Co jeść a czego unikać podczas chemioterapii? Przykładowy jadłospis
Chemioterapia to forma leczenia przeciwnowotworowego z wykorzystaniem leków cytostatycznych, które niszczą komórki nowotworowe lub hamują ich wzrost i podział. Jest to jedna z podstawowych metod leczenia różnych rodzajów raka, choć może być również stosowana w leczeniu innych chorób, takich jak np.: niektóre zaburzenia autoimmunologiczne. W okresie leczenia z wykorzystaniem chemioterapii, odpowiednia dieta może znacząco pomóc w radzeniu sobie z jej skutkami ubocznymi i wspierać ogólne zdrowie oraz samopoczucie pacjenta. Chemioterapii mogą towarzyszyć takie dolegliwości jak np.: nudności, zmniejszony apetyt, zmiany smaku i zapachu, biegunki, zaparcia i zmęczenie.
Spis treści:
Ogólne zasady żywienia w okresie chemioterapii
- Spożywaj małe posiłki, o stałych porach
Jedzenie mniejszych porcji co kilka godzin może pomóc w utrzymaniu odpowiedniego poziomu energii, prawidłowej masy ciała i zmniejszeniu odczucia nudności.
- Dbaj o prawidłowe nawodnienie
Spożycie odpowiedniej ilości płynów jest kluczowe w celu zminimalizowania ryzyka występowania skutków ubocznych po przyjęciu chemioterapii. Zalecane płyny to: woda niegazowana, herbaty ziołowe np. z rumianku lub melisy, rozcieńczone soki warzywne/owocowe, delikatne buliony oraz kawy zbożowe. Unikaj napojów zawierających kofeinę i alkohol, które mogą prowadzić do odwodnienia i nasilenia odczucia mdłości.
- Wybieraj produkty i posiłki bogate w pełnowartościowe białko
Białko pomaga w naprawie tkanek i utrzymaniu masy mięśniowej w okresie leczenia. Ważne, aby w diecie pacjenta onkologicznego białko zwierzęce stanowiło ok 65% całościowego spożycia białka, gdyż to właśnie to białko jest w największym stopniu wykorzystywane m.in. do regeneracji organizmu. Dobrymi źródłami białka są np.: chude mięso (kurczak, indyk, królik, chuda wołowina), chude ryby morskie, jaja, produkty nabiałowe (mleko, jogurt skyr, ser twarogowy). Przy dobrej tolerancji można wykorzystać w jadłospisie nasiona roślin strączkowych (fasola, soczewica, ciecierzyca), orzechy, pestki i nasiona, tofu i inne produkty sojowe.
- Spożywaj produkty i potrawy dostosowane do występujących dolegliwości
W przypadku występowania dolegliwości żołądkowo-jelitowych, wybieraj łagodne, niskotłuszczowe pokarmy, które są łatwiejsze do strawienia, takie jak: białe pieczywo pszenne/orkiszowe, dojrzałe banany, biały ryż, kaszę manną, kukurydzianą, pieczone jabłka bez skórki, gotowane warzywa korzeniowe (marchew, burak, ziemniak, pietruszka, seler) czy lekkostrawne tłuszcze (oliwa z oliwek). Jeśli jednak nie odczuwasz żadnych dolegliwości związanych z leczeniem – wówczas możesz wybierać produkty pełnoziarniste oraz świeże warzywa i owoce, bez obróbki kulinarnej, z zachowaniem higieny.
- Unikaj ciężkostrawnych tłustych, smażonych i pikantnych potraw
Ciężkostrawne posiłki mogą podrażniać przewód pokarmowy i powodować dyskomfort, wywołując nudności, bóle brzucha czy biegunkę.
- Dostosuj konsystencję i smak posiłków do własnych preferencji
Chemioterapia może wpływać na odczuwanie smaku jedzenia. Eksperymentuj z różnymi łagodnymi przyprawami i ziołami, aby poprawić smak potraw. Jeśli masz zmniejszony apetyt, jedz mniejsze porcje ale częściej i wybieraj wysokokaloryczne, odżywcze pokarmy. Jeżeli pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze nie jest możliwe przy zastosowaniu tradycyjnej diety możesz korzystać wówczas z wysokobiałkowej i wysokokalorycznej żywności medycznej zaleconej przez lekarza takiej jak Nutridrink Protein Omega3, który nie tylko uzupełni twój jadłospis w ważne składniki odżywcze, ale także ma dwa smaki rześkie, specjalnie opracowane właśnie pod kątem pacjentów z zaburzeniami smaku i zapachu.
- Unikaj surowych i niepasteryzowanych produktów
Osłabiony układ odpornościowy może zwiększać ryzyko infekcji, dlatego unikaj surowych ryb, mięsa, surowych jaj, niepasteryzowanego mleka i produktów mlecznych oraz surowych kiełków.
- Kontroluj masę ciała, a najlepiej także jej skład
Regularnie kontroluj masę ciała, aby upewnić się, że nie tracisz jej nadmiernie. Skonsultuj się z lekarzem i dietetykiem klinicznym, jeśli zauważysz znaczną utratę kilogramów. Skorzystaj również z badania składu ciała, aby zobaczyć czy nie doszło do nadmiernej utraty masy mięśniowej.
- Skorzystaj z poradnictwa dietetyka klinicznego
Dietetyk kliniczny pomoże w opracowaniu indywidualnego planu żywienia dostosowanego do Twojego ogólnego stanu zdrowia i aktualnych potrzeb.
Przykładowy jadłospis 3-dniowy
W jadłospisie uwzględniono spożycie 5 posiłków. które łącznie dostarczają ok. 2500 kcal/dobę. Jadłospis jest propozycją pełnowartościowych posiłków, a więc zapewnia podaż wszystkich niezbędnych dla organizmu składników odżywczych, uwzględniając zwiększone zapotrzebowanie białkowo-kaloryczne pacjentów onkologicznych. Podaż białka wynosi ok. 115 g w ciągu doby. W jadłospisie uwzględniono żywienie medyczne zalecone przez lekarza.
Warto pamiętać, że potrzeby żywieniowe pacjentów mogą zmieniać w zależności od cyklu chemioterapii, dlatego występowanie dolegliwości należy zawsze konsultować z lekarzem prowadzącym i dietetykiem klinicznym.
Dzień 1
Śniadanie
Czas przygotowania: 5 min
Liczba porcji: 1
Kanapki z twarożkiem truskawkowym
Składniki:
- chleb pszenny lub orkiszowy – 3 kromki
- jogurt naturalny, 2% tłuszczu – 3 łyżki (60g)
- truskawki przetarte przez sito, bez pestek – 1 szklanka (150g)
- twaróg półtłusty, mielony – 4 plastry (120g)
- olej z czarnuszki – 1 i ½ łyżki
Sposób przygotowania:
Kromki chleba polej olejem z czarnuszki. Truskawki zmiksuj na mus. Wymieszaj z jogurtem i twarogiem. Posmaruj chleb.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
II śniadanie
Nutridrink Protein Omega-3 – 125 ml (smak mango-brzoskwinia)
Dodatkowo:
Herbata owocowa – 250 ml
Obiad
Czas przygotowania: 25 min
Liczba porcji: 1
Kurczak w sosie koperkowym z kuskusem i brokułem
Składniki:
- mięso z piersi kurczaka, bez skóry – 1/2 sztuki (100g)
- brokuły (różyczki) – 1/3 sztuki (200g)
- jogurt naturalny, 2% tłuszczu – 4 łyżki (80g)
- koper ogrodowy – 4 łyżeczki
- oliwa z oliwek – 1 i 1/2 łyżki
- masło – 1 plaster
- kasza kuskus – 1/2 szklanki (85g)
Sposób przygotowania:
Kurczaka pokrój w kawałki. Połóż na blaszce wyłożonej papierem do pieczenia. Polej oliwą posyp ulubionymi ziołami. Upiecz w piekarniku, w 180 stopniach, góra dół. Im mniejsze kawałki, tym szybciej kurczak będzie gotowy. W międzyczasie przygotuj kuskus, według instrukcji na opakowaniu oraz brokuł (ważne, aby ugotować jedynie same różyczki, bez łodyg). Gdy kurczak będzie gotowy, wyjmij z piekarnika, połóż na patelni, podduś parę minut z masłem, jogurtem i koperkiem. Dodaj bazylię suszoną. Kurczaka, w sosie koperkowym, podawaj z kuskusem oraz brokułem.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
Podwieczorek
Czas przygotowania: 30 min
Liczba porcji: 1
Pieczone jabłko z cynamonem
Składniki:
- jabłko – 1 sztuka
- miód pszczeli – 3/4 łyżki (20g)
- cynamon mielony – 1 łyżeczka
- masło – 2 plastry
- jogurt naturalny typu skyr – ½ opakowania (75g)
Sposób przygotowania:
Jabłko umyj i wydrąż gniazdo nasienne od strony ogonka w taki sposób, aby owoc pozostał w całości – tylko „z dziurą” w środku. Do powstałego otworu włóż masło, łyżeczkę miodu i łyżeczkę cynamonu. Nadziane jabłko umieść na blasze i włóż do nagrzanego do 180 stopni piekarnika. W zależności od wielkości jabłek, piecz przez ok. 20-30 minut do miękkości jabłka. Gotowe jabłko wyjmij z piekarnika i podawaj ze skyrem.
Dodatkowo:
Zakwas z buraków – 250 ml
Kolacja
Czas przygotowania: 20 min
Liczba porcji: 1
Zupa krem z pietruszki i marchewki, z grzankami
Składniki:
- mięso z piersi indyka, bez skóry – ½ sztuki (100g)
- chleb orkiszowy – 2 kromki
- jogurt naturalny 2% tłuszczu – 2 łyżki
- marchew – 2 sztuki
- olej rzepakowy – ½ łyżki
- pietruszka, korzeń – 1 sztuka
- seler korzeniowy – 1/4 sztuki (80g)
- ziele angielskie, pieprz czarny
Sposób przygotowania:
Wszystkie warzywa przepłucz pod bieżącą wodą, i obierz. Następnie seler, marchewkę i pietruszkę pokrój w kostkę. Wrzuć do garnka razem z olejem, mięsem, zalej wodą, dodaj ziele angielskie i liście laurowe. Gotuj pod przykryciem aż do miękkości warzyw i mięsa, około 20 minut. Po ugotowaniu wyjmij ziele i liście oraz mięso. Zupę przypraw i zmiksuj ją na krem. Dodaj jogurt i kawałki mięsa. Podawaj z grzankami z chleba orkiszowego.
Dodatkowo:
Herbata z melisy – 250 ml
Dziennie kaloryczność: 2449 kcal
Dzień 2
Śniadanie
Czas przygotowania: 5 min
Liczba porcji: 1
Kanapki z szynką i ogórkiem kiszonym oraz jajka na miękko
Składniki:
- jajko – 2 sztuki
- chleb orkiszowy – 3 kromki
- rukola – 2 garści
- szynka z indyka – 3 plastry (45g)
- ogórek kiszony – 1 sztuka
- hummus klasyczny – 4 łyżeczki (40g)
Sposób przygotowania:
Chleb posmaruj hummusem, połóż rukolę, szynkę oraz plasterki ogórka kiszonego bez skórki. Podawaj z jajkami ugotowanymi na miękko. Jajka możesz posypać ulubionymi przyprawami (np. bazylia, oregano, zioła prowansalskie, papryka słodka).
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana z cytryną – 250 ml
II śniadanie
Czas przygotowania: 10 min
Liczba porcji: 1
Shake bananowo – kawowy
Składniki:
- banan – 1 sztuka
- kawa zbożowa, w proszku – 1 łyżka
- mleko 2% tłuszczu – 3/4 szklanki (200ml)
- płatki owsiane – 1 łyżka
- cynamon mielony – 1 łyżeczka
Sposób przygotowania:
Wszystkie składniki dokładnie ze sobą zmiksuj.
Dodatkowo:
Herbata z kopru włoskiego – 250 ml
Obiad
Czas przygotowania: 35 min
Liczba porcji: 1
Pieczony dorsz z puree i gotowanymi buraczkami
Składniki:
- burak – 1 sztuka
- dorsz świeży – 1 sztuka (ok. 100 g)
- oliwa z oliwek – 1 łyżka (10ml)
- świeża natka pietruszki – 1 łyżeczka
- masło – 2 plastry (20g)
- ziemniaki – 5 sztuk (450g)
Sposób przygotowania:
Buraka włóż do garnka z wodą i gotuj do momentu, aż będzie miękki. W międzyczasie obierz, pokrój ziemniaki i gotuj je w innym garnku. Gdy ziemniaki i burak będą powoli dochodzić, przygotuj rybę. Filet z dorsza połóż na papierze do pieczenia na blaszce, polej oliwą, dopraw pietruszką. Włóż do piekarnika nagrzanego do 180 stopni. Piecz przez ok 10-15 min. Gdy ziemniaki będą miękkie, odlej wodę, rozgnieć je i wymieszaj do konsystencji puree z odrobiną masła. Buraka odcedź, obierz ze skórki. Możesz zetrzeć na tarce lub pokroić w plastry. Upieczonego dorsza podawaj z puree i buraczkami na ciepło.
Dodatkowo:
Kompot truskawkowy bez cukru – 250 ml
Podwieczorek
Nutridrink Protein Omega-3 – 125 ml (smak truskawkowo-malinowy)
Dodatkowo:
Woda źródlana niegazowana – 250 ml
Kolacja
Czas przygotowania: 20 min
Liczba porcji: 1
Sałatka z komosą ryżową, kurczakiem i warzywami
Składniki:
- mięso z piersi kurczaka, bez skóry – 1/4 sztuki (50g)
- dynia – 1/4 sztuki (200g)
- marchew – 1 sztuka (45g)
- oliwa z oliwek – 1 i 1/2 łyżki (15ml)
- bazylia do smaku – 1 łyżeczka (1g)
- komosa ryżowa – 1/3 szklanki (70g)
Sposób przygotowania:
Komosę ugotuj zgodnie z instrukcją na opakowaniu. Pierś z kurczaka i warzywa pokrój w kostkę i upiecz w piekarniku z odrobiną oliwy (marchew i dynia powinny szybko zmięknąć w piekarniku). Upieczone warzywa i kurczaka wymieszaj z komosą. Na koniec pokrop wszystko oliwą i posyp ulubionymi ziołami/przyprawami.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana z pomarańczą – 250 ml
Dziennie kaloryczność: 2456 kcal
Dzień 3
Śniadanie
Czas przygotowania: 15 min
Liczba porcji: 1
Zapiekanki z burakiem, mozzarellą i rukolą
Składniki:
- burak – 1 sztuka (105g)
- chleb graham – 3 kromki (120g)
- rukola – 1 garść (20g)
- masło – 2 plastry (20g)
- ser mozzarella light – 3 plastry (60g)
Sposób przygotowania:
Kromki chleba posmaruj hummusem. Ułóż plasterki buraka, a na nich plasterki mozzarelli. Zapiecz w piekarniku. Podawaj z liśćmi rukoli.
Dodatkowo:
Herbata owocowa – 250 ml
II śniadanie
Nutridrink Protein Omega-3 – 125 ml (smak mango-brzoskwinia)
Dodatkowo:
Woda źródlana niegazowana z cytryną – 250 ml
Obiad
Czas przygotowania: 30 min
Liczba porcji: 1
Warzywa zapiekane z sosem koperkowym + kefir
Składniki:
- cukinia – 1/2 sztuki (300g)
- jogurt naturalny, 2% tłuszczu – 6 łyżek (120g)
- kefir, 2% tłuszczu – 1 szklanka (240ml)
- koper ogrodowy – 2 łyżeczki
- marchew – 1 sztuka
- oliwa z oliwek – 2 łyżki
- ziemniaki – 3 sztuki
- batat – 1/2 sztuki (115g)
Sposób przygotowania:
Warzywa umyj i obierz ze skórki. Pokrój w talarki, frytki, kostkę, wedle uznania. Wrzuć do dużej miski, wymieszaj z ulubionymi przyprawami i oliwą. Rozłóż warzywa na blaszce na papierze do pieczenia. Wstaw do piekarnika rozgrzanego do 180 stopni, góra dół, na ok 20 minut (zależy od piekarnika). Najlepiej sprawdzaj co jakiś czas, czy wszystkie warzywa są już miękkie. W międzyczasie przygotuj sos. Wymieszaj jogurt naturalny z koperkiem. Całość możesz doprawić ulubionymi ziołami. Zapiekane warzywa podawaj z sosem i kefirem.
Dodatkowo:
Kompot z malin bez cukru – 250 ml
Podwieczorek
Czas przygotowania: 30 min
Liczba porcji: 1
Kanapki z twarożkiem koperkowym i pomidorem
Składniki:
- chleb graham – 2 kromki
- jogurt naturalny, 2% tłuszczu – 2 łyżki
- koper ogrodowy – 2 łyżeczki
- pomidor bez skórki – 1/2 sztuki
- sól – 1 szczypta
- twaróg półtłusty, mielony – 1 i 1/2 plastra (45g)
- pieprz biały – 1 szczypta
Sposób przygotowania:
Twaróg wymieszaj z jogurtem, koperkiem, szczyptą soli i pieprzu. Pastę nałóż na kromki chleba. Udekoruj plasterkami pomidora bez skóry i nasion.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
Kolacja
Czas przygotowania: 20 min
Liczba porcji: 1
Sałatka z tuńczykiem, pieczoną dynią i grzankami
Składniki:
- dynia – 1/8 sztuki (100g)
- koper ogrodowy – 1 łyżeczka
- oliwa z oliwek – 1 łyżka
- rukola – 2 garście (40g)
- tuńczyk w sosie własnym – 2 łyżki (60g)
- chleb graham – 4 kromki
- ser mozzarella light – 1 plaster
- mix sałat – 2 garście (50g)
Sposób przygotowania:
Dynię upiecz w piekarniku. Do miski wrzuć umytą rukolę i mix sałat. Dodaj kawałki upieczonej dyni, mozzarellę w kostkach lub plastrach oraz tuńczyka. Całość polej dressingiem (oliwa, woda i ulubione zioła) i posyp koperkiem. Sałatkę podawaj z grzankami z chleba.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana z truskawkami – 250 ml
Dziennie kaloryczność: 2447 kcal
Uwagi: Jeśli pacjent nie jest w stanie zjeść danego posiłku, warto włączyć do jadłospisu drugą butelkę 125 mlspecjalistycznego preparatu odżywczego z kategorii żywności medycznej, np.: Nutridrink Protein Omega3 .
Przedstawiony przykładowy jadłospis może być modyfikowany w zależności od preferencji pacjenta i jego reakcji na leczenie. Ważne jest, aby pacjent najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem leczenia skonsultował się z dietetykiem klinicznym, który pomoże w doborze optymalnego planu żywienia.
Nutridrink Protein Omega 3 to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego u pacjentów z chorobą nowotworową z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia z nią związanym. Stosować pod nadzorem lekarza.
Piśmiennictwo:
- Janion K, Walkiewicz K, Copija A, et al. Praktyczne zalecenia żywieniowe w trakcie chemioterapii u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego. Piel Pol. 2018, 3:(69); 298-304.
- Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, et al. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021;40(5):2898-2913. doi: 10.1016/j.clnu.2021.02.005.
- Szawłowski A, Gromadzka-Ostrowska J, Paluszkiewicz P. Żywienie w chorobach nowotworowych. PZWL, 2020. ISBN: 978-83-200-6075-1.
- Anderson PM, Thomas SM, Sartoski S, et al. Strategies to Mitigate Chemotherapy and Radiation Toxicities That Affect Eating. 2021;13(12):4397. doi: 10.3390/nu13124397.
