Rak trzustki to bardzo złośliwy nowotwór. Szczyt zachorowalności przypada pomiędzy 60. a 80. rokiem życia. Jest to trzeci co do częstości nowotwór przewodu pokarmowego (zaraz po nowotworach jelita grubego i żołądka). Przeważnie ma on postać gruczolakoraka i wywodzi się z komórek nabłonka przewodów trzustkowych. Głównie jest on zlokalizowany w głowie trzustki (to 80% wszystkich przypadków), rzadziej w trzonie, czy też w ogonie trzustki.

rak trzustki

Spis treści:

  1. Rak trzustki — przyczyny
  2. Objawy raka trzustki
  3. Rozpoznanie raka trzustki
  4. Leczenie raka trzustki
  5. Wyzwania żywieniowe w leczeniu raka trzustki
  6. Jak długo rozwija się rak trzustki?
  7. Rak trzustki — co jeszcze warto wiedzieć?

Rak trzustki — przyczyny

Do najważniejszych czynników ryzyka należy zaliczyć alkohol i nikotynę. Również otyłość, cukrzyca, przewlekłe zapalenie trzustki, zakażenie Helicobacter pylori, duże spożycie tłuszczów nasyconych (w tym masła), pokarmów przetworzonych, czerwonego mięsa, ekspozycja na substancje chemiczne takie jak rozpuszczalniki wodorowęglanowe, związki niklu i chromu, pył krzemowy, pestycydy mogą przyczynić się do rozwoju nowotworu złośliwego trzustki.

Ponadto niebagatelne znaczenie w rozwoju raka trzustki odgrywa predyspozycja genetyczna. W przypadku dziedzicznego zapalenia trzustki ryzyko rozwoju raka trzustki wzrasta 50-70-krotnie. Pod szczególną opiekę powinny być wzięte osoby, u których rozpoznano:

  • zespół Peutza – Jeghersa (choroba genetyczna, w przebiegu tego zespołu występują: plamy soczewicowate, polipy, zwłaszcza w jelicie cienkim, większe jest także ryzyko występowania nowotworów),
  • zespół Lyncha (dziedziczny rak jelita grubego),
  • rodzinnego występowania znamion atypowych i czerniaka,
  • rodzinną polipowatość gruczolakowatą,
  • zespół von Hippla i Lindaua (naczyniakowatość siatkówkowo-móżdżkowa, rzadkie schorzenie genetyczne),
  • niedokrwistość Fanconiego (uwarunkowana genetycznie postać wrodzonej niedokrwistości aplastycznej),
  • dziedzicznego raka piersi lub jajnika.

Wymienione powyżej zespoły wymagają zwiększonej czujności onkologicznej, częstych badań kontrolnych wykorzystujących radiologiczne metody obrazowania (EUS — ultrasonografię endoskopową lub MR — rezonans magnetyczny). Pacjenci z grup o zwiększonym ryzyku zachorowania powinni być objęci badaniami przesiewowymi. Zaleca się, aby takie badania rozpoczynać w 50 roku życia lub 10 lat wcześniej niż najwcześniejsze zachorowanie na raka trzustki w rodzinie.

Objawy raka trzustki

Niestety brak jest wczesnych objawów nowotworu trzustki, dlatego też przeważnie jest on wykrywany późno. Do częstych początkowych objawów klinicznych należą nieswoiste bóle w nadbrzuszu, nudności, wymioty, biegunka. Z czasem utrata apetytu i utrata masy ciała doprowadzają do wyniszczenia pacjenta.

Po dłuższym czasie pojawiają się bardziej swoiste objawy, które mogą naprowadzać na rozpoznanie – żółtaczka mechaniczna spowodowana uciśnięciem przewodu żółciowego wspólnego przez raka głowy trzustki, świąd skóry, objaw Courvoisiera (powiększony, wyczuwalny przez powłoki niebolesny pęcherzyk żółciowy u chorego z żółtaczką). Na rozpoznanie mogą również naprowadzać: silne bóle pleców, nawracające zakrzepowe zapalenie żył, cukrzyca, czy też upośledzona tolerancja glukozy. Pojawienie się cukrzycy po 50 roku życia wymaga dodatkowej diagnozy w kierunku raka trzustki.

Rozpoznanie raka trzustki

Rozpoznanie raka trzustki łatwo przeoczyć, ponieważ początkowo badania laboratoryjne są w normie i nie budzą podejrzeń rozrostu nowotworowego. Z czasem, w przypadku cholestazy (upośledzonego przepływu żółci z wątroby do jelita cienkiego) dochodzi do podwyższenia poziomu bilirubiny sprzężonej, zwiększonej aktywności takich wskaźników jak ALP i GGTP, niedokrwistości, obniżenia poziomu albuminy w surowicy krwi. W bezpośrednim badaniu pacjenta można wyczuć obecność napiętego, bezbolesnego pęcherzyka żółciowego. W badaniu USG jamy brzusznej można stwierdzić zastój żółci, poszerzenie przewodu Wirsunga (przewodu trzustkowego).

Podstawową metodą w rozpoznaniu raka trzustki jest tomografia spiralna jamy brzusznej i miednicy z kontrastem zgodnie z tak zwanym protokołem trzustkowym – to badanie pozwala nie tylko wykryć guza trzustki, ale również ocenić przerzuty w węzłach chłonnych i przerzuty odległe. Czasami wykonuje się też badanie za pomocą rezonansu magnetycznego (MR lub MRCP: cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego), szczególnie w sytuacji konieczności oceny zmian w wątrobie, które są trudne do interpretacji w badaniu tomografii komputerowej.

W guzach trzustki sięga się również po metodę nazwaną EUS (badanie przewodu pokarmowego łącząca ocenę endoskopową i ultrasonograficzną) – jest to zalecana metoda diagnostyczna w przypadku występowania pojedynczych zmian ogniskowych, pozwala ona na wykonanie biopsji, ocenę miejscowego i regionalnego zaawansowania nowotworu i przewidywania resekcyjności zmiany. Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna, określana skrótem ECPW jest metodą, która może być wykorzystania do oceny patologii dróg żółciowych i przewodu trzustkowego, pozwala na wprowadzenie stentu do zwężonych dróg żółciowych w przypadku nieresekcyjnego raka trzustki.

Leczenie raka trzustki

Jedyną metodą wyleczenia raka trzustki jest resekcja trzustki (jest ona możliwa tylko u 15-20% chorych). Najczęściej dokonuje się usunięcia głowy trzustki, pęcherzyka żółciowego wspólnego, dwunastnicy i części odźwiernikowej żołądka. Gdy guz jest położony w części obwodowej, dokonuje się resekcji tylko trzonu trzustki i ogona trzustki wraz ze śledzioną. Po leczeniu chirurgicznym stosuje się leczenie adjuwantowe (wspierające leczenie chirurgiczne) najczęściej w postaci chemioterapii. W przypadku guzów nieresekcyjnych leczenie zaczyna się od razu od chemioterapii. W leczeniu nowotworów trzustki szczególne znaczenie ma też terapia przeciwbólowa.

Wyzwania żywieniowe w leczeniu raka trzustki

W raku trzustki przeważnie dość szybko dochodzi do wyniszczenia organizmu (kacheksji nowotworowej). Pacjenci często skarżą się na brak apetytu, a nawet jadłowstręt. Po operacji usunięcia trzustki występują zaburzenia wchłaniania tłuszczów oraz cukrzyca. W tej sytuacji bardzo ważne jest odpowiednie wsparcie żywieniowe – w przypadku możliwości żywienia doustnego. W momencie, gdy tradycyjna dieta nie wystarcza, warto skonsultować z lekarzem stosowanie odpowiednich   doustnych preparatów odżywczych. Konieczna może też być suplementacja enzymów trzustkowych. Żywienie dojelitowe za pomocą zgłębnika założonego do żołądka lub jelita może być koniecznie w sytuacji, kiedy dieta doustna nie zapewnia odpowiedniej podaży składników odżywczych, zwłaszcza białka i energii.

Jak długo rozwija się rak trzustki?

Rak trzustki rozwija się bardzo wolno, średnio 12-16 lat. Dlatego często już w chwili rozpoznania jest zwykle mocno zaawansowany. Bardzo ważne jest wykrycie raka trzustki jeszcze na etapie, kiedy można usunąć guza. Badania pokazują, że wcześnie zdiagnozowani pacjenci z tym nowotworem, którzy mogą być poddani operacji, częściej mają większe szanse na dłuższe przeżycie.

Rak trzustki — co jeszcze warto wiedzieć?

Ponieważ rak trzustki rozwija się długo i często bywa wykrywany już w zaawansowanej postaci, warto zwracać uwagę na takie dolegliwości jak: ból brzucha, ból w środkowej części kręgosłupa, nagła utrata masy ciała, zażółcenie skóry i oczu, zmiana w stolcu, nagłe pojawienie się cukrzycy, ogólne problemy z trawieniem. Mogą to być objawy alarmowe wskazujące na rozwijający się nowotwór trzustki. Warto wtedy skonsultować się z lekarzem, ocenić ryzyko genetyczne i wykonać badania obrazowe.

 

 

Na podstawie:

Interna Szczeklika 2020- 2021, Podstawy żywienia klinicznego. L. Sobotka, Interna w 5 dni, Franciszek Kokot.