Nowotwory skóry stanowią jedną z najczęściej diagnozowanych grup nowotworowych, z różnymi stopniami złośliwości – od łagodnych form jak tłuszczaki czy brodawki, po agresywne raki i czerniaka złośliwego. Warto zauważyć, że odpowiednia dieta może mieć kluczowe znaczenie nie tylko w zapobieganiu tym chorobom, ale również w wsparciu organizmu w trakcie leczenia. Dieta bogata w składniki odżywcze może pomóc w regeneracji tkanek, wspierać układ odpornościowy i zmniejszać skutki uboczne terapii, a także poprawiać ogólną jakość życia pacjentów. W niniejszym artykule omówimy różne aspekty nowotworów skóry, od czynników ryzyka, przez objawy, metody diagnostyczne, aż po zaawansowane opcje leczenia, podkreślając przy tym istotną rolę diety w leczeniu i profilaktyce.

Spis treści:

  1. Nowotwory skóry – rodzaje, częstość występowania
  2. Nowotwory skóry – objawy. leczenie
  3. Nowotwory skóry – czynniki ryzyka
  4. Nowotwory skóry – rola diety

Nowotwory skóry – rodzaje, częstość występowania

Nowotwory skóry to szeroka i dość często diagnozowana grupa nowotworów. Do nowotworów łagodnych skóry należą m.in.: tłuszczaki, włókniaki, bliznowce, brodawki łojotokowe oraz ziarniniaki naczyniowe. Są to zmiany, które zwykle nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Leczone są na ogół chirurgicznie. Dużo bardziej poważnym problemem są nowotwory złośliwe skóry. Najczęstszymi nowotworami złośliwymi skóry są raki podstawno- i kolczystokomórkowe, czyli nowotwory wywodzące się z komórek naskórka.

Raki podstawnokomórkowe (BCC) są zdecydowanie najczęstszymi nowotworami złośliwy u rasy białej. Stanowią około 80% wszystkich złośliwych nowotworów skóry. Ten rodzaj nowotworów wywodzi się z komórek warstwy podstawnej naskórka a jego zachorowanie wzrasta wraz z wiekiem. Najczęściej pojawia się u osób po 65 roku życia. Zmiany zwykle lokalizują się na twarzy – w okolicy nosa lub oczodołu. Klasycznymi objawami są niewielkie zmiany o charakterze guzków lub płytkich owrzodzeń. Najczęściej są przezroczyste, białawe lub tylko częściowo upigmentowane. Ze względu na okolicę, w której występują, zmiany w raku podstawnokomórkowym są dość szybko zauważane i diagnozowane. Nowotwory podstawnokomórkowe cechuje miejscowa złośliwość. Mają one powolny wzrost i bardzo rzadko dają przerzuty. Jeśli zostaną wcześnie usunięte są całkowicie wyleczalne. Rokowanie w przypadku raka podstawnokomórkowego jest bardzo dobre.

Rak kolczystokomórkowy (SCC) wywodzi się z wrzecionowatych komórek warstwy kolczystej. Jest to nowotwór o znacznie wyższej złośliwości niż rak podstawnokomórkowy. Ma dużo bardziej gwałtowny wzrost, rozległe naciekanie miejscowe oraz dużo wyższą skłonność do przerzutów. Ten nowotwór występuje zazwyczaj po 50 roku życia i lokalizuje się głównie w okolicy nosa, małżowiny usznej oraz wargi dolnej. Zmiany mają najczęściej charakter płaskiego owrzodzenia, które może być pokryte grubym strupem. Pomimo większej agresywności, odpowiednio wcześnie wykryty rak kolczystokomórkowy ma dobre rokowania. Są one gorsze w przypadku wystąpienia przerzutów.

Najbardziej niebezpiecznym nowotworem skóry jest jednak czerniak złośliwy. Jest on rzadszym nowotworem skóry. Stanowi około 1,5-2% zmian nowotworowych skóry. Czerniak złośliwy należy jednak do najbardziej złośliwych nowotworów człowieka, dlatego tak ważna jest profilaktyka. Zachorowalność wzrasta wraz z wiekiem i osiąga szczyt zachorowania w wieku 40-60 lat. Czerniaki najczęściej lokalizują się na skórze. Mogą jednak powstawać także w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego, mózgu czy w gałce ocznej. Ważne jest to, że pomimo że najczęściej czerniaki rozwijają się ze znamion barwnikowych to mogą one również powstawać w prawidłowej, niezmienionej skórze. Większe ryzyko czerniaka mają osoby z większą ilością znamion. Zwłaszcza jeśli są to duże zmiany. Niestety, ze względu na zmiany klimatyczne zachorowalność na czerniaka zwiększa się. Czerniak jest nowotworem, który często daje przerzuty.

Jako ciekawostkę warto dodać, że określenie „rak” zarezerwowane jest dla nowotworów, które wywodzą się z tkanek nabłonkowych. Czerniak jest nowotworem pochodzenia nie nabłonkowego, dlatego stosowanie określenia „rak skóry” w przypadku czerniaka nie jest właściwe – właściwe jest nowotwór skóry.

Nowotwory skóry – objawy. leczenie

Objawami, które mogą sugerować nowotwory skóry są: plamy rumieniowe, niegojące się rany, zgrubienia o czerwonej barwie, krwawiące guzki. Niepokój powinny wzbudzić także zmiany wielkości, kształtu, zabarwienia oraz struktury znamion. W przypadku czerniaka niepokojącymi objawami może być świąd, owrzodzenie, krwawienie lub zaczerwienienie w obrębie znamion. Każda taka zmiana powinna być skonsultowana z dermatologiem. Im wcześniej wykryta zmiana tym większa jest szansa na wyleczenie. Zalecanym badaniem w przypadku nowotworów skóry jest dermatoskopia a następnie badanie histopatologiczne. Leczenie nowotworów skóry to przede wszystkim leczenie chirurgiczne czyli wycięcie zmiany z marginesem. Inne metody leczenia to radioterapia, chemioterapia, immunoterapia.

Nowotwory skóry – czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka nowotworów skóry to zarówno czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Najbardziej niezaprzeczalnym czynnikiem ryzyka jest narażenie na promieniowanie ultrafioletowe (UV) pochodzące ze słońca lub solarium. Promieniowanie ultrafioletowe ma działanie uszkadzające na DNA komórek. Stąd, nowotwory skóry częściej występują u osób, które spędzają dużo czasu na otwartej przestrzeni. Oddziaływanie promieniowania ultrafioletowego jest również przyczyną, dla której nowotwory skóry najczęściej pojawiają się w miejscach eksponowanych (np. twarz czy szyja). Badania wskazują, że najbardziej niebezpieczny wpływ ma zwłaszcza narażenie na duże dawki promieniowania ultrafioletowe w dzieciństwie. Nowotworom skóry sprzyjają czynniki związane z fototypem skóry tj. jasna karnacja, jasne kolor włosów, jasne oczy, liczne zmiany barwnikowe, piegi, skłonność do oparzeń słonecznych. Osoby z populacji białej mają prawie 10-krotne wyższe ryzyko zachorowania na czerniaka w porównaniu z osoby z populacji czarnej, azjatyckiej lub latynoskiej.

Na nowotwory skóry bardziej narażeni są również pacjenci z immunosupresją tj pacjenci po przeszczepach a także chorzy z chłoniakami nieziarniczymi czy przewlekłymi białaczkami limfocytowymi.

Badania wskazują także, że alkohol oraz palenie papierosów są dodatkowymi czynnikami ryzyka zachorowania. Podobnie jak długotrwała ekspozycja na arsen czy niektóre środki ochrony roślin.

W przypadku czerniaka czynnikiem ryzyka jest także płeć. Częstość występowania czerniaka jest większa u kobiet niż u mężczyzn jeśli analizujemy wiek do 40 roku życia. Jednak od 75 roku życia zapadalność jest prawie 3-krotnie wyższa u mężczyzn niż u kobiet.

Czynnikami zmniejszającymi ryzyko zachorowania na nowotwory skóry jest szerokopojęta ochrona przeciwsłoneczna tj. unikanie opalania na słońcu oraz w solarium, unikanie nadmiernego wystawiania skóry w godzinach szczytu promieniowania słonecznego (od 10:00 do 16:00), noszenie okularów przeciwsłonecznych i kapelusza z szerokim rondem a także korzystanie z filtrów przeciwsłonecznych (zarówno UVA jak i UVB).

Nowotwory skóry – rola diety

Wsparcie żywieniowe w przypadku nowotworów skóry będzie najbardziej zaznaczone w przypadku pacjentów z czerniakiem. To u tych pacjentów występują największe dolegliwości związane z leczeniem. Zadbanie o prawidłowy stan odżywienia w nowotworach skóry ma znaczenie dla przebiegu choroby. Odpowiednio dobrana dieta może zapobiegać wystąpieniu niedożywienia, zmniejszać uczucie zmęczenia podczas leczenia a także poprawiać gojenie ran i usprawniać proces regeneracji organizmu.

Dieta chorych z nowotworami skóry powinna składać się z regularnych 4-6 posiłków. Ich ilość powinna być uzależniona od samopoczucia, masy ciała a także tego czy u chorego występują problemy z apetytem. W przypadku problemów z szybkim uczuciem pełności czy nudnościami zalecane są mniejsze ale częstsze posiłki. Dieta chorego powinna być przede wszystkim bogata w białko. Jest to kluczowy składnik niezbędny do regeneracji tkanek, pracy mięśni a także pracy układu odpornościowego. Najlepiej jeśli produkty bogatobiałkowe będą znajdowały się w prawie każdym posiłku. Powinny to być głównie produkty zawierające pełnowartościowe białko. Przykładami takich produktów żywieniowych są chude mięsa (kurczak, indyk, chude ryby), jaja, produkty mleczne. Ze źródeł roślinnych bogatym źródłem białka są rośliny strączkowe. Należy jednak indywidualnie ocenić czy chory dobrze toleruje rośliny strączkowe. Drugą ważną zasadą jest urozmaicenie diety. Dzięki temu łatwiej jest dostarczyć odpowiednie ilości witamin oraz składników mineralnych. Dieta chorego powinna być lekkostrawna. Jednak w przypadku pacjentów z nowotworami skóry oznacza to przede wszystkim rezygnację z produktów smażonych, żywności przetworzonej (chipsy, gotowe dania, żywność instant), fast foodów oraz słodyczy. W diecie mogą (a nawet powinny) pojawiać się różnorodne warzywa i owoce a także produkty zbożowe (chleb graham, płatki owsiane, makarony, kasze). Oczywiście wybór produktów powinien być dobrany indywidualnie w zależności od tolerancji pacjenta. Jednak w przypadku jeśli chory nie ma problemów z przewodem pokarmowym, zalecane są raczej pełnoziarniste produkty zbożowe (np. pełnoziarnisty makaron, ryż brązowy, kasza gryczana), a także duża ilość surowych warzyw i owoców. Bardzo wskazane będą zwłaszcza warzywa i owoce, ze względu na zawartość antyoksydantów. Należy jednak pamiętać, aby obserwować samopoczucie po tego typu produktach. Może się bowiem zdarzyć, że podczas leczenia onkologicznego na jakiś czas zajdzie potrzeba ograniczenia błonnika pokarmowego. Wskazanie stosowania diety lekkostrawnej nie oznacza konieczności rezygnacji z tłuszczu. Niezalecane są tłuszcze zwierzęce oraz potrawy smażone. Z kolei bardzo wskazane są oleje roślinne (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany) czy awokado. Jeśli chory dobrze toleruje, zalecane będą również różnego rodzaju orzechy oraz nasiona. Bardzo ważne będzie również zalecenia wypijania dużej ilości płynów. Będzie miało to zwłaszcza znaczenie w przypadku pacjentów leczonych przy pomocy chemioterapii. Z napojów należy wybierać głównie wodę. Innymi zalecanymi płynami są również soki warzywne, soki warzywno-owocowe oraz herbaty. Niewskazane są słodzone napoje gazowane oraz inne słodzone napoje.

W przypadku pacjentów niedożywionych lub pacjentów zagrożonych niedożywieniem, chorych którzy chudną, mają trudności z jedzeniem zalecane jest odpowiednie wsparcie żywieniowe. Opieka żywieniowa w takim przypadku obejmuje po pierwsze konsultację z dietetykiem celem oceny aktualnego sposobu żywienia. Dietetyk oceni czy dotychczasowa dieta chorego dostarcza odpowiednią ilość białka oraz innych składników odżywczych. U osób, u których za pomocą standardowej diety trudno będzie dostarczyć odpowiednią ilość białka, witamin oraz składników mineralnych zalecane jest stosowanie tzw. żywienia medycznego po konsultacji z lekarzem. Dla pacjentów onkologicznych szczególne znaczenie mają wysokobiałkowe preparaty, które mogą stanowić uzupełnienie jadłospisu osoby chorej, odżywić jej organizm i przez to wspomóc proces leczenia i rekonwalescencji.

 

Bibliografia:

  1. Kapka-Skrzypczak L., Dudra-Jastrzębska M., Czajka M. i wsp.; Charakterystyka kliniczna oraz molekularne podstawy nowotworów skóry; Hygeia Public Health 2014; 49(1); 39-45.
  2. Rastrelli M, Tropea S, Rossi CR, Alaibac M. Melanoma: epidemiology, risk factors, pathogenesis, diagnosis and classification. In Vivo. 2014 Nov-Dec;28(6):1005-11. PMID: 25398793.
  3. Gromadzka-Ostrowska J., Paluszkiewicz P., Słodkowski M., Sobocki J., Szawłowski A. (red.), Żywienie w chorobach nowotworowych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020