Mówiąc o onkologii i niedożywieniu bardzo często możemy spotkać się z terminem: kacheksja nowotworowa. Czym tak naprawdę jest kacheksja? Jak powstaje? A przede wszystkim - czy ma ona duże znaczenie dla rokowania osoby chorej?

Spis treści:

  1. Kacheksja – co to jest
  2. Kacheksja – w jakich nowotworach występuje najczęściej
  3. Kacheksja – przyczyny i objawy
  4. Kacheksja – jak sobie z nią radzić?
  5. Kacheksja – dieta i aktywność fizyczna

Kacheksja – co to jest

Kacheksja nazywana bywa również wyniszczeniem. Związana jest ona z niedożywieniem, które pojawia się w przebiegu chorób. Według definicji kacheksja oznacza wieloczynnikowy zespół objawiający się postępującą utratą mięśni szkieletowych (z utratą lub bez utraty tkanki tłuszczowej), której towarzyszy przewlekły stan zapalny i której nie można całkowicie odwrócić za pomocą standardowego postępowania dietetycznego. Dochodzi więc do postępującej utraty mięśni i w przypadku dość znacznego ich ubytku i zaawansowanego stanu zapalnego, odbudowa tkanki mięśniowej do stanu sprzed rozwoju kacheksji, praktycznie nie jest już możliwa. O wystąpieniu kacheksji możemy mówić w momencie, kiedy niezamierzona utrata masy ciała wynosi powyżej 5% w ciągu ostatnich 6 miesięcy (czyli np. dla osoby ważącej 70 kg jest to jedynie 3,5 kg). U pacjentów z niższą masą ciała może to być mniejsza utrata (np. poniżej 2% w ciągu ostatnich 6 miesięcy u osoby ze wskaźnikiem masy ciała BMI poniżej 20 kg/m2). Warto dodać, że kacheksja może wystąpić również u osób, które przed zachorowaniem na nowotwór były otyłe. To ważne ponieważ u osób, które początkowo ważą za dużo, często trudniej jest uchwycić spadek masy ciała. Taka utrata jest również dużo częściej bagatelizowana przez pacjenta a nawet personel medyczny w przypadku nadwagi lub otyłości. Ważny jest fakt, że kacheksji towarzyszy stan zapalny, który może być rozpoznany przez lekarza na podstawie badań biochemicznych m.in. wskaźnika CRP.  Powoduje to, że kacheksja jest zjawiskiem dużo bardziej poważnym i dużo bardziej skomplikowanym niż sama utrata masy ciała.

 

Kacheksja – w jakich nowotworach występuje najczęściej

Kacheksja towarzyszyć może wielu chorobom przewlekłym, np. może pojawić się w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek, zaawansowanej niewydolności serca czy u pacjentów z AIDS. Jednak najczęściej termin kacheksja wymieniany jest w kontekście chorób nowotworowych. Jest to wtedy kacheksja nowotworowa lub zespół wyniszczenia nowotworowego. Nic dziwnego, że wyniszczenie najczęściej kojarzy się z pacjentami onkologicznymi. Statystyki są nieubłagane – nawet u co drugiego pacjenta onkologicznego diagnozuje się kacheksję nowotworową. Częstość jej występowania różni się i jest silnie związana z rodzajem nowotworu. Najbardziej na rozwój kacheksji narażeni są pacjenci chorujący na nowotwory regionu głowy i szyi, raka żołądka, wątroby, trzustki oraz płuc. U tych pacjentów ryzyko wyniszczenia nowotworowego sięga nawet 80% osób. Warto dodać, że kacheksja częściej występuje u mężczyzn. Ma to wiele przyczyn. Jedną z nich jest m.in. to, że to właśnie mężczyźni częściej chorują na nowotwory, które związane są z ryzykiem wyniszczenia (wspomniane już nowotwory przewodu pokarmowego i płuc).

Kacheksja – przyczyny i objawy

Jaka jest przyczyna rozwoju kacheksji? Tak naprawdę to dość skomplikowany i złożony proces. Wiemy, że kacheksja wynika z ujemnego bilansu energetycznego, czyli zjadania mniejszej ilości kalorii niż potrzebuje organizm. To dość częsta sytuacja u pacjentów onkologicznych. Dodatkowo, u pacjentów stwierdza się nasilony stan zapalny wywołany m.in. przez nowotwór. Zmianie ulega metabolizm całego organizmu – pojawia się nasilony katabolizm czyli rozpad tkanek, m.in. mięśni, co jest zwykle połączone również z utratą tkanki tłuszczowej. Z tego powodu, to zwykle chudnięcie jest pierwszym sygnałem alarmowym kierującym uwagę na kacheksję. Drugim sygnałem alarmującym jest tzw. anoreksja, czyli jadłowstręt – pacjent nie ma ochoty na jedzenie. Kacheksja wpływa na ośrodkowy układ nerwowy i ośrodki regulujące apetyt (m.in. stąd pojawia się jadłowstręt). Wpływa także na zwiększony wydatek energetyczny Z tego powodu u pacjentów z wyniszczeniem występuje nie tylko zmniejszone przyjmowanie pokarmu ale również zwiększone wydatkowanie energetyczne. U pacjentów często stwierdza się również insulinooporność. Wyniszczenie nowotworowe jest dodatkowo nasilanie przez leczenie onkologiczne, zwłaszcza chemio- i radioterapię. Utrata masy mięśniowej nie dotyczy oczywiście tylko mięśni szkieletowych. Zagrożone katabolizmem są wszystkie mięśnie – w tym również mięsień sercowy. Zmiany pojawiają się również w obrębie jelit (pogorszenie trawienia i wchłaniania), w obrębie nerek czy wątroby. Zespół wyniszczenia nowotworowego obejmuje więc tak naprawdę bardzo wiele organów. Z tego powodu kacheksja mocno przyczynia się do zaburzenia procesu leczenia. U osób z kacheksją zmniejsza się odpowiedź na leczenie onkologiczne, pogarsza się jakość życia i sprawność fizyczna. Wyniszczeniu nowotworowemu dużo częściej towarzyszy zespół przewlekłego zmęczenia, zaburzenia smaku, obrzęki i niedokrwistość. Nic więc dziwnego, że kacheksja związana jest z gorszym rokowaniem i krótszym czasem przeżycia. To właśnie zespół wyniszczenia nowotworowego jest odpowiedzialny za statystyki mówiące, że co piąty pacjent onkologiczny z zaawansowaną chorobą umiera nie z powodu choroby nowotworowej a z powodu niedożywienia (a konkretniej: właśnie z powodu kacheksji).

Kacheksja – jak sobie z nią radzić?

Czy kacheksja jest możliwa do wyleczenia? Niestety nie znamy skutecznego leku, który zapobiegałby kacheksji lub z powodzeniem leczyłby zaawansowaną kacheksję. Warto dodać, że efektywność leczenia kacheksji uzależniona jest od etapu, na którym zostanie ona rozpoznana. W zależności od stopnia zaawansowania możemy wyróżnić trzy etapy kacheksji. Pierwszym jest tzw. prekacheksja. Może ona następnie rozwinąć się i przejść w drugi etap – etap kacheksji. Końcowym, trzecim stadium jest tzw. kacheksja oporna na leczenie. Etap prekacheksji daje stosunkowo łagodne objawy. U pacjentów co prawda stwierdza się niezamierzoną utratę masy ciała, ale jest to poniżej 5% wyjściowej masy ciała. Niestety, już na etapie prekacheksji u pacjenta pojawia się jadłowstręt. W stadium prekacheksji proces jest zwykle możliwy do zatrzymania. Dlatego tak ważne jest, żeby jak najszybciej podjąć kroki zmniejszające utratę masy ciała.

Kacheksja – dieta i aktywność fizyczna

Pomimo, że na początku wspomniano, że kacheksja jest stanem, którego nie można całkowicie odwrócić za pomocą standardowego postępowania dietetycznego to jednak odpowiednie żywienie pacjentów w tym okresie jest bardzo ważne, a szczególnie jest ważne na początkowym etapie czyli w fazie prekachekscji. Wskazana jest dieta bogatoodżywcza oraz bogatobiałkowa. Dieta powinna być lekkostrawna, tak aby nie obciążać przewodu pokarmowego. Bardzo ważne jest, żeby w prawie każdym posiłku znajdowało się źródło białka (chude mięso, ryby, jaja, nabiał). Zalecana jest również fortyfikacja diety czyli tzw. wzbogacenie odżywcze posiłków polegające na dodawaniu do posiłków produktów dostarczających znacznych ilości kalorii lub/i białka w niedużej objętości np. śmietanki, żółtka, masła, twarogu, mleczka kokosowego itd. Sprawdza się ono zwłaszcza wtedy, kiedy u pacjenta pojawia się szybkie uczucie pełności. W ten sposób w tej samej porcji, pacjent może dostarczyć większą ilość energii, białka oraz innych składników odżywczych. Dużym wyzwaniem jest fakt, że osoby z kacheksją nowotworową mają mniejszy apetyt i zjadają niewielkie porcje posiłków. Ze względu na utrzymujący się jadłowstręt dobrym rozwiązaniem może być zalecone przez lekarza wsparcie żywieniowe, w postaci doustnych preparatów odżywczych, którech przykładem jest Nutridrink Protein Omega 3. Oprócz dużej ilości energii preparat dostarcza białko, witaminy i składniki mineralne , a takżekwasy omega 3 oraz witaminę D. Badania wskazują na korzystną rolę kwasów omega 3 w przypadku kacheksji. Najważniejszą rolę przypisuje się tutaj kwasom: EPA (kwas eikozapentaenowy) oraz DHA (kwas dokozaheksaenowy).  Kwasy te występują w tłustych rybach morskich (np. tj. łosoś, makrela, sardynki, śledzie) oraz algach. Ilość, która wg badań u pacjentów onkologicznych może przynosić korzystne efekty to ok. 2 g dziennie kwasów EPA i DHA, dlatego bardzo ważne jest, aby zadbać o ich odpowiednią ilość w swojej diecie.

W przypadku trudności z jedzeniem (w tym niskiego spożycia ryb), a co za tym idzie trudności z dostarczeniem do organizmu niezbędnych składników odżywczych, warto po konsultacji z lekarzem i pod jego nadzorem, włączyć do jadłospisu Nutridrink Protein Omega 3, który w małej objętości, jedynie 125 ml, dostarcza m.in. zarówno białko, jak i kwasy tłuszczowe omega-3czyli składniki, których dostarczenie wraz z dietą jest szczególnie ważne w  w diecie pacjenta onkologicznego.

Oprócz diety ważnym czynnikiem jest również aktywność fizyczna. Jest ona zalecana na każdym etapie choroby. Ćwiczenia fizyczne działają przeciwzapalnie , a także są czynnikiem stymulującym mięśnie do odbudowy. Oczywiście, rodzaj aktywności, jej zaawansowanie oraz czas muszą być dopasowane do chorego i jego stanu. Dlatego aktywność fizyczną należy skonsultować z lekarzem lub fizjoterapeutą. Należy pamiętać, że sama aktywność fizyczna, bez odpowiedniej, bogatobiałkowej diety nie przyniesie rezultatów. Z drugiej jednak strony, odpowiednia dieta, ale bez aktywności fizycznej, przyniesie mniejszą korzyść niż jeśli dodamy do niej aktywność. Obie składowe powinny więc iść ze sobą w parze tak, by osiągnąć jak najlepsze rezultaty.

 

Podsumowując, kacheksja nowotworowa jest poważnym problemem u pacjentów onkologicznych. W początkowym stadium (najlepiej w okresie prekacheksji), możliwe jest jej zatrzymanie lub odwrócenie. Z tego powodu na jak najwcześniejszym etapie należy monitorować masę ciała, rozwój stanu zapalnego i nie dopuszczać do wystąpienia niedożywienia. Czynnikami, które poprawiają stan odżywienia u pacjentów są: dieta bogatobiałkowa, kwasy omega 3 oraz witamina D. Zalecana jest również aktywność fizyczna.

 

 

Piśmiennictwo:

  1. Duval AP, Jeanneret C, Santoro T, Dormond O. mTOR and Tumor Cachexia. Int J Mol Sci. 2018 Jul 30;19(8):2225. doi: 10.3390/ijms19082225. PMID: 30061533; PMCID: PMC6121479.
  2. Bruggeman AR, Kamal AH, LeBlanc TW, Ma JD, Baracos VE, Roeland EJ. Cancer Cachexia: Beyond Weight Loss. J Oncol Pract. 2016 Nov;12(11):1163-1171. doi: 10.1200/JOP.2016.016832. PMID: 27858548.
  3. Kim, A. J., Hong, D. S., & George, G. C. (2021). Diet-related interventions for cancer-associated cachexia. Journal of Cancer Research and Clinical Oncology, 147(5), 1443–1450. doi:10.1007/s00432-021-03592-9
  4. Kays JK, Shahda S, Stanley M, Bell TM, O’Neill BH, Kohli MD, Couch ME, Koniaris LG, Zimmers TA. Three cachexia phenotypes and the impact of fat-only loss on survival in FOLFIRINOX therapy for pancreatic cancer. J Cachexia Sarcopenia Muscle. 2018 Aug;9(4):673-684. doi: 10.1002/jcsm.12307. Epub 2018 Jul 5. PMID: 29978562; PMCID: PMC6104116.