Cukrzyca według Światowej organizacji zdrowia (WHO) to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Z roku na rok zwiększa się liczba chorych na cukrzycę, naukowcy przestrzegają nawet przed epidemią tej choroby. Wzrost liczby pacjentów z cukrzycą prowadzi do wzrostu ilości powikłań tej choroby. Do jednego z najpoważniejszych z nich należy zespół stopy cukrzycowej.

Spis treści:

  1. Stopa cukrzycowa – co to jest?
  2. Powikłania zespołu stopy cukrzycowej
  3. Owrzodzenia i rany
  4. Infekcje
  5. Choroby naczyń kończyn dolnych
  6. Neuroartropatia cukrzycowa
  7. Amputacje
  8. Leczenie zespołu stopy cukrzycowej
  9. Najważniejsze jest zapobieganie
  10. Profilaktyka - na co należy zwrócić szczególną uwagę

Stopa cukrzycowa – co to jest?

Według definicji zespół stopy cukrzycowej to infekcja, owrzodzenie i /lub destrukcja głębokich tkanek w połączeniu z zaburzeniami neurologicznymi oraz chorobami naczyń obwodowych w różnym stopniu zaawansowania, w kończynach dolnych poniżej kostki. Objawy to przede wszystkim: zaburzenia czucia wibracji, dotyku, nacisku, bólu, temperatury, drętwienie, mrowienie, odczucie pieczenia czy szarpania czy skurcze, co potem może przekształcić się w powikłania.

Powikłania zespołu stopy cukrzycowej

Powikłania u pacjentów z niewyrównaną cukrzycą są szerokie. Te, do których dochodzi w obrębie kończyn dolnych u pacjentów z cukrzycą to głównie: owrzodzenia, infekcje, choroby naczyń kończyn dolnych, amputacje i artropatia Charcota czyli tzw. staw Charcota (schorzenie, w którego przebiegu dochodzi do destrukcji stawów).

Owrzodzenia i rany

Do ich rozwoju przyczynia się wiele czynników. Są to niewyrównana cukrzyca, neuropatie, zaburzenia ukrwienia, otyłość, przebyta amputacja, występowanie owrzodzeń w przeszłości, brak wiedzy i umiejętności dbania o swoje zdrowie. Rany tego typu wolno się goją, więc koniecznie należy się udać do poradni leczenia ran lub specjalisty (lekarz, pielegniarka) w tym zakresie. Domowe sposoby leczenia ran mogą tylko wesprzeć terapię i muszą być wykonywane pod nadzorem specjalisty. W gojeniu ran ważną rolę odgrywa żywienie.

Infekcje

Kolejnym powikłaniem są infekcje kończyn dolnych. Występują one u prawie połowy osób z zespołem stopy cukrzycowej. Są one spowodowane polineuropatią (uszkodzenia nerwów) oraz niedokrwieniem w kończynach dolnych. Ich wynikiem są zaburzenia czucia, deformacja stopy, zanik funkcji gruczołów potowych i łojowych. Wszystko to zwiększa ryzyko uszkodzeń skóry. Ze względu na zaburzenia czucia chory nie pamięta urazu często owrzodzenie wykrywa się przypadkowo nawet po kilku dniach, gdy dochodzi już do rozwoju infekcji.

Choroby naczyń kończyn dolnych

Choroby naczyń kończyn dolnych mają charakter makroangiopatii (czyli dotyczą dużych naczyń) ze zmianami miażdżycowymi i prowadzą do zwężenia lub zamknięcia światła tętnic. Podwyższony poziom cukru upośledza czynność tętnic, a zaburzenia lipidowe i wzmożona agregacja(zlepianie) płytek krwi nasilają zmiany miażdżycowe. Występowanie tych zmian dotyczy młodszych pacjentów, przebiega ciężej i większe jest ryzyko amputacji.

Neuroartropatia cukrzycowa

Jednym z najrzadszych powikłań stopy cukrzycowej jest neuroartropatia cukrzycowa zwana stawem Charcota. W jego wyniku dochodzi do utraty funkcji podporowych stopy oraz występowania trudno gojących się ran owrzodzeń, których konsekwencją często jest zapalenie kości i szpiku kończącej się amputacją kończyny dolnej.

Amputacje

Amputacja jest ostatecznym postępowaniem w leczeniu owrzodzeń i martwicy.
Wskazaniem do jej wykonania są:

  • ból spoczynkowy niemożliwy do opanowania,
  • zakażenie rany zagrażające życiu,
  • utrwalony przykurcz kończyny
  • oraz rozległa martwica tkanek stopy.

Poziom amputacji zależy od rozległości martwicy, stopnia ukrwienia kończyny i wielkości odczynu zapalnego.  W leczeniu osób z zespołem stopy cukrzycowej preferuje się wykonywanie małych amputacji, czyli amputacji palców lub fragmentów stopy. Należy pamiętać, aby takiemu pacjentowi po zabiegu zapewnić protezę i rehabilitację.

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej powinno uwzględniać postępowanie miejscowe i ogólnoustrojowe. Postępowanie ogólnoustrojowe obejmuje wyrównanie cukrzycy, gospodarki lipidowej, normalizację ciśnienia tętniczego krwi, zaprzestanie palenia tytoniu i picia alkoholu. Leczenie miejscowe to leczenie ran i owrzodzeń, stosowanie środków antyseptycznych, aktywnych opatrunków i zabiegów wspomagających gojenie.

Najważniejsze jest zapobieganie

Bardzo ważne jest, aby nie dopuścić do powstawania tak niebezpiecznych powikłań. Duży nacisk należy kłaść na profilaktykę zespołu stopy cukrzycowej oraz jej skutków. Edukację powinny prowadzić osoby do tego przygotowane merytorycznie zgodnie z aktualną wiedzą, najlepiej udać się do ośrodków leczenia zespołu stopy cukrzycowej i poradni leczenia ran. Nauka taka, aby przyniosła pozytywne skutki, powinna obejmować zajęcia teoretyczne oraz praktyczne. Zajęcia takie powinny być powtarzane, aż do momentu, gdy pacjent i jego opiekunowie posiądą wiedzę i umiejętności pozwalające na prawidłową profilaktykę tych schorzeń i niedopuszczenie do amputacji kończyny.

Profilaktyka - na co należy zwrócić szczególną uwagę

  1. Dbanie o utrzymanie prawidłowego poziomu cukru (leki, dieta cukrzycowa, aktywność fizyczna), wyrównanie ciśnienia tętniczego krwi oraz gospodarki lipidowej, zaprzestanie palenia papierosów i picia alkoholu.
  2. Pielęgnacja stóp, dobór obuwia:

– mycie stóp w letniej wodzie z użyciem łagodnego mydła, unikanie długotrwałego moczenia,

– dokładne osuszanie stóp z uwzględnieniem przestrzeni międzypalcowych

– smarowanie stóp kremem nawilżającym,

– paznokcie należy skracać za pomocą pilnika, unikać należy nożyczek i cążków, gdyż mogą powstawać mikrourazy,

– usuwanie modzeli i zrogowaciałego naskórka należy wykonywać u podologa, wykwalifikowanego w pielęgnacji pacjentów z cukrzycą,

– chorzy na cukrzycę powinni nosić obuwie skórzane lub z przewiewnego tworzywa, szerokimi noskami, bez obcasów, z jak najmniejszą ilością szwów,

– u osób, u których występują zniekształcenia stóp należy stosować wkładki terapeutyczne,

– skarpetki powinny być z naturalnych włókien, bez ściągaczy, z jak najmniejszą ilością szwów,

– w przypadku, gdy palce stóp na siebie nachodzą, należy je separować gazikiem lub silikonowymi przekładkami.

 

  1. Umiejętność rozpoznawania neuropatii i choroby naczyń nóg:

– pacjenci powinni być uwrażliwieni na unikanie czynników, które mogą uszkadzać stopy. Przed każdym włożeniem obuwia powinni dokładnie sprawdzić czy nie ma w nich jakiegoś przedmiotu. Nie powinni chodzić boso oraz nie powinni ogrzewać stóp termoforem,

– pacjenci, u których rozpoznana jest choroba naczyniowa nóg powinni mieć wdrożone odpowiednie leczenie oraz ćwiczenia usprawniające i rozwijające krążenie oboczne.

 

  1. Regularne konsultacje ze specjalistą

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów pacjenci powinni jak najszybciej zgłosić się do specjalisty.

Pamiętajmy – leczenie pacjentów z cukrzycą powinni rozpocząć się od zmiany stylu życia. Powinny one obejmować zmianę nawyków żywieniowych, redukcję masy ciała, podjęcie aktywności fizycznej dostosowanej do wieku i możliwości pacjenta oraz zaprzestanie palenia tytoniu. Wszystkie te działania mają na celu wyrównanie cukrzycy, a przez to niedopuszczanie do powikłań.