Neuropatia to choroba związana z uszkodzeniem nerwów obwodowych. Jest to tak naprawdę bardzo szeroka grupa chorób, które mają bardzo różną przyczynę a także zróżnicowane objawy. W przypadku kiedy dochodzi do symetrycznego i rozlanego uszkodzenia wielu nerwów mówimy o tzw. polineuropatii (lub neuropatii obwodowej). W przypadku chorób nowotworowych, neuropatia obwodowa występuje przede wszystkim jako powikłanie leczenia onkologicznego.

Spis treści:

  1. Polineuropatia – przyczyny
  2. Polineuropatia – objawy
  3. Polineuropatia a jakość życia
  4. Neuropatia obwodowa – leczenie

Polineuropatia – przyczyny

Przyczyny neuropatii są bardzo zróżnicowane. Są to m.in.: powikłania cukrzycowe (nieleczona cukrzyca), nadużywanie alkoholu, choroby genetyczne, niedobory pokarmowe (w tym stan po operacjach bariatrycznych), zatrucia (np. lekami lub metalami ciężkimi), choroby nowotworowe a także niektóre choroby endokrynologiczne i autoimmunologiczne. W przypadku chorób nowotworowych, neuropatia obwodowa występuje przede wszystkim jako działanie niepożądane związane z chemioterapią. Stan taki nazywany jest obwodową polineuropatią indukowaną chemioterapią. Jest to dość częste powikłanie leczenia onkologicznego, które w istotnym stopniu pogarsza jakość życia pacjentów.

Polineuropatia w przebiegu leczenia onkologicznego nie tylko wpływa na samopoczucie czy jakość życia pacjentów. Może wpływać również na przebieg terapii. Ryzyko polineuropatii obwodowej wzrasta wraz z wiekiem oraz z ilością stosowanych leków. Statystyki wskazują, że neuropatia obwodowa często występuje w przypadku leczenia raka piersi, nowotworów przewodu pokarmowego, raka płuc, nowotworów jajnika, prostaty oraz jąder.  Objawy zgłaszane są przez ponad 2/3 pacjentów w ciągu pierwszego miesiąca leczenia. Chociaż objawy często ustępują w ciągu kilku tygodni od zakończenia leczenia to czasami może to zająć miesiące a nawet lata. Czynnikami ryzyka wystąpienia neuropatii są: palenie papierosów, predyspozycje genetyczne, wcześniejsze neuropatie, duża utrata masy ciała, objawy żołądkowo-jelitowe a także wysokie stężenie kreatyniny oraz niski wskaźnik filtracji kłębuszkowej (GFR).  W przypadku pacjentów poddawanych operacjom czynnikami ryzyka są również: niedożywienie, pooperacyjne powikłania chirurgiczne oraz obniżone stężenie albumin (które świadczy o gorszym stanie odżywienia). Czynnikiem ryzyka polineuropatii cukrzycowej jest z kolei źle kontrolowana cukrzyca, czyli nieprawidłowe stężenia glukozy we krwi.

Polineuropatia – objawy

Polineuropatia obwodowa objawia się głównie objawami ruchowymi i czuciowymi. Są to przede wszystkim różnego rodzaju objawy takie jak: drętwienie, pieczenie, mrowienie, dolegliwości bólowe, nadwrażliwość na ból i dotyk a także upośledzenie czucia.  Pacjenci mogą uskarżać się na nadwrażliwość na zmiany temperatury, na przykład odczuwać ból po kontakcie z zimnymi powierzchniami. Stan, w którym pacjent odczuwa ból niewspółmierny do czynnika, który go wywołuje (np. kontakt z zimną powierzchnią) nazywany jest allodynią. Chociaż większość przypadków neuropatii zlokalizowana jest w okolicy kończyn dolnych, około 1/3 pacjentów zgłasza zaburzenia czucia w obrębie kończyn górnych. W przypadku  neuropatii dotyczącej nerwów kończyn górnych, objawy zlokalizowane są głównie w rejonie dłoni. Natomiast w przypadku kończyn dolnych obejmują zwykle obszar stóp. Mówimy wtedy o tak zwanym zespole skarpetek i rękawiczek, czyli zaburzeń czucia zlokalizowanych w obrębie dłoni i stóp.

Objawy neuropatii obwodowej zwykle lokalizują się symetrycznie i częściej dotyczą przedniej powierzchni ciała. Inne dolegliwości odczuwane przez pacjentów, związane z długotrwałą neuropatią, to: osłabienie oraz ubytek siły mięśniowej, zaniki mięśniowe, niedowłady, zaburzenia chodu.  Niektóre badania wskazują, że neuropatia objawiająca się zaburzeniami czucia może być bardziej związana z niedoborami żywieniowymi. W przypadku polineuropatii dotyczącej uszkodzeń włókien nerwowych autonomicznych objawami neuropatii obwodowej mogą być również: zawroty głowy, omdlenia, biegunki lub zaparcia, zaburzenia rytmu serca a także zaburzenia oddawania moczu i potliwości.

Polineuropatia a jakość życia

Wpływ polineuropatii na proces leczenia zależy w dużym mierze od przyczyny. W przypadku polineuropatii związanej z uszkodzeniami skóry i zaburzeniami gojenia (zwłaszcza w polineuropatii cukrzycowej) neuropatia może być poważnym czynnikiem utrudniającym powrót do zdrowia i sprawności. Podobnie w przypadku, jeśli polineuropatia indukowana chemioterapią doprowadza do konieczności przerwania leczenia, tutaj skuteczność prowadzonego leczenia może być mniejsza.

Neuropatia bardzo mocno wpływa na jakość życia pacjentów – 4% z nich odczuwa ograniczenie w codziennych czynnościach  a aż 80% wyraża potrzebę wsparcia. Pojawiają się na przykład problemy z równowagą czy osłabienie wytrzymałości mięśni.  U ponad 80% pacjentów zdarza się budzenie w nocy lub zaburzenia snu wywołane neuropatią. Pacjenci zgłaszają również, że zdarza im się upuszczać przedmioty lub z uwagi na neuropatię dochodzi do urazu rąk. Pomimo tego, że aktywność fizyczna jest zalecana, około połowa pacjentów ma obawę przed dalszym zaostrzeniem objawów wywołanych przez nadmierny wysiłek fizyczny.

Neuropatia obwodowa – leczenie

Czy polineuropatia jest uleczana? Czy ten stan minie czy to już na zawsze? Takie pytania najczęściej zadają pacjenci.

Leczenie polineuropatii obejmuje zarówno leczenie przyczynowe jak i objawowe. W leczeniu neuropatii obwodowej stosuje się leczenie farmakologiczne (stosowane są m.in.: leki przeciwbólowe, leki przeciwdepresyjne a także lek przeciwpadaczkowy – pregabalina). Obecnie trwają również badania oceniające skuteczność akupunktury oraz przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwów. Inne metody to wprowadzanie aktywności fizycznej oraz rehabilitacji. Analizy badań wskazują, że ćwiczenia mogą pomóc zmniejszyć dolegliwości czuciowe pacjentów z neuropatią obwodową. Wśród metod niefarmakologicznych najczęściej wykorzystuje się krioterapię, fizykoterapię oraz hydroterapię. Wspomagającą rolę może odgrywać również suplementacja, zwłaszcza witamin z grupy B.

Niestety, nie są znane metody skutecznej profilaktyki przeciwko obwodowej polineuropatii indukowanej chemioterapią. W przypadku polineuropatii wywołanej cukrzycą rolę profilaktyczną pełni przede wszystkim kontrolowanie stężenia glukozy i utrzymywanie wyników w zakresie rekomendowanym przez diabetologa. W przypadku pacjentów poddawanych operacjom lub w czasie leczenia onkologicznego jako profilaktykę można wskazać utrzymywanie dobrego stanu odżywienia oraz niedopuszczanie do niedożywienia. W tym okresie lekarz może zalecić włączenie do diety żywności medycznej, której przykładem jest – Nutridrink Protein Omega 3.

Wiedząc o wpływie niedoborów pokarmowych na rozwój choroby, należy po raz kolejny podkreślić rolę żywienia. Tak jak już wspomniano, neuropatia może być związana z niedożywieniem oraz niedoborami pokarmowymi. Najczęściej wymieniane tutaj są niedobory miedzi, witaminy D a także witaminy B12, B1 i B6. Witamina B12 może być zwłaszcza problemem u pacjentów poddanych częściowej lub całkowitej resekcji żołądka (np. z powodu raka żołądka lub w przebiegu chirurgicznego leczenia otyłości). Z powodu niedoborów zwiększających ryzyko neuropatii obwodowej wydaje się, że jednym czynników zapobiegających lub łagodzących polineuropatię jest dobry stan odżywienia oraz wysoko odżywcza dieta. Najważniejsze z dietetycznego punktu widzenia będą: odpowiednia ilość białka w diecie, dostarczenie odpowiedniej ilości witamin z grupy B, kwasy omega-3 a także odpowiednia ilość witaminy D. U pacjentów, którzy nie mogą dostarczyć odpowiedniej ilości składników za pomocą diety tradycyjnej zalecane jest stosowanie żywienia medycznego czyli preparatów typu Nutridrink (np. Nutridrink Protein Omega 3). Należy pamiętać, że żywność medyczna stosowana jest pod kontrolą i po rekomendacji lekarza.

 

Nutridrink Protein Omega 3 to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego u pacjentów z chorobą nowotworową z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia z nią związanym. Stosować pod nadzorem lekarza.

Opracowano na podstawie:

Prager K, Passig K, Micke O, Zomorodbakhsch B, Keinki C, Hübner J. Chemotherapy-induced polyneuropathy in cancer care-the patient perspective. Support Care Cancer. 2023 Mar 27;31(4):235. doi: 10.1007/s00520-023-07688-5. PMID: 36971861; PMCID: PMC10042917.

Grim J, Ticha A, Hyspler R, Valis M, Zadak Z. Selected Risk Nutritional Factors for Chemotherapy-Induced Polyneuropathy. Nutrients. 2017 May 25;9(6):535. doi: 10.3390/nu9060535. PMID: 28587059; PMCID: PMC5490514.

Brami C, Bao T, Deng G. Natural products and complementary therapies for chemotherapy-induced peripheral neuropathy: A systematic review. Crit Rev Oncol Hematol. 2016 Feb;98:325-34. doi: 10.1016/j.critrevonc.2015.11.014. Epub 2015 Nov 23. PMID: 26652982; PMCID: PMC4727999.

Burgess J, Ferdousi M, Gosal D, Boon C, Matsumoto K, Marshall A, Mak T, Marshall A, Frank B, Malik RA, Alam U. Chemotherapy-Induced Peripheral Neuropathy: Epidemiology, Pathomechanisms and Treatment. Oncol Ther. 2021 Dec;9(2):385-450. doi: 10.1007/s40487-021-00168-y. Epub 2021 Oct 16. PMID: 34655433; PMCID: PMC8593126.