Przewlekłe zapalenia wątroby to grupa chorób o różnych przyczynach i bardzo różnym przebiegu. Często wywołują je wirusy B (HBV) i C (HCV). Wykrycie przewlekłego zakażenia jest często przypadkowe, przykładowo u potencjalnego dawcy krwi czy w związku z rutynowymi badaniami stanu zdrowia. Większość chorych długo czuje się zdrowo, dlatego wczesna diagnostyka, a następnie szybkie leczenie i dbałość o odpowiedni styl życia będą szczególnie ważne.

Spis treści:

  1. Na czym polega przewlekłe zapalenie wątroby?
  2. Przyczyny przewlekłego zapalenia wątroby
  3. Wirusowe zapalenie wątroby typu C
  4. Wirusowe zapalenie wątroby typu B
  5. Przewlekłe polekowe zapalenie wątroby
  6. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie wątroby
  7. Jak objawia się przewlekłe zapalenie wątroby?
  8. Jak rozpoznać przewlekłe zapalenie wątroby?
  9. Leczenie przewlekłego zapalenia wątroby
  10. Konsekwencje przewlekłego zapalenia wątroby
  11. Przewlekłe zapalenie wątroby - rola diety

Każdy z wirusów prowadzących do przewlekłego zapalenia wątroby ma odrębną charakterystykę i przebieg zakażenia, jednak wszystkie powodują powstawanie zmian zapalno-martwiczych w wątrobie utrzymujących się co najmniej przez 6 miesięcy. Warto wiedzieć jakie mogą być przyczyny przewlekłego zapalenia wątroby, jakie objawy mu towarzyszą i jakie mogą być konsekwencje tej choroby.

Na czym polega przewlekłe zapalenie wątroby?

Przewlekłe zapalenie wątroby to trwająca ponad pół roku choroba wątroby charakteryzująca się zmianami martwiczo-zapalnymi. W przypadku przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby mówimy o przetrwałym zakażeniu, które rozwija się, kiedy ostre zapalenie wątroby nie ustąpi całkowicie. Niezależnie od przyczyny zakażenia wspólny mianownik dla przewlekłego zapalenia wątroby stanowią właśnie zmiany martwiczo-zapalne o groźnych dla zdrowia i życia konsekwencjach.

Przyczyny przewlekłego zapalenia wątroby

Obecnie rozpoznaje się wiele przewlekłych zapaleń wątroby, które mają różne przyczyny, np. przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby (WZW), przewlekłe polekowe zapalenie wątroby oraz przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie wątroby. Przewlekłe zapalenia wątroby mogą mieć charakter łagodny przebiegający z niespecyficznymi objawami utrudniającymi niejednokrotnie rozpoznanie lub ciężki z charakterystycznymi objawami.

U podstaw przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby występują często wspomniane wcześniej wirusy, do których zaliczyć można:

  • wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B)
  • wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C)

Wirusowe zapalenie wątroby typu C

To choroba wywołana przez wirus HCV, która najczęściej przechodzi w postać przewlekłą. Długoletnie zakażenie może mieć często charakter bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Konsekwencje są jednak bardzo poważne. Wczesna diagnostyka i identyfikacja grup ryzyka będzie szczególnie ważna, ponieważ szacuje się, że jedynie u co piątej osoby objawy ostrego zapalenia łatwiejsze do wykrycia. W pozostałych przypadkach objawy są bardzo niespecyficzne, co utrudnia wczesną diagnostykę. W trakcie zakażenia postępuje włóknienie wątroby, które po latach nieleczone może prowadzić do marskości narządu.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B

To choroba wywołana przez wirus HBV. Najczęściej ma postać ostrą objawową, ale może przechodzić również w postać przewlekłego zapalenia – częściej wśród niemowląt, rzadziej u zakażonych osób w wieku dorosłym (ok. 5-10%).

Bardzo często wskazówką do pogłębienia diagnostyki jest stwierdzenie podwyższonej aktywności aminotransferaz wątrobowych (ALT, AST). Przewlekłe zakażenia wirusami B, a zwłaszcza C można podejrzewać u osób należących do tzw. grup zwiększonego ryzyka. Są to przede wszystkim pacjenci wielokrotnie hospitalizowani, poddawani częstym zabiegom chirurgicznym, u których kiedykolwiek przetaczano krew lub jej pochodne, ale również osoby nadużywające narkotyków, pracownicy służby zdrowia, osoby posiadające tatuaże, osoby podejmujące ryzykowne zachowania seksualne. Czynnikiem ryzyka mogą być także zabiegi stomatologiczne czy kosmetyczne. Dlatego tak ważne, w celu zapobiegania zakażeniom HBV i HCV jest rygorystyczne przestrzeganie zasad zapobiegania zakażeniom zakładowym w ochronie zdrowia i poza tego rodzaju placówkami, np. w gabinetach kosmetycznych, fryzjerskich, studiach tatuażu.

Aby zapobiec progresji przewlekłego zapalenia wątroby należy zdiagnozować dobrze przyczynę i leczyć je farmakologicznie. Eliminacja przewlekłego zakażenia HBV czy HCV siłami natury jest zjawiskiem rzadkim, a większość osób chorych bez stosownej interwencji pozostaje zakażonymi do końca życia.

Przewlekłe polekowe zapalenie wątroby

Spowodowane jest przetrwałym toksycznym polekowym uszkodzeniem wątroby, które polega na uszkodzenia wątroby lub zaburzenia czynności wątroby przez leki. Toksyczne uszkodzenie wątroby może powodować wiele leków, ale też toksyn lub innych niezakaźnych czynników. Działanie toksyczne może nastąpić po spożyciu zbyt dużej dawki leku lub jako działanie niepożądane czy jako reakcja alergiczna. W tym przypadku niezwykle ważne jest przyjmowanie leków zgodnie ze wskazaniami lekarza i unikanie samodzielnego ich stosowania szczególnie jeśli dawkowanie jest niezgodne z dołączoną ulotką informacyjną.

Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie wątroby

To z kolei przewlekła choroba miąższu wątroby o nieznanej przyczynie. Podejrzewa się udział czynników genetycznych w rozwoju tej choroby. Nieleczona prowadzi do zniszczenia struktury i pogorszenia czynności wątroby, a w konsekwencji do marskości. Przebieg choroby jest bardzo zróżnicowany, a objawy mogą być podobne do wirusowego zapalenia wątroby.

Jak objawia się przewlekłe zapalenie wątroby?

Objawy przewlekłego zapalenia wątroby są bardzo często niespecyficzne i zależą od przyczyny. Często chorzy przez długi czas nie odczuwają żadnych dolegliwości. W szczególności przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby może przez wiele lat przebiegać bezobjawowo, a jeżeli występują jakiekolwiek dolegliwości, to są one niecharakterystyczne.

Do niespecyficznych objawów przewlekłego zapalenia wątroby zaliczyć można:

  • ogólne złe samopoczucie
  • osłabienie
  • spadek apetytu
  • nudności
  • uczucie rozpierania w prawym podżebrzu

W niektórych przypadkach pojawiać się może również:

  • ból stawów i mięśni
  • ciemny mocz
  • odbarwiony stolec
  • zażółcenie skóry i białkówek
  • wzrost enzymów wątrobowych, np. ALT.

Jak rozpoznać przewlekłe zapalenie wątroby?

Rozpoznanie przewlekłego zapalenia wątroby na podstawie samych objawów jest więc trudne i wymaga diagnostyki. Zależy również od przyczyny choroby. Metodą referencyjną rozpoznania przewlekłego WZW jest biopsja wątroby, która w ostatnich latach ustępuje miejsca badaniom nieinwazyjnym, które oparte są na USG (elastografia/fibroscan) i wynikach badań krwi obwodowej. W tym przypadku najprostszymi biochemicznymi wskaźnikami uszkodzenia hepatocytów jest wspomniany wcześniej wzrost aktywności aminotransferaz (ALT, AST), stężenia bilirubiny, a w cholestazie — wzrost fosfatazy alkalicznej i GGTP. Wskazane jest jednoczesne wykonanie badań w kierunku różnych wirusowych zapaleń wątroby.

Leczenie przewlekłego zapalenia wątroby

Leczenie obejmuje przede wszystkim farmakoterapię, ale również zmianę stylu życia. Leczenie farmakologiczne w przypadku przewlekłego WZW obejmuje przyjmowanie leków przeciwwirusowych oraz łagodzących objawy, w zależności od rodzaju wirusa oraz objawów. Leczenie zawsze powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza. Zalecany jest również jest odpoczynek, unikanie używek (alkohol, papierosy, narkotyki). Wskazana jest również normalizacja masy ciała – osoby z nadwagą lub otyłością powinny zredukować swoją masę ciała, natomiast osoby z niedowagą powinny ją zwiększyć do uzyskania optymalnych wartości.

Konsekwencje przewlekłego zapalenia wątroby

Wszystkie przewlekłe zapalenia wątroby zagrażają powstaniem bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych. Długotrwały proces zapalny z martwicą, włóknieniem i nieprawidłową regeneracją prowadzi do rozwoju marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego. Na szybkość przebiegu tego procesu może mieć wpływ wiele czynników. Zaliczyć do nich można: czynniki genetyczne, płeć, wiek (łagodniejszy przebieg u dzieci), choroby towarzyszące (np. cukrzyca, otyłość), nadużywanie alkoholu (przyspieszony rozwój włóknienia i marskości wątroby) i innych używek oraz inne czynniki, np. czas, jaki upłynął od zakażenia: im dłuższy, tym większe ryzyko zaawansowania choroby i jej powikłań.

Przewlekłe zapalenie wątroby - rola diety

W przypadku występowania przewlekłego zapalenia wątroby, niezależnie od przyczyny, dieta będzie miała charakter wspomagający. Należy dążyć do uzyskania prawidłowej masy ciała oraz utrzymania prawidłowego stanu odżywienia organizmu. Z tego powodu posiłki powinny być pełnowartościowe, czyli dostarczające wszystkich niezbędnych składników odżywczych (białka, tłuszczu i węglowodanów), witamin i składników mineralnych oraz innych korzystnych dla zdrowia składników bioaktywnych. Stosowanie diet eliminacyjnych czy tzw. modnych diet „detoksykujących” czy „oczyszczających” absolutnie nie będzie rekomendowane. Diety takie, choć popularne, wbrew pozorom nie sprzyjają prawidłowej pracy wątroby, a przyczyniają się do powstania niedoborów witamin i składników mineralnych i w konsekwencji mogą pogarszać stan zdrowia.

Niestety nie ma też jednej rekomendowanej diety w przewlekłym zapaleniu wątroby, bo jest ona uzależniona często od towarzyszących dolegliwości. Może mieć charakter diety łatwostrawnej lub ograniczającej spożycie tłuszczu, ponieważ niektórzy pacjenci z tego typu chorobą źle tolerują produkty ciężkostrawne i bogate w tłuszcz. Rutynowo jednak nie wszyscy musza stosować dietę łatwostrawną, szczególnie Ci pacjenci z dobrą tolerancją, bez dodatkowych objawów.

Istnieją jednak pewne produkty i grupy produktów, których warto unikać, jeśli chcemy poprawić pracę naszej wątroby. Poniżej lista kilku praktycznych porad, które można wprowadzić by poprawić jakość swojej diety.

  • Unikaj alkoholu. Oczywistym i słusznym wyborem jest ograniczenie, a najlepiej całkowita eliminacja z diety alkoholu, którego metabolity wykazują działanie toksyczne i uszkadzają komórki wątroby zwiększając ryzyko marskości czy rozwoju nowotworu. Alkohol utrudnia również proces leczenia.
  • Wybieraj dobre tłuszcze. Zbyt wysokie pożycie tłuszczu u niektórych osób może powodować pojawienie się dolegliwości bólowych i postanie dyskomfortu w jamie brzusznej, dlatego warto postawić na odpowiednią jakość tłuszczu, który spożywamy. Korzystne będzie spożycie wielonienasyconych i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, które znaleźć można w tłustych rybach (np. łosoś, pstrąg, makrela), olejach roślinnych (np. olej lniany, olej rzepakowy, oliwa z oliwek), orzechach i nasionach. Unikać należy nasyconych kwasów tłuszczowych, których źródłem jest olej kokosowy i palmowy, tłuste mięsa i wędliny (np. kiełbasy, balerony, salceson) i pełnotłusty nabiał (np. śmietana).
  • Unikaj żywności wysokoprzetworzonej. Żywność taka będzie źródłem składników, których należy unikać w walce o zdrową wątrobę. Zawierają znaczne ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów prostych i soli. Zrezygnuj z jedzenia gotowych dań typu instant, np. zupek w proszku, gotowych sosów z torebki o niepewnym składzie, ogranicz spożycie słodyczy, słonych przekąsek i pieczywa cukierniczego.
  • Jedz warzywa i owoce. Produkty te powinny stanowić podstawę diety, również osób zmagających się z przewlekłym zapaleniem wątroby. Stanowią źródło składników korzystnych dla zdrowia: witamin, składników o charakterze antyoksydacyjnym czy błonnika pokarmowego. To sprawia, że przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Warzywa i owoce powinny stanowić połowę każdego posiłku.

 

PIŚMIENNICTWO

  1. Himoto T. Diet and Nutrition for Hepatitis. Nutrients. 2021; 13: 1210.
  2. Gupta S, Read SA, Shackel NA, et al.  The Role of Micronutrients in the Infection and Subsequent Response to Hepatitis C Virus. Cells. 2019; 17: 8(6):603.
  3. Halota W, Flisiak R, Juszczyk J, et al. Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV dotyczące leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C w roku 2018. Hepatologia 2018; 18:1-9
  4. Silva LD, Bering T, Rocha GA. The impact of nutrition on quality of life of patients with hepatitis C. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2017; 20(5):420-425.
  5. Wiercińska M. WZW typu C i przewlekłe zapalenie wątroby. Medycyna Praktyczna, 2015 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/51191,wzw-typu-c-i-przewlekle-zapalenie-watroby