Rak odbytu, choć stanowi niewielki odsetek nowotworów jelita grubego, zyskuje na znaczeniu w kontekście zdrowia publicznego ze względu na wzrost częstości występowania w ostatnich latach. Na szczęście, wczesne rozpoznanie tego typu raka, dzięki jego lokalizacji, może znacznie poprawić rokowania, a świadomość symptomów jest kluczowa dla szybkiej diagnostyki i skutecznego leczenia. Również odpowiednio zbilansowana dieta wspomaga zarówno proces leczenia, jak i regenerację organizmu po przebytej terapii.

Spis treści:

  1. Rak odbytu – częstość występowania, czynniki ryzyka
  2. Rak odbytu - objawy
  3. Rak odbytu – diagnostyka i leczenie
  4. Rak odbytu – dieta
  5. Właściwe odżywienie organizmu – dlaczego jest tak ważne

Rak odbytu – częstość występowania, czynniki ryzyka

Rak odbytu to dość rzadki nowotwór należący do nowotworów jelita grubego. W przypadku tego nowotworu lokalizuje się on w końcowym odcinku jelita grubego, czyli w kanale odbytniczym. Jak wskazują statystyki, rak odbytu stanowi około 1-3% nowotworów złośliwych jelita grubego.

Tak jak w przypadku innych nowotworów jelita grubego, ryzyko zachorowania na raka odbytu rośnie wraz z wiekiem. Największy wskaźnik zachorowań przypada po 60 roku życia. Znaczenie ma również płeć. Rak odbytu nieco częściej występuje u kobiet. Większe zachorowanie odnotowuje się także wśród Afroamerykanów.

Inne czynniki ryzyka to palenie papierosów (zwiększające ryzyko zachorowania zwłaszcza u kobiet), choroby autoimmunologiczne, przyjmowanie leków immunosupresyjnych, ryzykowne zachowania seksualne oraz przewlekłe zapalenia jelit z tworzeniem przetok (jak np. w chorobie Leśniowskiego – Crohna).

Dużym czynnikiem ryzyka są również niektóre wirusy. Najczęstszym zakażeniem zwiększającym ryzyko zachorowania na raka odbytu jest infekcja wirusem HPV. Stwierdza się ją w około 85% przypadków tej choroby nowotworowej. Tło dziedziczne w przypadku nowotworów jelita grubego odgrywa niewielką rolę. Pomimo faktu, że rak odbytu to stosunkowo rzadki typ choroby nowotworowej to w ostatnim latach obserwuje się wzrost częstości jego występowania. Wspomniany wzrost przypisuje się głównie wskaźnikom występowania infekcji HPV oraz HIV.

Rak odbytu - objawy

Rak odbytu różni się od nowotworu okrężnicy czy odbytnicy. W porównaniu z innymi nowotworami jelita grubego, rak odbytu, stosunkowo wcześnie daje objawy. Związane jest to z okolicą, w której jest zlokalizowany. Z jednej strony powinno to ułatwić szybkie rozpoznanie. Z drugiej jednak strony, ze względu na lokalizację i wstyd pacjentów przed wykonywaniem badań, diagnoza może zostać opóźniona. A ma to kluczowe znaczenie dla rokowania pacjenta. Im wcześniej wykryta i leczona zmiana, tym większe szanse na skuteczne wyleczenie. Dlatego ważne jest, aby konsultować z lekarzem wszystkie niepokojące dolegliwości.

Objawy sugerujące nowotwór odbytu są podobne jak w przypadku innych nowotworów jelita grubego. Do najczęstszych objawów należą: pojawienie się świeżej krwi w okolicy odbytu, świąd odbytu a także pieczenie czy guz wyczuwalny palcem. Krwawienie występuje u prawie połowy pacjentów z rakiem odbytu. Innym objawem może być zmiana rytmu wypróżnień. Bardzo często chorobie towarzyszą problemy z wypróżnianiem: bolesne oddawanie stolca, nietrzymanie gazów, uczucie niepełnego wypróżnienia czy bolesne parcie. Pacjenci mogą zauważyć śluzową wydzielinę lub mieć uczucie ciała obcego w odbycie. Niepokojącym objawem może być także powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Problemem jest fakt, że objawy towarzyszące rakowi odbytu mogą być jednak mylone z innymi schorzeniami proktologicznymi (np. z krwawieniami hemoroidalnymi czy objawami szczeliny odbytu). Utrudnia to rozpoznanie choroby oraz pogarsza rokowanie. W przypadku bardzo zaawansowanych zmian może dojść do objawów niedrożności przewodu pokarmowego oraz przetok. Objawami mogą być wtedy bóle brzucha oraz gwałtowne chudnięcie.

Rak odbytu – diagnostyka i leczenie

W diagnostyce raka odbytu stosuje się badanie przedmiotowe per rectum oraz anoskopię lub rektoskopię. Progresję choroby ocenia się za pomocą przezodbytniczego USG lub tomografii komputerowej jamy brzusznej.

Leczenie raka odbytu polega najczęściej na zastosowaniu chemioradioterapii. Innym stosowanym leczeniem jest leczenie chirurgiczne a także brachyterapia (rodzaj radioterapii).

Rokowanie w raku odbytu uzależnione jest od wielkości guza, jego lokalizacji oraz obecności przerzutów. Tak jak w przypadku innych chorób nowotworowych, czynnikami pogarszającymi rokowanie będzie duża progresja zmiany a także obecność i zlokalizowanie przerzutów.

Rak odbytu – dieta

Żywienie w raku odbytu uzależnione jest od sposobu leczenia oraz objawów występujących u chorego. Uniwersalną zasadą jest to żeby w ciągu dnia zjadać około 5 regularnych posiłków. Dieta powinna być urozmaicona tj. dostarczać różnorodne produkty. Dzięki temu zmniejszamy ryzyko niedoborów żywieniowych. Wszelkie eliminacje produktów powinny być konsultowane z lekarzem oraz dietetykiem. Należy pamiętać, że każda dieta eliminacyjna zwiększa ryzyko niedoborów pokarmowych.

W trakcie leczenia przeciwnowotworowego zalecane są produkty lekkostrawne oraz wysokobiałkowe. Źródłem białka powinny być przede wszystkim chude mięsa (drób, chude ryby) oraz jaja. Stosowanie nabiału uzależnione jest indywidualnie od tolerancji pacjenta. Często, gorzej tolerowanym produktem jest mleko (ze względu na zawartość laktozy). Rozwiązaniem jest wtedy najczęściej stosowanie mleka bezlaktozowego. Ograniczeniu w diecie pacjenta w trakcie leczenia przeciwnowotworowego powinna ulec ilość błonnika pokarmowego. Dlatego, w  przypadku raka odbytu przez pewien okres zalecana jest tzw. dieta niskoresztkowa (dieta ograniczająca błonnik pokarmowy). Na tym etapie niewskazane będą chleby żytnie na zakwasie, gruboziarniste kasze, otręby, ciężkostrawne warzywa (m.in. kapusta, cebula, papryka, grzyby) i owoce (np. gruszki, winogrona, śliwki). Potrawy należy przygotowywać metodą gotowania w wodzie, gotowania na parze lub duszenia bez obsmażania. Zabronione są potrawy ciężkostrawne, panierowane i smażone.

W zależności od nasilenia objawów, dieta powinna ulegać odpowiedniej modyfikacji. Na przykład, w okresie zaostrzenia biegunek powinna zawierać większą ilość gotowanego białego ryżu, gotowanej marchewki oraz kompotu z suszonych jagód. Z kolei w przypadku zaparć należy włączyć do diety większą ilość gotowanych warzyw oraz posiłków płynnych. Wprowadzając do diety nowe produkty chory zawsze powinien kierować się swoim samopoczuciem. W przypadku braku tolerancji, dany produkt powinien zostać wykluczony z diety.

Właściwe odżywienie organizmu – dlaczego jest tak ważne

Należy pamiętać, że niedożywienie chorego wpływa negatywnie na stan zdrowia oraz efekty leczenia. Chorzy z nowotworami przewodu pokarmowego są grupą pacjentów szczególnie narażonych na wystąpienie niedożywienia. Związane jest to zarówno ze zmniejszonym apetytem jak również objawami związanymi z zaawansowaniem choroby (np. niedrożność, nasilone biegunki, dolegliwości bólowe). Prowadzi to do ogólnego osłabienia organizmu, wydłużenia czasu regeneracji oraz częstszych skutków ubocznych podczas leczenia onkologicznego. Należy zaznaczyć i pamiętać, że zły stan odżywienia może mieć bezpośredni wpływ na czas trwania leczenia oraz na jego skuteczność. Pacjenci niedożywieni częściej mają przerywane leczenie onkologiczne (z powodu złego stanu zdrowia). Częściej doświadczają również większej ilości skutków ubocznych.

W związku z tym, w trakcie leczenia należy monitorować stan odżywienia (m.in. poprzez kontrolowanie masy ciała). Należy także monitorować ilości zjadanych porcji. W przypadku, jeśli dieta nie pokrywa zapotrzebowania energetycznego pacjenta a także w przypadku stwierdzenia niedożywienia, zalecane jest wprowadzenie do diety żywności specjalnego przeznaczenia medycznego zaleconej przez lekarza. Przykładem takiego preparatu, odpowiedniego dla pacjentów z rakiem odbytu, jest Nutridrink Protein Omega 3. Preparat oprócz dużej ilości białka zawiera także odpowiedni zestaw witamin, składniki mineralne, a także kwasy tłuszczowe omega 3, ważne w diecie pacjenta onkologicznego. Należy jednak poinstruować chorego, w jaki sposób powinien stosować preparat. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, żeby preparat wypijać małymi łykami, przez około 30 minut. Dodatkowo, najlepiej jeśli przed użyciem preparat zostanie schłodzony oraz dobrze wymieszany (wstrząśnięty). Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego może być stosowana samodzielnie (jako posiłek) lub zostać wykorzystana do przygotowania potraw (np. jako dodatek do zupy czy koktajlu).

Bardzo ważne jest, żeby wspomniane wsparcie żywieniowe zostało wprowadzone na jak najwcześniejszym etapie, najlepiej od razu po rozpoznaniu choroby, gdy dopiero zaczynają się trudności z jedzeniem. Szybsza interwencja żywieniowa zmniejsza ryzyko wystąpienia niedożywienia. Bardzo ważnym okresem jest zwłaszcza okres okołooperacyjny. W przypadku planowych operacji, u pacjentów niedożywionych możliwe jest przesunięcie terminu zabiegu. Ma to na celu poprawę stanu odżywienia. W tym okresie pacjenci otrzymują zalecenie przestrzegania diety wysokobiałkowej oraz stosowania preparatów żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Po konsultacji lekarskiej pacjent otrzymuje zwykle wytyczne aby stosować 1-2 butelki preparatu dziennie przez okres około 2 tygodni przed operacją. Wsparcie żywieniowe jest oczywiście kluczowe w okresie regeneracji po operacji. Stąd, często jest ono zalecane przez cały okres leczenia onkologicznego a także po jego zakończeniu. Warto dodać, że nie tylko pacjenci, u których stosowanym leczeniem jest leczenie chirurgiczne, mogą korzystać z żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Preparaty mogą być stosowane niezależnie od rodzaju prowadzonego leczenia. Z obserwacji wiemy, że dużo łatwiej i skuteczniej jest zmniejszać ryzyko niedożywienia i zapobiegać jego skutkom niż leczyć niedożywienie i jego konsekwencje w trakcie leczenia onkologicznego. Dlatego wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej powinno być jednym z priorytetów chorego i powinno być traktowane jako integralny element wsparcia leczenia onkologicznego pacjentów z chorobą nowotworową.

 

Nutridrink Protein Omega 3 to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego u pacjentów z chorobą nowotworową z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia z nią związanym. Stosować pod nadzorem lekarza.

 

Bibliografia:

  1. Rao S, Guren MG, Khan K, Brown G, Renehan AG, Steigen SE, Deutsch E, Martinelli E, Arnold D; ESMO Guidelines Committee. Anal cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up☆. Ann Oncol. 2021 Sep;32(9):1087-1100. doi: 10.1016/j.annonc.2021.06.015. Epub 2021 Jun 24. PMID: 34175386.
  2. Gromadzka-Ostrowska J., Paluszkiewicz P., Słodkowski M., Sobocki J., Szawłowski A. (red.), Żywienie w chorobach nowotworowych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020
  3. Weimann A, Braga M, Carli F, Higashiguchi T, Hübner M, Klek S, Laviano A, Ljungqvist O, Lobo DN, Martindale RG, Waitzberg D, Bischoff SC, Singer P. ESPEN practical guideline: Clinical nutrition in surgery. Clin Nutr. 2021 Jul;40(7):4745-4761. doi: 10.1016/j.clnu.2021.03.031. Epub 2021 Apr 19. PMID: 34242915.