Smak jest podstawowym zmysłem, za pomocą którego odbieramy jakość spożywanego pokarmu. Za odbiór wrażeń smakowych odpowiedzialne są kubki smakowe obecne w jamie ustnej – na języku, podniebieniu, w krtani, górnej części przełyku oraz na wargach i wewnętrznej części policzków. Wrażenia smakowe są kombinacją czterech smaków: słodkiego, słonego, kwaśnego oraz gorzkiego.
Od niedawna mówi się również o występowaniu piątego smaku – umami, charakterystycznego dla glutaminianu sodu.
O zaburzeniach smaku mówimy wtedy, gdy bodźce smakowe są odbierane nieprawidłowo np. zbyt intensywnie, słabiej lub inaczej niż dotychczas. Mogą również występować lub nasilać się po spożyciu określonych produktów np. mięsa. Przeważnie zaburzenia smaku mają charakter przejściowy, ale mogą być również nieodwracalne.

Zaburzenia smaku

Spis treści:

  1. Zaburzenia smaku – przyczyny
  2. Jak poprawić apetyt?
  3. Jak leczyć zaburzenia smaku?

Zaburzenia smaku – przyczyny

Zaburzenia czucia smaku – dysgeuzja – nie są schorzeniem, a objawem, będącym wynikiem choroby lub przyjmowania leków. W największym stopniu dotykają osób z chorobami w obrębie jamy ustnej i gardła, a także problemami stomatologicznymi lub noszącymi protezy. Występują także u chorych poddawanych intensywnemu leczeniu w obszarze głowy i szyi np. naświetlaniu podczas radioterapii (działaniem niepożądanym jest uszkodzenie kubków smakowych). Zaburzenia smaku mogą mieć również podłoże neurologiczne i występować u osób starszych, pacjentów po udarze lub chorujących na stwardnienie rozsiane. Na dysgeuzję narażone są także osoby stosujące używki tj. papierosy czy alkohol. Prawidłowe odczuwanie smaku odgrywa ważną rolę w jakości życia, jakie prowadzimy.

Najczęściej zaburzenia odczuwania smaku występują:

  • u osób palących papierosy;
  • u osób spożywających w nadmiarze alkohol;
  • u osób zażywających leki: moczopędne, antybiotyki, leki hormonalne (antykoncepcyjne, stosowane w chorobach tarczycy, glikokortykosteroidy), cytostatyki (choroba nowotworowa, białaczka);
  • u osób poddanych radioterapii;
  • u osób z cukrzycą;
  • u osób po 60 roku życia;
  • przy niedoborach cynku, witaminy A, B2;
  • podczas ciąży;
  • podczas infekcji bakteryjnych i wirusowych gardła, i jamy ustnej;
  • przy schorzeniach ślinianek;
  • u osób mających protezy zębowe;
  • u chorych na stwardnienie rozsiane, nowotwory jamy ustnej i gardła, boreliozę;
  • po przebytym udarze mózgu;
  • w przebiegu stanów zapalnych żołądka i jelit.
  • Osoby mające zaburzenia odczuwania smaku często nie mają apetytu i spożywają za mało pokarmów, w związku z tym dochodzi u nich do utraty masy ciała, osłabienia organizmu. Nieprawidłowy stan odżywienia jest główną przyczyną wystąpienia wielu schorzeń – anemii, zaburzeń koncentracji uwagi, wypadania włosów oraz zaostrzenia przebiegu istniejących chorób.

Jak poprawić apetyt?

Aby poprawić apetyt, a tym samym zachęcić chorego do jedzenia odpowiedniej do jego zapotrzebowania ilości, należy wprowadzić kilka prostych zasad. Na ilość spożywanego pokarmu przez człowieka, oprócz smaku, wpływają:

  • zapach potrawy;
  • wygląd potrawy (barwa, konsystencja);
  • atmosfera podczas spożywania pokarmu.

Aby zwiększyć wrażenia smakowe i zapachowe potraw, należy podawać podopiecznemu dania przyprawione ziołami – bazylią, oregano, zielem angielskim, kminkiem, gorczycą, lubczykiem, natką pietruszki, papryką. Dodatek przypraw nie tylko zwiększy odczucia smakowe, ale także przyspieszy procesy trawienia, dzięki temu chory nie będzie czuć się ociężały. Co więcej, zawarte w czosnku oraz cebuli substancje wykazują właściwości przeciwzapalne oraz przeciwbakteryjne. Można je podawać osobom, które nie cierpią na schorzenia przewodu pokarmowego.

Podawane choremu potrawy powinny być zróżnicowane pod względem kolorystycznym. Różnokolorowe potrawy estetycznie podane na ładnej zastawie stołowej również zaostrzają apetyt. Na łaknienie wpływa także atmosfera panująca podczas jedzenia. Zaleca się więc spożywanie pokarmów wspólnie o stałych porach dnia. Podczas obiadu lub kolacji nie powinno kłócić się ani rozmawiać o pieniądzach, pracy czy chorobach. Nawet najbardziej cierpliwa osoba w takich sytuacjach odmówi spożywania posiłku.

Niekiedy osłabienie odczuwania smaku może być spowodowane niedoborem witamin (A, B2) lub cynku. Należy starać się, aby posiłki były komponowane z produktów, które zawierają duże ilości tych substancji (marchew, pomidory, truskawki, czarna porzeczka, kasze gryczana i jęczmienna, ryż, jajka, pieczywo pełnoziarniste).

Jak leczyć zaburzenia smaku?

Zaburzenie w odczuwaniu smaku, szczególnie trwające przez dłuższy czas należy zgłosić lekarzowi rodzinnemu lub lekarzowi prowadzącemu (w przypadku osób chorujących przewlekle). Specjalista zbierze wywiad, wykona niezbędne badania, oceni stopień zaburzeń i spróbuje znaleźć ich przyczynę. Jeżeli to możliwe, zaproponuje rozwiązanie, które pozwoli je wyeliminować. Gdy zaburzenia smaku mają charakter przejściowy np. są skutkiem ubocznym niezbędnego leczenia i prawdopodobnie miną wraz z jego zakończeniem, należy skupić się na zneutralizowaniu negatywnych doznań związanych z zaburzeniami smaku. Można np. poprawić smak potraw poprzez dodawanie aromatycznych przypraw, złagodzić drażniące aromaty i zastąpić ich tymi lepiej tolerowanymi.

Jeżeli osoba cierpiąca na zaburzenia smaku je zbyt mało w stosunku do swojego zapotrzebowania, może to w konsekwencji doprowadzić do rozwoju niedożywienia. Warto w takiej sytuacji zapytać lekarza o wsparcie żywieniowe w postaci doustnych preparatów odżywczych typu Nutridrink.

Są to preparaty do żywienia medycznego, które w małej objętości zawierają dużo energii oraz białka. Ich regularne spożywanie zapobiega utracie wagi oraz złemu stanowi odżywienia, które bardzo często zaostrzają przebieg występującej choroby.

Bibliografia:

  1. Członkowska A. et al., Wytyczne postępowania w udarze mózgu, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2019, 15, s. 124–149.

  2. Grzymisławski M., Dietetyka kliniczna, Warszawa 2019.

  3. Kłęk S. et al., Standardy żywienia dojelitowego i pozajelitowego, Kraków 2019.