Odleżyny to problem znany wielu opiekunom osób chorych długotrwale unieruchomionych. Szacuje się, że w Polsce dotyczy ok. 270 tys. osób rocznie, najczęściej są to obłożnie chorzy oraz pacjenci z oddziałów ortopedycznych, intensywnej terapii, neurologicznych oraz internistyczno-geriatrycznych. Odleżyny mogą rozwinąć się niezależnie od wieku, ale ryzyko ich wystąpienia jest wyższe u osób starszych. To rodzaj ran zaliczanych do trudno gojących, a im bardziej zaawansowany jest ich rozwój, tym trudniejsze są do wyleczenia. Chcąc skutecznie przeciwdziałać odleżynom, warto zrozumieć sposób ich powstawania oraz znać ich rodzaje.

Chory leżący z odleżynami

Czym są odleżyny?

Odleżynami nazywane są miejscowe uszkodzenia skóry (mogą dotyczyć także głębszych tkanek np. tkanki podskórnej, mięśni oraz kości), które powstają na skutek intensywnego i/lub długotrwałego ucisku, lub połączenia ucisku z tarciem.

Siły mogą działać na tkankę prostopadle (ucisk) albo/oraz równolegle (naprężenia oraz ścieranie/tarcie) wywołując w niej zmiany – różne w zależności od rodzaju tkanki i długości oraz intensywności działania sił. Na skutek ucisku dojść może do niedokrwienia, a co za tym idzie niedotlenienia tkanek. Na skutek braku zaopatrzenia obszaru skóry w tlen i składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania komórek powstaje martwica, o ile proces nie zostanie w porę zatrzymany.

Taki rodzaj uszkodzeń tkanek spotykany jest u chorych przebywających długotrwale w tej samej pozycji np. leżących lub poruszających się na wózku inwalidzkim. Powstaje pod wpływem ucisku ciała chorego na podłoże, przeważnie w miejscach, w których znajdują się wypukłości kostne. Najczęściej są to:

  • w przypadku osoby leżącej na plecach: okolice kości ogonowej, łopatki, łokcie, tył głowy, pięty,
  • w przypadku osoby leżącej na boku: biodra, ramiona, uszy, wewnętrza oraz zewnętrza strona kolan, a także wewnętrzna i zewnętrzna strona kostek,
  • w przypadku osoby siedzącej: pośladki, pięty oraz przedramiona.

Co ważne, powstawanie odleżyn nie ogranicza się tylko do zewnętrznych powłok ciała, jak często jest to postrzegane.Opisane wyżej uszkodzenie tkanek może objawiać się w różny sposób, od zaczerwienionej skóry o nienaruszonej ciągłości, po otwartą ranę z owrzodzeniem, przeważnie jest także bolesne. Szczególnie niebezpieczną sytuacją jest rozwój zakażenia rany, a bez właściwej pielęgnacji i leczenia, do powstania zgorzeli i rozwoju ogólnoustrojowego zapalenia. Stąd niezmiernie istotne jest, aby w przypadku rozwoju odleżyny jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, który udzieli wskazówek jakie działania należy podjąć.

Powstawanie odleżyn jest wynikiem działania zarówno czynników wewnętrznych – związanych ze stanem chorego (np. stanu zdrowia i kondycji tkanek, wieku), jak i zewnętrznych (np. stosowanych leków, sposobu pielęgnacji rany).

W podejmowaniu właściwych kroków terapeutycznych konieczna jest dokładna ocena problemu. Specjaliści zajmujący się tematem ran stosują różnego rodzaju skale klasyfikujące odleżyny – stopnie najczęściej od I do IV odpowiadają zaawansowaniu schorzenia.

Odleżyny I stopnia

Charakterystycznym objawem dla pierwszego etapu odleżyn jest nieblednący rumień o ograniczonym zasięgu, który zwykle pojawia się w miejscu występowania wypukłości kostnej. Skóra ma przy tym zachowaną ciągłość. Miejscowo mogą wystąpić także: bolesność, ciepłota lub ochłodzenie, twardnienie lub zmiękczenie, a także obrzęk. U osób z ciemną skórą I stopień odleżyn może być trudny do rozpoznania.

Odleżyny II stopnia

Dochodzi do częściowej utraty grubości powierzchniowych warstw skóry, może dotyczyć naskórka oraz skóry właściwej. Odleżyna II stopnia ma charakter płytkiego, wilgotnego lub suchego, otwartego owrzodzenia z czerwonoróżowym dnem. Rana wygląda często jak otarcie lub pęcherz wypełniony płynem surowiczym lub surowiczo-krwistym.

Odleżyny III stopnia

Na tym etapie skóra całkowicie traci swoją grubość. Odleżyna III stopnia obejmuje także tkankę podskórną i może rozszerzać się na kolejne warstwy. Głębokość rany zależy od jej umiejscowienia. W miejscach, w których nie występuje podskórna tkanka tłuszczowa (np. małżowina uszna, potylica) odleżyna jest płytka, jednak w miejscach, gdzie podskórnej tkanki tłuszczowej jest dużo (np. pośladki) rana może być bardzo głęboka.

Odleżyny IV stopnia

W ostatnim stadium dochodzi do obszernej destrukcji oraz martwicy w obrębie tkanek. Głębokość odleżyny IV stopnia zależy od jej umiejscowienia, ale może sięgać mięśni, ścięgien powięzi, a nawet kości. Odsłonięcie wspomnianych tkanek głębokich może przyczyniać się do rozwoju zapalenia kości lub szpiku.

Stopień odleżyn Krótka charakterystyka
Odleżyny I stopnia Nieuszkodzona skóra z miejscowym zaczerwienieniem nieblednącym pod wpływem dotyku
Odleżyny II stopnia Częściowy ubytek skóry, rozwój płytkiego owrzodzenia, który często prezentuje się jak otarcie lub pęcherzyk wypełniony płynem
Odleżyny III stopnia Uszkodzenie skóry na całej grubości, z możliwym zajęciem tkanki podskórnej, ale bez uszkodzenia kości, ścięgien czy mięśni
Odleżyny IV stopnia Obszerne uszkodzenie skóry oraz tkanek głębokich, z odsłonięciem kości, mięśni, powięzi i stawów.

Opracowano na podstawie oraz wykorzystano grafikę z: Prevention and treatment of Pressure Ulcers/Injuries: Clinical Practice Guideline, The International Guideline 2019.

Choć odleżyny powstają samoistnie, ważne aby dołożyć wszelkich starań by im zapobiegać.
Dowiedz się więcej, o tym jak przeciwdziałać powstawaniu oraz jak wspomóc leczenie odleżyn.