Tłuszcze w diecie pacjenta onkologicznego są niezwykle ważnym składnikiem pokarmowym. W niewielkiej ilości dostarczają dużo energii (kilokalorii) dzięki czemu są znaczące w walce z niedożywieniem. Poza ilością, ważna jest również jakość spożywanego tłuszczu, dlatego pacjenci z chorobą nowotworową powinni dostarczać przede wszystkim nienasyconych kwasów tłuszczowych, a szczególnie kwasów z grupy omega-3 np. EPA i DHA, które wykazują działanie przeciwzapalne.

rak-piersi-zywienie

Spis treści:

  1. Czym są tłuszcze?
  2. Zapotrzebowanie na tłuszcze
  3. Nadmiar tłuszczu w diecie
  4. Źródła tłuszczów w żywności oraz ich podział

Czym są tłuszcze?

Tłuszcze czyli tzw. związki lipidowe są bardzo dużą grupą związków chemicznych o zróżnicowanej budowie i właściwościach, występują we wszystkich organizmach żywych. Obok białek i węglowodanów są głównym składnikiem pokarmowym tzw. makroskładnikiem. Stanowią bardzo ważny materiał zapasowy, a także izolator termiczny. Tłuszcze pełnią także funkcje budulcowe (np. jako składnik błon komórkowych) i strukturalne. Wykorzystywane są do biosyntezy enzymów i hormonów, które biorą udział w wielu niezwykle ważnych przemianach metabolicznych. Niektóre z tłuszczów dostarczają niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które wykazują działanie przeciwzapalne. Kwasy tłuszczowe stanowią podstawowy składnik układu nerwowego. Jak pokazują badania, odpowiednia podaż wraz z dietą niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych wpływa korzystnie na funkcjonowanie mózgu, rzadsze występowanie zaburzeń neurodegeneracyjnych czy depresji. Tłuszcze są  również nośnikiem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak A, D, E, K. Jedną z ważnych cech tłuszczu, szczególnie w diecie pacjenta onkologicznego jest to, że stanowi on nośnik smaku. Wielu pacjentów w przebiegu leczenia doświadcza zaburzeń smaku czy braku apetytu dlatego też tłuszcz w ich diecie nie powinien być pomijany. Należy jednak zawsze zwracać uwagę na jakość tłuszczu.

Ze względu na obecności podwójnych wiązań wyróżnia się nasycone kwasy tłuszczowe (SFA, saturated fatty acids), których nadmiar nie jest korzystny dla zdrowia i nienasycone kwasy tłuszczowe, które powinny stanowić większość spożywanych tłuszczów. Wśród tych ostatnich wyróżniamy jeszcze jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA, Monounsaturated Fatty Acids) i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA, Poliunsaturated Fatty Acids), do których zaliczamy kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 i omega-6.

Zapotrzebowanie na tłuszcze

Tłuszcze zawarte w pożywieniu to przede wszystkim najbardziej skoncentrowane źródło energii niezbędnej do zapewnienia prawidłowego rozwoju i utrzymania funkcji życiowych organizmu. Jeden gram tłuszczu dostarcza około 9 kcal – to ponad dwa razy więcej niż dostarcza jednej gram białka czy węglowodanów. W diecie człowieka zdrowego zawartość tłuszczu ogółem powinna wynosić 20-35% dziennego zapotrzebowania na energię czyli przy przeciętnej diecie 2000 kcal maksymalnie 700 kcal powinno pochodzić z tłuszczu (co stanowi prawie 78 g tłuszczu). Przy czym głównym źródłem tłuszczu powinny być tłuszcze roślinne będące źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych czyli tych korzystnych dla zdrowia. Tłuszcze zwierzęce będące źródłem tłuszczów nasyconych i cholesterolu, powinny być ograniczane do minimum. Niestety w polskiej diecie procentowy udział energii spożytej z tłuszczów jest zbyt wysoki. Zauważalne jest bardzo duże spożycie tłustych gatunków mięs, a także pełnotłustych produktów mlecznych, które obfitują w niekorzystne dla zdrowia tłuszcze nasycone. W diecie pacjenta onkologicznego zawartość tłuszczu może być wyższa niż u zdrowej osoby dorosłej, gdyż około 30-50% może pochodzić z tłuszczu, w zależności od stanu odżywienia pacjenta, rodzaju nowotworu oraz występowania chorób współistniejących. Czyli w diecie o wartości energetycznej 2000 kcal maksymalnie 1000 kcal może pochodzić z tłuszczu (co stanowi ok. 111 g).

Nadmiar tłuszczu w diecie

Zbyt duża ilość tłuszczu, a w tym szczególnie tłuszczów nasyconych, w diecie zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób, w tym|: nadwagi i otyłości oraz innych chorób dietozależnych tj.: zaburzenia lipidowe, cukrzyca typu 2, insulinooporność, dna moczanowa, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zakrzepica żylna, udar oraz nowotwory (m.in. jelita grubego, piersi). Ponadto otyłość może prowadzić do zaburzeń płodności, chorób układu oddechowego (bezdech senny, niedotlenienie, astma), chorób przewodu pokarmowego (stłuszczeniowe zapalenie wątroby, kamica żółciowa, przepukliny), zmian zwyrodnieniowych w układzie ruchu.

Źródła tłuszczów w żywności oraz ich podział

Tłuszcze ze względu na ich pochodzenie można podzielić na roślinne oraz zwierzęce. Tłuszcze zwierzęce w diecie pochodzą przede wszystkim z mleka, mięsa zwierząt, a także ich tkanki tłuszczowej. Do źródeł tłuszczu zwierzęcego zaliczamy zatem: nabiał (mleko, śmietana, sery, jogurty, twarogi itp.), mięso (wieprzowina, wołowina, drób itp.), ryby, jaja, masło, smalec, łój, słonina. W składzie omawianych tłuszczów znajduje się duża ilość cholesterolu, a także nasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą w niekorzystny sposób oddziaływać na zdrowie człowieka, dlatego zgodnie z zaleceniami wielu towarzystw naukowych  należy je ograniczać do minimum czyli wybierać m.in. chude produkty mięsne i chude lub półtłuste produkty mleczne.

Tłuszcze roślinne znajdują się m.in. w: olejach roślinnych (rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek itp.), margarynach, orzechach, awokado, nasionach i pestkach. Tłuszcze roślinne w przeciwieństwie do zwierzęcych nie zawierają cholesterolu. Są one głównym źródłem jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają pozytywny wpływ na zdrowie człowieka. Tłuszcze roślinne powinny przeważać w diecie człowieka.

Innym podziałem tłuszczów jest ich rozróżnienie na widoczne oraz niewidoczne. Tłuszcze widoczne, czyli takie które można dostrzec gołym okiem to np. oleje, masło, margaryna, smalec czy słonina. Tłuszcze niewidoczne, czyli takie które są składnikiem różnych produktów spożywczych, ale nie są widoczne np. w mleku i innych produktach mlecznych, jajach, mięsie, rybach, słodyczach i słonych przekąskach, daniach typu fast-food.

Pacjenci onkologiczni mogą zwiększyć udział tłuszczu w diecie poprzez dodatek produktów takich jak: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, masło, awokado, tłuste ryby morskie, orzechy (w zależności od tolerancji), pełnotłusty nabiał..

Nienasycone kwasy tłuszczowe w diecie człowieka zdrowego, a także u pacjentów onkologicznych powinny znacząco przeważać nad nasyconymi kwasami tłuszczowymi. Mają one bowiem udokumentowane korzystne działanie na zdrowie człowieka. Wykazują działanie przeciwzapalne, są ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, chronią zdrowe komórki w organizmie przed uszkodzeniami, mogą zmniejszać dolegliwości związane z chemioterapią czy radioterapią.

Szczególnie istotne z punktu widzenia onkologii są kwasy tłuszczowe EPA (eikozapentaenowy) i DHA (dokozaheksaenowy). Wymienione kwasy tłuszczowe można znaleźć w rybach i owocach morza, dlatego tak ważne jest spożywanie tych produktów w swoim jadłospisie. Kwasy tłuszczowe EPA i DHA w onkologii mogą wpływać na zmniejszenie jadłowstrętu, poprawę apetytu czy zwiększenie siły mięśniowej, ponadto mogą wspomagać gojenie ran, zmniejszać ryzyko wystąpienia infekcji czy innych powikłań pooperacyjnych.

Jednym z elementów uzupełniania diety pacjentów onkologicznych, którzy nie są w stanie tradycyjną dietą dostarczyć do organizmu niezbędnych składników odżywczych w odpowiedniej ilości, może być zalecony przez lekarza dodatek żywności specjalnego przeznaczenia medycznego w postaci wysokobiałkowych doustnych preparatów odżywczych. Preparaty te poza ważnym dla pacjenta białkiem zawierają jeszcze inne składniki, w tym tłuszcze i pozwalają na zwiększenie ich udziału w diecie chorego. Na rynku dostępne są produkty wysokobiałkowe zawierające znaczne ilości kwasów tłuszczowych omega-3, które lekarz zalecić może do wsparcia żywieniowego szczególnie w przypadku pacjentów z nowotworami głowy i szyi, płuca, jelita grubego, żołądka oraz trzustki, gdyż są oni najbardziej narażeni na znaczną utratę masy ciała w wyniku niedożywienia.