Rak żołądka jest piątym najczęściej diagnozowanym nowotworem na Świecie. Wykrywany jest on częściej u mężczyzn niż u kobiet a jego zachorowalność wzrasta wraz z wiekiem. Najwięcej przypadków nowotworów żołądka odnotowuje się w krajach Azji Wschodniej (zwłaszcza w Chinach i Korei) oraz Europy Wschodniej. O raku żołądka mówi się dość dużo w kontekście roli żywienia ponieważ nawet co druga osoba z rakiem żołądka jest niedożywiona lub grozi jej niedożywienie. To bardzo ważne ponieważ udowodniono jednocześnie, że utrata masy ciała w trakcie choroby onkologicznej może wpływać na proces leczenia i może być związana m.in. z gorszymi wynikami badań,osłabieniem wśród pacjentów, większą ilością lub nasileniem dolegliwości podczas terapii, a w konsekwencji z gorszym rokowaniem. Dlatego wszędzie podkreśla się ogromną rolę żywienia w tym rodzaju nowotworu oraz w razie konieczności żywieniowego wsparcia pacjentów. Z drugiej strony, sami pacjenci zgłaszają duże trudności z żywieniem, dobraniem odpowiedniej diety oraz niezamierzonym chudnięciem.

Spis treści:

  1. Rak żołądka - czynniki ryzyka
  2. Rak żołądka a dieta
  3. Objawy raka żołądka
  4. Leczenie raka żołądka i rola wsparcia żywieniowego w terapii
  5. Dieta w trakcie leczenia raka żołądka
  6. Dieta w okresie pooperacyjnym
  7. Niedobory pokarmowe w raku żołądka

Rak żołądka - czynniki ryzyka

Do podstawowych czynników ryzyka raka żołądka należy zakażenie bakterią Helicobacter pylori (wywołuje przewlekłe zapalenie błony śluzowej prowadzące do przemian nowotworowych). Inne źródła podają również, jako czynnik ryzyka, infekcję wirusem Epstein-Barr, jednak to Helicobacter pylori jest zdecydowanie częściej związana z nowotworem żołądka. W przypadku połączenia obu infekcji, ryzyko raka żołądka wzrasta jeszcze bardziej. Innymi, dobrze potwierdzonymi czynnikami ryzyka jest również palenie tytoniu oraz picie alkoholu. Nie bez znaczenia jest również środowisko, w którym żyjemy. Ryzyko zwiększa bowiem praca związana z narażeniem na czynni chemiczne (górnicy, hutnicy, pracownicy przemysłu gumowego),Choroba wrzodowa żołądka nie jest równoznaczna ze stanem przedrakowym, do rozwoju nowotworu złośliwego z owrzodzenia dochodzi bardzo rzadko, jednak w przypadku występowania choroby wrzodowej, zawsze należy być pod kontrolą lekarza i wykonywać regularnie odpowiednie badania.

Rak żołądka a dieta

Jaka dieta zwiększa ryzyko raka żołądka?  Na pewno przetworzona i wysokokaloryczna. Jest to bowiem dieta sprzyjająca tyciu a otyłość jest uznana za jeden z czynników ryzyka raka żołądka. Przechodząc do samej diety – jakie produkty zwiększają ryzyko? Przede wszystkim produkty mocno solone, przetworzone oraz wędzone. Czynnikiem ryzyka jest również duża ilość warzyw konserwowych. Podobne, niekorzystne, działanie może mieć czerwone mięso, a zwłaszcza czerwone przetworzone mięso (kiełbasy, wędliny wieprzowe, salami, bekon). W mięsie składnikamiodpowiedzialnymi za procesy rakotwórcze  są wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, nitrozoaminy oraz aminy heterocykliczne. Inne wskazywane czynniki dietetyczne to żywność grillowana (zwłaszcza jeśli grillujemy tłuste, czerwone mięso) a także niskie spożycie warzyw i owoców. Ciekawostką jest, że w przypadku owoców największą rolę przypisuje się cytrusom jako czynnikowi ochronnemu. Składnikiem zmniejszającym ryzyko jest również kwercetyna, którą znajdziemy w ciemnych winogronach, owocach czarnego bzu, owocach jagodowych, czerwonej cebuli, szpinaku, brokułach i herbacie. Kwercetyna jest silnym antyoksydantem i zapobiega uszkodzeniom DNA.

Objawy raka żołądka

Choroba nowotworowa żołądka niestety daje bardzo niespecyficzne objawy. W początkowej fazie może przebiegać nawet całkowicie bezobjawowo. To właśnie z tego powodu rak żołądka wykrywany jest albo przypadkowo albo dopiero w stadium zaawansowanym (kiedy pojawiają się pierwsze objawy). Pierwszymi najczęstszymi objawami raka żołądka są: niezamierzone chudnięcie, ból brzucha oraz anemia. Każdy z tych objawów powinien skłonić chorego do zgłoszenia się do lekarza w celu ustalenia przyczyny. Warto dodać, że w przypadku nowotworów – im szybciej wykryta choroba, tym efekty leczenia mogą być lepsze.

Leczenie raka żołądka i rola wsparcia żywieniowego w terapii

Podstawową metodą leczenia raka żołądka jest częściowa lub całkowita resekcja (usunięcie całego lub części organu). Inne, powszechnie stosowane metody leczenia (często jako leczenie uzupełniające) to radioterapia oraz chemioterapia. Ze względu na lokalizację już sama obecność guza może powodować brak apetytu, szybkie uczucie pełności, nudności lub wymioty a także wzdęcia czy bóle brzucha. To właśnie przyczyny, dla których pacjenci z rakiem żołądka odnotowują duże chudnięcie. Natomiast w trakcie chemio- oraz radioterapii wyżej wymienione objawy mogą się nasilać a dodatkowo wystąpić mogą biegunki oraz zaburzenia połykania (dysfagia).

Z kolei u pacjentów, którzy są już po resekcji żołądka często pojawiają różnego rodzaju dolegliwości żołądkowo-jelitowe oraz zaburzenia wchłaniania. Wszystko to powoduje, że rak żołądka jest nowotworem o jednym z wyższych wskaźników ryzyka pojawienia się niedożywienia. Warto jeszcze przypomnieć, że niedożywienie u pacjentów onkologicznych może negatywnie wpływać na wyniki ich leczenia. Dlatego wsparcie żywieniowe u osób z rakiem żołądka należy wprowadzić pod nadzorem lekarza  od razu po diagnozie, stosować przez cały okres leczenia a następnie kontynuować przez kilka miesięcy po operacji.

Dieta w trakcie leczenia raka żołądka

Biorąc pod uwagę, że pacjenci z rakiem żołądka bardzo często są niedożywieni już w momencie diagnozy, powinni zostać jak najszybciej objęci opieką żywieniową. Dieta powinna zostać dopasowana do rodzaju leczenia oraz objawów występujących u pacjenta. W przypadku planowej operacji, osoby niedożywione lub zagrożone niedożywieniem, które nie są w stanie pokryć tradycyjną dietą swojego zapotrzebowania na składniki odżywcze, przez 7-14 dni przed operacją powinny otrzymywać oprócz zwyczajowej diety również doustne preparaty odżywcze (tzw. ONS – oral nutritional supplements). Dieta przed oraz w trakcie leczenia powinna być dietą wysokobiałkową. Zwykle zalecane jest, aby ilość białka w diecie wynosiła około 1,5g/kg masy ciała czyli prawie 2 razy więcej niż u osoby zdrowej. To bardzo ważne (i jednocześnie trudne) ponieważ badania przeprowadzone wśród pacjentów z rakiem żołądka wskazują, że zjadają oni niewystarczającą ilość białka. Zalecenie diety bogatobiałkowej oznacza dodawanie do diety produktów będących głównym źródłem tego składnika w diecie, takich jak: ryby, mięso – najlepiej drobiowe, twarożki czy jajka. Jeśli jednak dietą pacjent nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze, lekarz zalecić może wparcie żywieniowe w postaci doustnych preparatów odżywczych należących do żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, przykładem preparatu przeznaczonego dla pacjentów onkologicznych jest Nutridrink Protein Omega 3,  który poza duża ilością białka i energii, zawiera również m.in. kwasy tłuszczowe omega-3 i witaminę D. Chory musi również pamiętać o tym, że dieta musi być lekkostrawna. W zależności od objawów, osoba chora może bazować tylko na produktach gotowanych (w tym gotowane warzywa) lub na diecie z niewielką ilością surowych (ale lekkostrawnych) warzyw. Produkty spożywane podczas okresu leczenia nie powinny powodować dolegliwości bólowych oraz dyskomfortu. Z tego powodu niewskazane są potrawy smażone, produkty pełnoziarniste (jak p.. chleb żytni, zwłaszcza ten na zakwasie), a także ciężkostrawne warzywa (jak cebula czy czosnek).

Oprócz białka duże znaczenie u chorych z rakiem żołądka ma również witamina D oraz kwasy omega-3. Z tego powodu lekarze może zalecić , aby pacjenci w ramach wsparcia żywieniowego wykorzystywali preparaty, które oprócz standardowego składu zawierały również. składniki takie jak  kwasy omega 3).

 

Omega 3 należy do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, których organizm sam nie wytwarza, stąd należy je dostarczać wraz z dietą. Ich źródłem są głównie ryby, orzechy, oleje roślinne (lniany, rzepakowy, oliwa z oliwek). Kwasy tłuszczowe omega-3 mają właściwości przeciwzapalne,  mogą wpływać na zmniejszenie stanu zapalnego, a tym samym przyczynić się do poprawy apetytu, zmniejszenia utraty masy ciała i masy mięśniowej i poprawy stanu odżywienia pacjenta onkologicznego.

 

Dieta w okresie pooperacyjnym

Nie da się ukryć, że jeszcze większym wyzwaniem jest dla pacjenta okres pooperacyjny. W zależności od radykalności operacji, objętość żołądka mogła ulec bardzo dużym zmianom. Powoduje to konieczność zastosowania bardzo niewielkich objętościowo (ale bardzo częstych) posiłków. Dodatkowo, w pierwszym okresie pooperacyjnym zaleca się stosować dietę miksowaną (lub stosować tylko miękkie produkty, które będą bardzo długo i dokładnie przeżuwane). Z uwagi na to, że objętość posiłków jest bardzo ograniczona, należy stosować zasadę „zagęszczania odżywczego” tzn. dodawania do potraw wysokokalorycznych dodatków, które zwiększą wartość odżywczą spożywanego posiłku – np. żółtka jaj, mascarpone, słodka śmietanka, oleje, masło, tłusty twarożek, masło orzechowe itd. Dzięki tej technice można dostarczyć większą ilość energii (kalorii) i składników nie zwiększając zbytnio objętości posiłków. W celu zwiększenia wartości odżywczej posiłków, bez znaczniej zmiany ich objętości, można dodawać również zalecony przez lekarza Nutridrink Protein czy Nutridrink Protein Omega 3 do owsianki, zupy, koktajlu czy innych potraw. Dostarczają one dużą ilość białka (18 g białka w 1 butelce), energii (306 kcal w 1 butelce) oraz inne składniki odżywcze, mając przy tym bardzo małą objętość (1 butelka to 125 ml). Powinny być one stosowane w ilości 2 butelki dziennie przez min. 14 dni, o ile lekarz lub dietetyk nie zaleci inaczej*. Ze względu na zjadanie bardzo niewielkich objętościowo porcji zaleca się, aby pacjenci kładli największy priorytet na białko w posiłku. I to od niego należy rozpoczynać posiłek, a dopiero później powinno się spożywać pozostałe produkty.

Niedobory pokarmowe w raku żołądka

Najczęstszym niedoborem spotykanym u pacjentów po resekcji żołądka jest niedobór żelaza oraz niedobór witaminy B12. Częstość występowania niedoboru żelaza po 3 latach wynosi 64,8% i 90,5%, odpowiednio dla częściowej oraz całkowitej resekcji. Jednak jawna niedokrwistość, widoczna w badaniu morfologii (niskie stężenie hemoglobiny) zwykle pojawiała się po 3 latach u co 3 osoby. U wielu pacjentów niedokrwistość z niedoboru żelaza może być początkowo utajona. Oznacza to, że pacjenci oprócz samej morfologii powinni sprawdzać również stężenie żelaza. Niedobory pojawiają się bowiem bardzo często. U osób z niedoborami żelaza zalecana jest suplementacja żelazem, która powinna odbywać się pod nadzorem lekarza.

Jeszcze większym problemem może okazać się witamina B12. Niedobór ten witaminy może dotyczyć niemal 100% pacjentów! Po 4 latach od całkowitej gastrektomii niedobór witaminy B12 może dotyczyć praktycznie każdego pacjenta. W grupie osób poddawanych resekcji częściowej odsetek niedoborów witaminy B12 wynosi około 16%. Witamina B12 więc to kolejny wskaźnik, który powinien być monitorowany u pacjentów poddawanych resekcji żołądka.

Mniej powszechnymi niedoborami, ale również groźnymi, może być niedobór wapnia. U pacjentów po resekcji można stwierdzić wyższe ryzyko wystąpienia osteoporozy. Dotyczy to zwłaszcza osób, które mają duże dolegliwości żołądkowo jelitowe. Drugą przyczyną jest także zmniejszone spożycie wapnia a także niedobór witaminy D, który często pojawia się u pacjentów. Zwiększone ryzyko osteoporozy występuje zwłaszcza u kobiet. Utracie masy kostnej sprzyja również starszy wiek oraz większa utrata masy ciała. Jako profilaktykę stosuje się przede wszystkim suplementację diety witaminą D. Jej dostarczenie w odpowiedniej ilości wraz z dietą jest praktycznie niemożliwe, dlatego często konieczna jest suplementacja w dawce zaleconej przez lekarza.

 

Podsumowanie

Rak żołądka jest nowotworem, gdzie odpowiednie żywienie odgrywa kluczową rolę Jest to jeden z przypadków choroby nowotworowej, gdzie niedożywienie spotykane jest bardzo często. Osoby chore powinny stosować dietę lekkostrawną i bogatobiałkową, a w przypadku niedożywienia lub ryzyka niedożywienia, powinny skonsultować z lekarzem konieczność stosowania żywienia medycznego w postaci doustnych preparatów odżywczych takich jak Nutridrink Protein Omega 3.

* Wsparcie żywieniowe powinno być zalecone przez lekarza w takiej ilości i na tak długo jak pacjent tego potrzebuje (najlepiej przez cały okres trwania leczenia i rekonwalescencji po chorobie).

 

Nutridrink Protein Omega 3 to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego u pacjentów z chorobą nowotworową z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia z nią związanym. Stosować pod nadzorem lekarza.

 

Piśmiennictwo:

 

  1. Wang HM. Et al.: Nutritional Status and Related Factors in Patients with Gastric Cancer after Gastrectomy: A Cross-Sectional Study. Nutrients. 2022 Jun 25;14(13):2634.
  2. Kim TH. Et al.: Development Working Groups for the Korean Practice Guidelines for Gastric Cancer 2022 Task Force Team. Korean Practice Guidelines for Gastric Cancer 2022: An Evidence-based, Multidisciplinary Approach. J Gastric Cancer. 2023 Jan;23(1):3-106.
  3. World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research, Continuous Update Project Expert Report 2018. Diet, nutrition, physical activity and stomach cancer. Available at deetandcancerreport.org
  4. Wang FH. Et al.: The Chinese Society of Clinical Oncology (CSCO): Clinical guidelines for the diagnosis and treatment of gastric cancer, 2021. Cancer Commun (Lond). 2021 Aug;41(8):747-795.
  5. Zhou D. Et al.: Effects of oral immunonutritional supplement on 3-year disease-free survival in gastric cancer patients with pathological stage III after total gastrectomy (CRUCIAL): study protocol of a multicentre, randomised clinical trial. BMJ Open. 2023 Apr 11;13(4):e067990.