Co jeść a czego unikać podczas radioterapii? Przykładowy jadłospis.
Radioterapia zaliczana jest do jednej z podstawowych metod leczenia przeciwnowotworowego, polegającej na wykorzystaniu promieniowania jonizującego do niszczenia komórek nowotworowych. Może być stosowana jako samodzielna metoda leczenia, jednak często jest łączona z chirurgią, chemioterapią czy immunoterapią w celu zwiększenia skuteczności terapii. Radioterapia może powodować różne niepożądane skutki uboczne, takie jak np.: biegunki, zmęczenie, nudności, problemy z przełykaniem, zmiany smaku oraz problemy trawienne. W okresie radioterapii prawidłowo zbilansowana dieta może pomóc w łagodzeniu objawów ubocznych leczenia, wspierać w procesie regeneracji i poprawić samopoczucie.
Spis treści:
- Ogólne zasady żywienia w okresie radioterapii
- Wskazówki dietetyczne w zależności od występujących skutków ubocznych radioterapii
- Przykładowy jadłospis 3-dniowy
Ogólne zasady żywienia w okresie radioterapii
1.Wybieraj małe porcje oraz spożywaj posiłki często i regularnie
Takie postępowanie pomaga w utrzymaniu odpowiedniego poziomu energii, zmniejszając tym samym wystąpienia niedożywienia i skutków ubocznych związanych z naświetlaniem. Jedz 5-6 małych posiłków dziennie, zamiast trzech dużych. Dobrym rozwiązaniem dla pacjentów, którzy nie mogą jeść dużych objętościowo posiłków jest włączenie do jadłospisu zaleconej przez lekarza wysokobiałkowej, wysokoenergetycznej żywności medycznej o małej objętości z kwasami tłuszczowymi omega-3 np. Nutridrink Protein Omega-3.
- Dbaj o dobre źródła białka
Białko jest niezbędne do naprawy tkanek i utrzymania masy mięśniowej, a trzeba pamiętać, że pacjent onkologiczny ma dwa razy większe zapotrzebowanie na białko niż osoba zdrowa. Włącz do swojej diety chude mięso drobiowe, chude ryby morskie, jaja i nabiał dobrej jakości. Jeśli tolerujesz – możesz sięgać po tofu, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona.
- Pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu
Prawidłowe nawodnienie pomaga w optymalnej pracy całego organizmu oraz może łagodzić niektóre skutki uboczne radioterapii. Pij dużo wody niegazowanej, słabej herbaty, delikatnych bulionów i rozcieńczonych soków warzywno-owocowych. Unikaj kofeiny i alkoholu. Możesz również sięgać po kawę zbożową.
- Dostosuj żywienie do występujących dolegliwości
W przypadku występowania dolegliwości żołądkowo-jelitowych, wybieraj łagodne, niskotłuszczowe pokarmy, które są łatwiejsze do strawienia, takie jak: białe pieczywo pszenne/orkiszowe, dojrzałe banany, biały ryż, kaszę manną, kukurydzianą, pieczone jabłka bez skórki, gotowane warzywa korzeniowe (marchew, burak, ziemniak, pietruszka, seler) oraz lekkostrawne tłuszcze (oliwa z oliwek). Jeśli jednak nie odczuwasz żadnych dolegliwości związanych z radioterapią – wówczas możesz wybierać produkty pełnoziarniste oraz świeże warzywa i owoce, bez obróbki kulinarnej z zachowaniem higieny.
- Unikaj produktów o wątpliwej jakości
Osłabiony układ odpornościowy może zwiększać ryzyko infekcji, dlatego unikaj surowych ryb, mięsa, surowych jaj, niepasteryzowanego mleka i produktów mlecznych oraz surowych kiełków roślin.
Wskazówki dietetyczne w zależności od występujących skutków ubocznych radioterapii
Nudności i wymioty
Wybieraj łagodne dla przewodu pokarmowego pokarmy, takie jak: jasne pieczywo, sucharki, biały ryż, banany. Unikaj aromatycznych i tłustych potraw. Spożywaj posiłki o temperaturze pokojowej. Możesz pić herbatę imbirową, ssać kandyzowany imbir lub dodawać świeży imbir do potraw. Jeśli jednak czekasz na radioterapię podawaną w okolicach głowy i szyi, pamiętaj aby wybierać łagodne w smaku posiłki, o miękkiej konsystencji.
Zmniejszony apetyt
Wybieraj ulubione potrawy, aby zachęcić się do jedzenia. Dodawaj więcej wysokokalorycznych składników do potraw, np. masło, oliwa z oliwek, olej kokosowy, białko w proszku, produkty kokosowe (np. napoje), tłuste śmietanki. Włącz wysokokaloryczne napoje, takie jak smoothie z dodatkiem banana, awokado, masła orzechowego czy koktajle proteinowe. Warto również, po konsultacji z lekarzem, wprowadzić do diety żywność medyczną, np. Nutridrink Protein Omega-3, która jest specjalnie dopasowana do potrzeb pacjentów onkologicznych.
Zmiany smaku i węchu
Eksperymentuj z różnymi delikatnymi przyprawami i ziołami np. bazylia, tymianek, koper włoski czy wanilia. Unikaj metalowych sztućców, które mogą zmieniać smak jedzenia. Wybieraj te drewniane lub plastikowe. Spożywaj posiłki o temperaturze pokojowej lub chłodniejsze. Konieczne może być również wykluczenie produktów/potraw w puszkach przy nadwrażliwości na metaliczny posmak.
Problemy z przełykaniem (tzw. dysfagia)
Sięgaj po miękkie, wilgotne pokarmy, takie jak jogurty, smoothie, puree ziemniaczane, zupy typu krem, gulasze czy koktajle. Unikaj twardych i suchych posiłków, o chropowatej powierzchni. Tutaj również dobry rozwiązaniem będą płynne preparaty do żywienia medycznego.
Biegunki
Wybieraj posiłki o niskiej zawartości błonnika, takie jak: biały ryż, pieczywo pszenne, makaron pszenny, gotowaną marchew czy pieczone jabłka. Unikaj tłustych, smażonych i pikantnych potraw.
Zaparcia
Włącz do swojej diety większą ilość błonnika pokarmowego i pij dużo wody. Nie zapominaj o spożyciu owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych. Unikaj pokarmów powodujących zaparcia np. biały chleb, ryż i produkty przetworzone.
Przykładowy jadłospis 3-dniowy
W jadłospisie uwzględniono spożycie 5 posiłków. które łącznie dostarczają ok. 2500 kcal/dobę. Jadłospis jest propozycją pełnowartościowych posiłków, a więc zapewnia podaż wszystkich niezbędnych dla organizmu składników odżywczych, uwzględniając zwiększone zapotrzebowanie białkowo-kaloryczne pacjentów onkologicznych w okresie radioterapii. Podaż białka wynosi ok. 120 g w ciągu doby. W jadłospisie uwzględniono żywienie medyczne zalecone przez lekarza.
Warto wspomnieć, że potrzeby żywieniowe mogą zmieniać w zależności od dawki i obszarów poddawanych radioterapii, dlatego występowanie dolegliwości należy zawsze konsultować z lekarzem prowadzącym i dietetykiem klinicznym. Dla przykładu: z reguły w trakcie naświetlania obszaru jamy brzusznej i miednicy mniejszej dochodzi do wtórej nietolerancji laktozy, stąd celowym może być stosowanie w tym okresie produktów bezlaktozowych.
Dzień 1
Śniadanie
Czas przygotowania: 15 min
Liczba porcji: 1
Jaglanka bananowa z cynamonem
Składniki:
- banan – 1 sztuka (120 g)
- mleko 2% tłuszczu – 1 szklanka (230 ml)
- płatki jaglane – 5 łyżek (50 g)
- cynamon mielony – 1 łyżeczka
- masło – 1 plaster
- jogurt naturalny typu skyr – 1 opakowanie (150 g)
Sposób przygotowania:
Kaszę jaglaną ugotuj na mleku według instrukcji na opakowaniu. Podczas gotowania dodaj cynamon i dokładnie wymieszaj. Gotową kaszę przełóż do miski, dodaj masło i wymieszaj aż do rozpuszczenia. Kaszę wymieszaj ze skyrem. Podawaj z plasterkami banana. Jeśli jaglanka będzie za mało słodka, możesz dodać erytrol.
Dodatkowo:
Herbata – koper włoski – 250 ml
II śniadanie
Nutridrink Protein Omega-3 – 125 ml (smak mango-brzoskwinia)
Dodatkowo:
Woda źródlana niegazowana z cytryną – 250 ml
Obiad
Czas przygotowania: 30 min
Liczba porcji: 1
Zupa warzywna z kurczakiem
Składniki:
- mięso z piersi kurczaka, bez skóry – 1/2 sztuki (100 g)
- chleb orkiszowy – 2 kromki (80 g)
- marchew – 1 sztuka
- olej rzepakowy – 1 i 1/2 łyżki
- pietruszka, korzeń – 1 sztuka
- pietruszka, liście – 1 łyżeczka (6 g)
- seler korzeniowy – 1/6 sztuki (60 g)
- sól biała – 1 szczypta (1 g)
- ziemniaki – 3 sztuki (270 g)
- woda – 3 szklanki (700 ml)
- bulion drobiowy, słoik – 2 łyżki (32 g)
Sposób przygotowania:
Warzywa umyj i obierz. Ziemniaki pokrój w kostkę, seler, marchew i pietruszkę zetrzyj na tarce o dużych oczkach. Wlej wodę do garnka i dodaj 2 łyżki bulionu drobiowego. Włóż pokrojonego w kostkę kurczaka i gotuj 15-20 minut, po czym wrzuć warzywa. Dodaj przyprawy i olej rzepakowy. Gotuj do momentu, aż ziemniaki i mięso będą miękkie. Zupę posyp natką. Podawaj z kromkami chleba orkiszowego.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
Podwieczorek
Czas przygotowania: 5 min
Liczba porcji: 1
Kanapki z guacamole
Składniki:
- awokado – 1/2 sztuki
- pomidor bez skórki i pestek – 1/2 sztuki
- szynka z indyka – 2 plastry
- chleb graham – 2 kromki
Sposób przygotowania:
Dojrzałe awokado wymieszaj z pomidorem bez skóry i pestek. Powinna wyjść pasta. Możesz doprawić do smaku. Posmaruj kromki chleba. Podawaj z plasterkami szynki z indyka na wierzchu.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana z melisą – 250 ml
Kolacja
Czas przygotowania: 25 min
Liczba porcji: 1
Sałatka z dorszem, pieczoną cukinią i grzankami
Składniki:
- cukinia – 1/4 sztuki (100 g)
- koper ogrodowy – 1 łyżeczka
- oliwa z oliwek – 1 łyżka
- rukola – 2 garście (40 g)
- dorsz pieczony/gotowany na parze (80 g)
- chleb graham – 4 kromki
- ser mozzarella light – 1 plaster
- mix sałat – 2 garście (50 g)
Sposób przygotowania:
Cukinię upiecz w piekarniku. Do miski wrzuć umytą rukolę i mix sałat. Dodaj kawałki upieczonej cukini, mozzarellę w kostkach lub plastrach oraz dorsza. Całość polej dressingiem (oliwa, woda i ulubione zioła) i posyp koperkiem. Sałatkę podawaj z grzankami z chleba.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana z cytryną i pomarańczą – 250 ml
Dziennie kaloryczność: 2431 kcal
Dzień 2
Śniadanie
Czas przygotowania: 15 min
Liczba porcji: 1
Kanapki z pastą z jajka i awokado oraz pomidorem
Składniki:
- jajko – 1 sztuka
- awokado – 1/2 sztuki
- chleb orkiszowy – 3 kromki
- jogurt naturalny, 2% tłuszczu – 3 łyżki
- pomidor bez skórki i pestek – 1 sztuka
- twaróg półtłusty, mielony – 2 plastry (60g)
Sposób przygotowania:
Ugotuj jajko na półtwardo. Twaróg włóż do miseczki i rozgnieć widelcem. Dodaj drobno posiekane jajko, połowę dojrzałego awokado, jogurt oraz ulubione przyprawy. Posmaruj pastą kromki chleba. Podawaj z plasterkami pomidora bez skóry i pestek.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
II śniadanie
Czas przygotowania: 5 min
Liczba porcji: 1
Jogurt z owocami
Składniki:
- banan – 1 sztuka
- jogurt naturalny 2% tłuszczu – 5 łyżek (100g)
- kiwi – 1 sztuka
- migdały, płatki – 1 łyżka
- cynamon mielony – 1 łyżeczka
Sposób przygotowania:
Do jogurtu dodaj pokrojone w kostkę owoce, posyp cynamonem i zmielonymi płatkami migdałowymi. Jeśli będzie za mało słodkie, możesz dodać erytrol.
Dodatkowo:
Napar z melisy – 250 ml
Obiad
Czas przygotowania: 40 min
Liczba porcji: 1
Pulpety w sosie koperkowym z puree oraz gotowaną marchwią
Składniki:
- bułka pszenna zwykła – 1/2 sztuki
- jogurt naturalny 2% tłuszczu – 5 łyżek (100g)
- koper ogrodowy – 2 łyżeczki
- marchew – 3 sztuki
- mięso mielone z indyka – 1/2 szklanki (100g)
- oliwa z oliwek – 1 łyżka
- bazylia suszona – 2 łyżeczki
- masło – 1 plaster
- ziemniaki – 4 sztuki
- bulion drobiowy, słoik – 1 łyżka
Sposób przygotowania:
Połączyć mięso mielone z namoczoną i odciśniętą bułką, przyprawić bazylią, solą i pieprzem. Uformować pulpety, mieścić na rozgrzanej na patelni oliwie i smażyć na małym ogniu ok. 10 minut. Do mięsa dodać bulion, dusić kolejne 5 minut. W międzyczasie ugotować marchew. Obrane ziemniaki ugotować do miękkości w osolonej wodzie, odcedzić i zmiksować z masłem na puree. Do mięsa z bulionem dodać koperek i jogurt. Jeśli sos będzie za rzadki, można dodać mąki. Pulpety podawać z puree i marchewką.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
Podwieczorek
Nutricia Nutridrink Protein Omega-3 – 125 ml (smak mango-brzoskwinia)
Dodatkowo:
Woda źródlana niegazowana z cytryną – 250 ml
Kolacja
Czas przygotowania: 30 min
Liczba porcji: 1
Krem z dyni z grzankami
Składniki:
- dynia – 1/2 sztuki
- jogurt naturalny, 2% tłuszczu – 4 łyżki (80g)
- marchew – 2 sztuki
- oliwa z oliwek – 1 łyżka
- seler korzeniowy – 1/4 sztuki (80g)
- chleb graham – 2 kromki
- ziemniak – 1 sztuka
- woda – 2 szklanki
- bulion drobiowy, słoik – 1 łyżka
Sposób przygotowania:
Dynię, marchew, ziemniaki oraz seler pokrój w drobne kostki. Wrzuć do garnka z bulionem i gotuj około 30 minut. Całość wywaru przelej do blendera, dodaj jogurt naturalny i zmiksuj dokładnie. Kromki chleba pokrop oliwą i upiecz w piekarniku na chrupko. Wyjmij z piekarnika i pokrój w kostkę. Krem podawaj z grzankami.
Dodatkowo:
Herbata czarna – 250 ml
Dziennie kaloryczność: 2543 kcal
Dzień 3
Śniadanie
Czas przygotowania: 20 min
Liczba porcji: 1
Jęczmienianka z truskawkami
Składniki:
- truskawki – 2/3 szklanki (160 g)
- mleko 2% tłuszczu – 1/3 szklanki (100 ml)
- płatki jęczmienne – 4 łyżki (40 g)
- Nutridrink Protein Omega-3 – 1 porcja (125 ml)
Sposób przygotowania:
Płatki jęczmienne zalej gorącym mlekiem i odczekaj chwilę, aż zmiękną. Po paru minutach dodaj kawałki truskawek przetartych przez sito (bez pestek) i zalej całość produktem Nutridrink Protein Omega-3. Jeśli będzie za mało słodkie, możesz dodać erytrol.
Dodatkowo:
Woda źródlana z miętą – 250 ml
II śniadanie
Czas przygotowania: 10 min
Liczba porcji: 1
Zielone smoothie
Składniki:
- dojrzały banan – ½ sztuki
- kefir, 2% tłuszczu – 1 szklanka (240 ml)
- pomarańcza bez białej skórki – 1/2 sztuki
- szpinak – 4 garście
Sposób przygotowania:
Wszystkie składniki zmiksuj.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
Obiad
Czas przygotowania: 35 min
Liczba porcji: 1
Morszczuk w sosie koperkowym z kuskusem i brokułem
Składniki:
- morszczuk – 130 g
- brokuły (różyczki) – 1/3 sztuki (200 g)
- jogurt naturalny, 2% tłuszczu – 4 łyżki (80 g)
- koper ogrodowy – 4 łyżeczki
- oliwa z oliwek – 1 i 1/2 łyżki
- masło – 1 plaster
- kasza kuskus – 1/2 szklanki (85 g)
Sposób przygotowania:
Rybę pokrój w kawałki. Połóż na blaszce wyłożonej papierem do pieczenia. Polej oliwą posyp ulubionymi ziołami. Upiecz w piekarniku, w 180 stopniach, góra dół. Im mniejsze kawałki, tym szybciej morszczuk będzie gotowy. W międzyczasie przygotuj kuskus, według instrukcji na opakowaniu oraz brokuł (ważne, aby ugotować jedynie same różyczki, bez łodyg). Gdy morszczuk będzie gotowy, wyjmij z piekarnika, połóż na patelni, podduś parę minut z masłem, jogurtem i koperkiem. Dodaj bazylię suszoną. Rybę, w sosie koperkowym, podawaj z kuskusem oraz brokułem.
Dodatkowo:
Kompot jabłkowy bez cukru – 250 ml
Podwieczorek
Czas przygotowania: 1 dzień
Liczba porcji: 1
Pudding z nasion chia z mango
Składniki:
- mango – 1/2 sztuki
- mleko 1,5% tłuszczu – 2/3 szklanki (160 ml)
- nasiona chia, suszone – 2 łyżki
Sposób przygotowania:
Dzień przed podaniem (najlepiej wieczorem) podgrzej mleko i dodaj do niego nasiona chia, wymieszaj. Przelej do miseczki lub dzbanka i włóż do lodówki, aby pęczniały całą noc. Jeśli nie chcesz czekać, możesz włożyć do lodówki na 1-2h; deser powinien przez ten czas stężeć. Pokrój mango w kostkę, umieść w blenderze i zmiksuj na gładki mus. Wyciągnij z lodówki miseczkę bądź dzbanek z napęczniałymi nasionami chia. Na dno szklanek nałóż mus z mango, następnie pudding z nasiona chia. Możesz po wierzchu posypać cynamonem.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
Kolacja
Czas przygotowania: 30 min
Liczba porcji: 1
Kanapki z domowym pasztetem i pomidorem
Składniki:
- mięso z piersi indyka, bez skóry – 1 sztuka (100 g)
- marchew – 2 sztuki
- pomidor – 1 sztuka
- bazylia, suszona – 1 łyżeczka
- masło – 2 plastry
- chleb graham – 3 kromki
- zioła prowansalskie – 2 szczypty
Sposób przygotowania:
Mięso i marchew ugotuj. Marchew zetrzyj na tarce o małych oczkach. Mięso zmiksuj z masłem, dodaj marchew. Dopraw solą i ziołami. Podawaj na pieczywie z pomidorem i ziołami prowansalskimi.
Dodatkowo:
Woda mineralna niegazowana – 250 ml
Dziennie kaloryczność: 2416 kcal
Uwagi: Jeśli pacjent nie jest w stanie zjeść danego posiłku, warto włączyć do jadłospisu drugą butelkę specjalistycznego preparatu odżywczego z kategorii żywności medycznej – Nutridrink Protein Omega3 .
Przykładowy jadłospis może być modyfikowany w zależności od preferencji pacjenta i jego reakcji na poszczególne produkty (składniki). Ważne jest, aby pacjent najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem leczenia skonsultował się z dietetykiem klinicznym, który pomoże w doborze optymalnego planu żywienia.
Nutridrink Protein Omega-3 to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Do postępowania dietetycznego w przypadku niedożywienia lub ryzyka niedożywienia związanego z chorobą. Stosować pod nadzorem lekarza.
Piśmiennictwo:
- Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, et al. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021;40(5):2898-2913. doi: 10.1016/j.clnu.2021.02.005.
- Szawłowski A, Gromadzka-Ostrowska J, Paluszkiewicz P. Żywienie w chorobach nowotworowych. PZWL, 2020. ISBN: 978-83-200-6075-1.
- Anderson PM, Thomas SM, Sartoski S, et al. Strategies to Mitigate Chemotherapy and Radiation Toxicities That Affect Eating. 2021;13(12):4397. doi: 10.3390/nu13124397.
- Kiss N, Symons K, Hewitt J, et al. Taste Function in Adults Undergoing Cancer Radiotherapy or Chemotherapy, and Implications for Nutrition Management: A Systematic Review. J Acad Nutr Diet. 2021;121(2):278-304. doi: 10.1016/j.jand.2020.08.014.
- Kłęk S, Jankowski M, Kruszewski WJ. et al. Clinical Nutrition in Oncology: Polish Recommendations. Clin. Pract. 2015, 11: 172–188.
