Rak trzustki to nowotwór, który jest najczęściej wykrywany w zaawansowanym stadium, co powoduje, że jego leczenie jest bardzo trudne. Z uwagi na to, iż nie ma specyficznych objawów, najczęściej wykrywany jest przypadkowo, przy okazji innych badań. Pacjenci z nowotworem trzustki już od samego początku leczenia często są niedożywieni, co wpływa na przebieg leczenia i proces rekonwalescencji. Odpowiednio skomponowana dieta i wsparcie żywieniowe tych pacjentów już od momentu diagnozy, przez cały proces leczenia i rekonwalescencji może przynieść bardzo wiele korzyści.

Spis treści:

  1. Rak trzustki – przyczyny
  2. Rak trzustki i niedożywienie – czy zawsze idą w parze?
  3. Przyczyny niedożywienia w raku trzustki
  4. Rak trzustki – czynniki wpływające na zalecaną dietę
  5. Dieta w raku trzustki
  6. Wsparcie żywieniowe w raku trzustki

Rak trzustki – przyczyny

Rak trzustki to jeden z nowotworów, który postępuje bardzo szybko i który nie jest łatwy do leczenia. Jednym z powodów złych rokowań jest późny czas wykrycia choroby. W początkowym etapie, kiedy jest największa szansa na wyleczenie, choroba zwykle nie daje objawów. Takie zmiany wykrywane są najczęściej przypadkowo, przy okazji innych badań. Z kolei w momencie, kiedy pojawiają się symptomy sugerujące chorobę, nowotwór jest często w stadium dużego zaawansowania. Wpływa to na planowanie leczenia, ponieważ zmiana na etapie zaawansowanym zwykle nie może być leczona operacyjnie. Ze statystyk wynika, że najczęściej nowotwory trzustki diagnozowane są w momencie, kiedy są to już zmiany nieoperacyjne. Szacuje się, że u zaledwie 20% pacjentów w momencie rozpoznania zmiana może być poddana resekcji chirurgicznej, jednak jak wynika z danych –  75% z nich dochodzi do wznowy po operacji. Statystyki wskazują również, że co drugi pacjent z nowotworem trzustki już w chwili rozpoznania ma przerzuty. Leczenie, w zależności od momentu rozpoznania, obejmuje leczenie operacyjne, radioterapię oraz chemioterapię.

Średni wiek w momencie rozpoznania nowotworu trzustki wynosi około 65 lat. Najczęstszym typem nowotworu trzustki jest gruczolakorak przewodowy trzustki. Niestety, zachorowalność na gruczolakoraka przewodowego trzustki wzrasta. Wzrost zachorowań związany ze zwiększającą się skalą otyłości i cukrzycy. Są to dwa główne czynniki ryzyka zachorowania na raka trzustki. Przyczyną zwiększającą ryzyko zachorowania jest również zwiększenie ilości wypijanego alkoholu oraz palenie papierosów. Czynnikami ryzyka nowotworów trzustki są również: wcześniejsze zachorowanie na ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki, brak aktywności fizycznej, a także zespół metaboliczny.

Rak trzustki i niedożywienie – czy zawsze idą w parze?

Należy zaznaczyć, że rak trzustki to jeden z bardziej wyniszczających nowotworów. Ma to bezpośredni wpływ na jakość życia pacjenta oraz tolerancję leczenia onkologicznego. Niedożywienie dotyka nawet 80% pacjentów z nowotworem trzustki, a u 1/3 pacjentów stwierdza się niezamierzoną utratę masy ciała, która jest wyższa niż 10% wyjściowej masy ciała. Dane z badań wskazują również, że 2 na 3 osoby są niedożywione już w momencie pierwszej konsultacji. A u ponad 70% pacjentów niedożywienie pojawia się podczas chemioterapii. Leczenie chemioterapeutyczne związane jest z wieloma dolegliwościami takimi jak: wymioty, zmiana smaku czy utrata apetytu.  Jest to poważny problem, ponieważ niedożywienie ma bezpośredni wpływ na przebieg procesu terapeutycznego. Utrata masy ciała > 5% wiąże się z wyższym odsetkiem zakażenia miejsca operowanego oraz dłuższym pobytem w szpitalu. Im niższa masa ciała oraz im większe chudnięcie, tym krótszy czas przeżycia chorych. Niedożywienie może zwiększać toksyczność leczenia oraz zmniejszać intensywność stosowanych dawek leków. Tym samym ma wpływ na efekty leczenia.

W związku z tym, że otyłość jest czynnikiem ryzyka raka trzustki, część pacjentów, na początku choroby może być otyłych. Należy jednak podkreślić, że niezależnie od masy ciała chorego, wsparcie żywieniowe powinno nastąpić jak najszybciej. Nawet u osób, które ważą za dużo jednocześnie może wystąpić niedożywienie. Co ważne, ustalono że tzw. otyłość sarkopeniczna (czyli sytuacja, gdzie pacjent wygląda na otyłego i jednocześnie występuje u niego zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej i zbyt mała tkanki mięśniowej) jest ważnym czynnikiem zwiększającym ryzyko komplikacji okołooperacyjnych. Dlatego, w przypadku nowotworu trzustki opiekę żywieniową rozpoczynamy u każdego pacjenta na jak najwcześniejszym etapie, niezależnie od tego, ile aktualnie waży.

Przyczyny niedożywienia w raku trzustki

Niedożywienie w raku trzustki wynika z różnych przyczyn. Przede wszystkim połączone jest z anoreksją czyli jadłowstrętem. Inne czynniki pogłębiające niedożywienie to wzrost zapotrzebowania kalorycznego, zespół złego wchłaniania, dolegliwości bólowe utrudniające jedzenie, a także zaburzenia trawienia. Bardzo dużym wyzwaniem dla pacjenta oraz rodziny jest dopasowanie diety do aktualnych wymagań i tolerancji organizmu.

Zgodnie z wytycznymi ekspertów u pacjentów onkologicznych zaleca się częste monitorowanie stanu odżywienia. W przypadku pacjenta z rakiem trzustki jest to tym bardziej istotne. Oprócz monitorowania masy ciała warto sprawdzać także obwody. Polecane jest zwłaszcza sprawdzanie obwodu łydki i ramienia, których zmiany mogą wskazywać na zmiany w zawartości tkanki mięśniowej.

Rak trzustki – czynniki wpływające na zalecaną dietę

Ustalenie zasad zalecanej diety uzależnione jest od wielu czynników, które mogą towarzyszyć chorobie. Trzustka pełni rolę zarówno wewnątrz- jak i zewnątrzwydzielniczą. W przypadku problemów z funkcją wewnątrzwydzielniczą mogą pojawić się problemy z cukrzycą. Około 50% pacjentów ma niedobór insuliny lub cukrzycę w momencie rozpoznania raka. Należy wziąć to pod uwagę planując dietę. W przypadku zaburzeń wydzielania zewnątrzwydzielniczego mogą wystąpić problemy trawienne takie jak zespół złego wchłaniania, żółtaczka, bóle w nadbrzuszu, szybkie uczucie pełności, biegunki. U pacjentów z zewnątrzwydzielniczą niewydolnością trzustki często zalecane jest stosowanie enzymów trawiennych. Decyzję o zastosowaniu tego typu preparatów oraz dawkowaniu podejmuje lekarz prowadzący. W sytuacji, gdy pacjent przyjmuje enzymy trzustkowe nie ma potrzeby dużego ograniczania spożycia tłuszczów w diecie. Warto jednak pamiętać, aby stosowany tłuszcz był lekkostrawny tj. dodawany na świeżo, najlepiej po przygotowaniu potrawy. U chorych, u których występują problemy z trawieniem tłuszczu zaleca się stosowanie tzw. średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych MCT. Są to kwasy tłuszczowe, które trawią i wchłaniają się dużo łatwiej niż pozostałe.

Dieta w raku trzustki

Wytyczne wskazują, że dieta chorych na raka trzustki powinna być dietą bogatobiałkową. Zalecana ilość białka wynosi około 1,5 g/kg mc. Pokrycie takiego zapotrzebowania jest możliwe dzięki stosowaniu produktów o wysokiej zawartości białka, takich jak: drób, chude ryby, nabiał i jaja. Zalecane są małe, ale częste posiłki. Podstawą diety powinna być dieta lekkostrawna. Niewskazane jest więc smażenie, a potrawy powinny być przygotowywane metodą gotowania, gotowania na parze lub duszenia. Warto jednak pamiętać, że zalecenie ograniczania tłuszczu nie oznacza konieczności całkowitej z niego rezygnacji. Tłuszcz jest składnikiem diety o dość wysokiej kaloryczności. Całkowita eliminacja go z diety znacznie obniża wartość energetycznego spożywanego jedzenia. Konsekwencją takiej diety jest chudnięcie. Dlatego nie ma potrzeby rezygnacji z tłuszczu. Wystarczy, aby dodać go na świeżo do potraw, wyeliminować potrawy bardzo tłuste i smażone, a także obserwować samopoczucie po posiłkach.

W przypadku pacjentów z rakiem trzustki wykazano, że stosowanie kwasów omega 3 ma korzystny wpływ na poprawę stanu odżywienia. Kwasy omega 3 (EPA i DHA) przede wszystkim wykazują silne działanie przeciwzapalne. Dodatkowo zmniejszają utratę masy mięśniowej. Warto dodać, że takie działanie wykazują kwasy EPA oraz DHA czyli kwasy tłuszczowe zawarte przede wszystkim w rybach oraz algach. Nie mogą być one zastąpione np. olejem lnianym.

Wsparcie żywieniowe w raku trzustki

W przypadku stwierdzenia niedożywienia lub jego ryzyka, pierwszą interwencją jest konsultacja z dietetykiem celem zwiększenia w jadłospisie ilości kalorii oraz białka. Drugim krokiem (często równoczesnym z pierwszym) jest stosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego zaleconej przez lekarza. W przypadku, gdy pacjent nie jest w stanie zjeść odpowiedniej ilości produktów spożywczych, aby pokryć swoje zapotrzebowanie na składniki odżywcze lekarz zalecić może stosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, zawierającej dużą ilość białka i energii, z dodatkiem kwasów omega 3 (takiej jak Nutridrink Protein Omega 3). Dodatkową zaletą preparatu Nutridrink Protein Omega 3 jest zawartość w nich witamin oraz składników mineralnych. Ułatwia to dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych, które są niezbędne dla chorego. Analiza dzienniczków żywieniowych pacjentów z nowotworem trzustki wskazuje, że chorzy dostarczają zbyt małe ilości witaminy B6, witaminy B12, żelaza, magnezu, cynku, miedzi i selenu. Stąd konieczność zadbania, aby dieta dostarczała odpowiednią ilość tych składników.

W przypadku pacjentów, którzy nie mogą być żywieni doustnie, stosownie jest żywienie dojelitowe specjalnymi dietami przemysłowymi bezpośrednio do jelita lub żołądka przez zgłębnik lub gastrostomię. W przypadku chorych z rakiem trzuski może być także konieczność stosowania tzw. żywienia pozajelitowego (czyli żywienia drogą żył). O sposobie prowadzenia żywienia decyduje zawsze lekarz prowadzący.

Warto dodać, że interwencja żywieniowa powinna być wdrożona niezależnie od zastosowanej metody leczenia. W przypadku okresu przed operacją rekomendacje wskazują na konieczność stosowania żywności specjalnego przeznaczenia medycznego zaleconej przez lekarza na co najmniej 5-7 dni przed zabiegiem. U pacjentów z nowotworem trzustki wsparcie powinno zostać zapewnione jak najszybciej, a następnie być kontynuowane przez cały okres leczenia. Badania jasno pokazują, że odpowiednia opieka żywieniowa związana jest ze skróceniem czasu pobytu w szpitalu i mniejszym ryzykiem niedożywienia, które ma wiele negatywnych konsekwencji.

 

 

 

  1. Carrato A, Cerezo L, Feliu J, Macarulla T, Martín-Pérez E, Vera R, Álvarez J, Botella-Carretero JI. Clinical nutrition as part of the treatment pathway of pancreatic cancer patients: an expert consensus. Clin Transl Oncol. 2022 Jan;24(1):112-126. doi: 10.1007/s12094-021-02674-x. Epub 2021 Aug 7. PMID: 34363594; PMCID: PMC8732873.
  2. Stoffel EM, Brand RE, Goggins M. Pancreatic Cancer: Changing Epidemiology and New Approaches to Risk Assessment, Early Detection, and Prevention. Gastroenterology. 2023 Apr;164(5):752-765. doi: 10.1053/j.gastro.2023.02.012. Epub 2023 Feb 18. PMID: 36804602; PMCID: PMC10243302.
  3. Mękal D, Sobocki J, Badowska-Kozakiewicz A, Sygit K, Cipora E, Bandurska E, Czerw A, Deptała A. Evaluation of Nutritional Status and the Impact of Nutritional Treatment in Patients with Pancreatic Cancer. Cancers (Basel). 2023 Jul 27;15(15):3816. doi: 10.3390/cancers15153816. PMID: 37568634; PMCID: PMC10417457.
  4. Klein AP. Pancreatic cancer epidemiology: understanding the role of lifestyle and inherited risk factors. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2021 Jul;18(7):493-502. doi: 10.1038/s41575-021-00457-x. Epub 2021 May 17. PMID: 34002083; PMCID: PMC9265847.