Cukrzyca jest chorobą obarczoną znacznym ryzykiem wystąpienia powikłań, które mogą stać się przyczyną niepełnosprawności a nawet zgonu. Rosnąca epidemia otyłości przyczynia się do dynamicznego wzrostu występowania tej choroby. Cukrzyca typu drugiego od lat stanowi istotny problem w społeczeństwie jako najbardziej dynamicznie rozwijająca się choroba cywilizacyjna. Powikłania cukrzycy dzieli się na - ostre (wczesne) powikłania oraz przewlekłe (późne) powikłania.

Spis treści:

1.     Wczesne powikłania cukrzycy

1.1        Hipoglikemia

To zbyt niski poziom glukozy we krwi tzw. niedocukrzenie. Hipoglikemię rozpoznaje się po obniżeniu stężenia glukozy we krwi poniżej 70 mg/dl, niezależnie od występowania objawów klinicznych, które u części osób, zwłaszcza chorujących od wielu lat na cukrzycę typu pierwszego, mogą pojawić się dopiero przy znacznie niższych wartościach glikemii. Hipoglikemia może być spowodowana nieprawidłowo zbilansowaną dietą lub nieregularnym spożywaniem posiłków. Niski poziom cukru we krwi może być konsekwencją przyjęcia zbyt wysokiej dawki insuliny lub innych leków stosowanych w leczeniu cukrzycy.

1.2        Hiperglikemia

Jest przeciwieństwem hipoglikemii, charakteryzuje się podwyższonym stężeniem glukozy. Nieprawidłowo dobrane leki, zbyt niska dawka insuliny, pominięcia dawki leku, nieprawidłowa dieta to najczęstsze przyczyny wystąpienia hiperglikemii. Utrzymujący się przez dłuższy czas podwyższony poziom glikemii, może spowodować zaburzenia biochemiczne i metaboliczne w organizmie.

1.3        Kwasica ketonowa

Jest to powikłanie bezpośrednio powiązane z hiperglikemią. Spowodowana może być, m.in. przez zaprzestanie stosowania insuliny lub nieprawidłowe jej stosowanie, ciężkimi zakażeniami (bakteryjnymi, wirusowymi czy grzybiczymi), nadużywaniem alkoholu, lub innymi ostrymi stanami chorobowymi, które przyczynić mogą się do zwiększenia zapotrzebowania na insulinę. Na kwasicę ketonową bardziej narażeni są cukrzycy typu 1. Charakterystycznym objawem tego powikłania jest swoista woń z ust, która przypomina zapach zgniłych jabłek. Kwasica ketonowa jest stanem zagrożenia życia.

1.4        Kwasica mleczanowa

Występuje dużo rzadziej niż kwasica ketonowa. O kwasicy mleczanowej mówimy, kiedy stężenie kwasu mlekowego w surowicy krwi jest zbyt wysokie.  Wyróżnia się dwa rodzaje kwasicy mleczanowej – tlenową i beztlenową. Kwas mlekowy jest związkiem chemicznym powstającym m.in. w komórkach mięśniowych w procesie tzw. beztlenowego spalania glukozy. Kwasica mleczanowa (beztlenowa) może być efektem niedotlenienia tkanek, do jej rozwoju może dojść w następstwie takich ciężkich  stanów chorobowych jak wstrząs, niewydolność oddechowa, sepsa, ciężki krwotok, niewydolność serca. Natomiast kwasica tlenowa może towarzyszyć chorobom wątroby, chorobom nerek, spożyciu alkoholu.

2. Późne powikłania cukrzycy

Na skutek niewyrównania glikemii dojść może również do rozwoju przewlekłych cukrzycy. Zalicza się do nich mikroangiopatie, czyli uszkodzenia małych naczyń krwionośnych (retinopatia, cukrzycowa choroba nerek) oraz makroangiopatie, określane powikłaniami związanymi z dużymi i średnimi naczyniami krwionośnymi, które mogą stać się przyczyną udaru mózgu czy zawału mięśnia sercowego. Powikłania cukrzycy to także uszkodzenia nerwów, czyli neuropatie cukrzycowe. Powszechnym powikłaniem jest również zespół stopy cukrzycowej.

2.1 Retinopatia cukrzycowa

Zarówno u osób chorujących na cukrzycę typu pierwszego i typu drugiego najczęstszą przyczyną pogorszenia widzenia, a w skrajnych przypadkach także utraty wzroku są retinopatia cukrzycowa i powiązany z nią obrzęk tzw. plamki żółtej. Retinopatia cukrzycowa jest konsekwencją hiperglikemii. W obrębie siatkówki oka dochodzi do patologicznych zmian o różnym natężeniu. Zaawansowana postać retinopatii (tzw. proliferacyjna) może przyczynić się nawet do trwałej utraty wzroku.

W obrębie oka mogą pojawić się także mikrotętniaki, mikrowylewy czy wysięki innego rodzaju, które przyczyniają się do pogorszenia widzenia. Przy nieprawidłowym leczeniu cukrzycy, braku wyrównania metabolicznego i w zależności od stopnia zaawansowania powikłań może dojść do tworzenia się patologicznych naczyń krwionośnych w oczach. Są one kruche, łatwo pękają. Spowodować to może wylew krwi do ciała szklistego oka, powstanie blizn, a w konsekwencji odwarstwienie siatkówki, czego efektem może być pogorszenie widzenia a w ciężkich przypadkach również utrata wzroku. Do innych częstych powikłań związanych ze wzrokiem zalicza się jaskrę wtórną i zaćmę.

2.2 Nefropatia cukrzycowa

Nefropatia cukrzycowa (cukrzycowa choroba nerek) to powikłanie cukrzycy powiązane z uszkodzeniem małych naczyń krwionośnych. Zniszczeniu ulega struktura nerki, która wraz z postępem choroby będzie powodowała pogorszenie funkcjonowania narządu. Konsekwencją przewlekłej, niewyrównanej choroby może być schyłkowa niewydolność nerek. Z tego względu wśród osób chorych na cukrzycę należy zadbać o systematyczne badania wydolności nerek, które zmniejszą ryzyko wystąpienia cukrzycowej choroby nerek, a także dla spowolnienia postępu choroby należy dbać o prawidłowy poziom glikemii, lipidów oraz ciśnienia tętniczego.

2.3 Neuropatia cukrzycowa

Przewlekłym powikłaniem związanym z cukrzycą jest uszkodzenie nerwów – neuropatia cukrzycowa. Patologiczne zmiany powstają na skutek hiperglikemii i dotyczą układu nerwowego – zmiany we włóknach nerwowych czy demielinizacji (zaniku osłonek nerwów). Występują dwa rodzaje neuropatii: autonomiczna i bólowa lub czuciowo-ruchowa (obwodowa).

Objawy związane z neuropatią autonomiczną to nietrzymanie moczu, zaburzenia erekcji, przewlekłe biegunki, zawroty głowy. W przypadku neuropatii obwodowej zaburzenia związane są z rodzajem uszkodzonych włókiem nerwowych. Zaburzenia czucia, które pojawią się w przypadku neuropatii czuciowej to np. mrowienie, uczucie kłucia czy pieczenia, nie odczuwanie bólu. Pacjenci nie odczuwają niektórych bodźców wcale a inne zdecydowanie wyraźniej. Neuropatia ruchowa z kolei związana jest z włóknami nerwowymi zawiadującymi komórkami mięśniowymi. W tym przypadku pacjenci zgłaszają takie objawy jak bóle i skurcze mięśniowe, niekontrolowane ruchy mięśni, osłabienie siły mięśniowej, zaniki mięśniowe. Neuropatia cukrzycowa przyczynia się do wystąpienia silnych dolegliwości co powoduje pogorszenie jakości życia chorego. Jednocześnie w dużym stopniu przyczynia się do wystąpienia stopy cukrzycowej.

2.4 Zespół stopy cukrzycowej

Zespół stopy cukrzycowej jest powikłaniem niewyrównanej cukrzycy. Charakterystyczne dla stopy cukrzycowej są: infekcja, owrzodzenia, destrukcja głębokich tkanek stopy z zanikiem czucia (neuropatia) oraz chorobami naczyń obwodowych (niedokrwienie, miażdżyca).

Przewlekłe powikłania cukrzycy – neuropatie, zmiany miażdżycowe – są podłożem do wystąpienia stopy cukrzycowej. Dodatkowo urazy i niewłaściwa pielęgnacja przyczyniają się do rozwoju choroby.

Wyróżnia się 3 rodzaje stopy cukrzycowej. Najczęściej rozpoznawana to stopa neuropatyczna, rzadziej występująca jest stopa niedokrwienna. Istnieje także postać mieszana, kiedy neuropatii towarzyszą cechy niedokrwienia.

Stopa cukrzycowa neuropatyczna

Osłabienie siły mięśniowej, nieprawidłowy nacisk stopy przyczyniają się do powstawania modzeli, pęknięć skóry, które w konsekwencji prowadzić mogą do rozwinięcia się infekcji, zakażenia, owrzodzeń. Dodatkowo brak czucia w stopie (zaburzenia czucia bólu, temperatury) naraża pacjentów na powstanie urazów, otarć, ran. W wyniku uszkodzenia nerwów kończyny dolnej, urazów, nieprawidłowej pielęgnacji, powstaje owrzodzenie (rana) głębokich tkanek oraz osłabienie struktury kości i stawów, a dalej deformacja stopy uniemożliwiająca chodzenie.

Stopa cukrzycowa niedokrwienna

Stopa cukrzycowa niedokrwienna, rozwija się na skutek miażdżycy tętnic kończyn dolnych. Nieprawidłowe krążenie, prowadzi do niedotlenienia, niedożywienia tkanek. W wyniku tego procesu dochodzi do osteoporozy, zapaleniach kości, martwicy, złamań a ostatecznie do zniekształcenia stopy.

Cukrzyca określana jest mianem choroby cywilizacyjnej. Z roku na rok częstość jej występowania rośnie. W dużej mierze ma to związek ze stylem życia: brakiem aktywności fizycznej, nieprawidłową dietą co prowadzić może do nadwagi i otyłości. Jednocześnie sama cukrzyca stanowi podłoże dla wielu dalszych powikłań zarówno o przebiegu ostrym jak i przewlekłym. Ważne jest zatem, aby w przypadku już rozpoznanej cukrzycy stosować tzw. profilaktykę wtórną cukrzycy polegającą na dobrej kontroli choroby, dbałości o prawidłowy poziom glikemii, co przyczynić może się do spowolnienia rozwoju cukrzycy i zapobiegać jej powikłaniom.