doi: 10.3390/jcm13113207. PMID: 38892918; PMCID: PMC11172678.
  2. Morley JE, et al.: Frailty consensus: a call to action. J Am Med Dir Assoc. 2013 Jun;14(6):392-7. doi: 10.1016/j.jamda.2013.03.022. PMID: 23764209; PMCID: PMC4084863.
  3. Łęgosz P., et al.: Frailty syndrome in clinical practice — what should we remember? Folia Cardiologica 2018. 13, 2, 137-143.
  4. Coelho-Junior HJ, Marzetti E, Picca A, Cesari M, Uchida MC, Calvani R. Protein Intake and Frailty: A Matter of Quantity, Quality, and Timing. Nutrients. 2020 Sep 23;12(10):2915. doi: 10.3390/nu12102915. PMID: 32977714; PMCID: PMC7598653.