Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) zalicza się do grupy nieswoistych zapaleń jelit (NZJ). Dane epidemiologiczne wskazują, że coraz więcej pacjentów zmaga się z tą chorobą. Istotną rolę w prewencji oraz wspomaganiu leczenia może mieć odpowiednia dieta i właściwy styl życia. Jakie są najczęstsze objawy WZGJ?

Spis treści:

  1. Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
  2. Ciężkość rzutu choroby a charakterystyczne objawy
  3. Jak wygląda diagnostyka WZJG?
  4. Sposoby leczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
  5. Rola żywienia we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego
  6. Zalecenia żywieniowe a rzut choroby WZJG
  7. Sposoby przygotowywania posiłków w zaostrzeniu choroby – praktyczne wskazówki
  8. Korzystne zamiany
  9. Zalecenia żywieniowe w remisji WZJG
  10. Zalecenia żywieniowe i diety alternatywne we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego
  11. Powikłania WZJG

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest rozlanym, przewlekłym i nieswoistym stanem zapalnym o bardzo zróżnicowanym przebiegu. Może objąć całą okrężnicę, ale najczęściej lokalizuje się w odbytnicy i lewej okrężnicy. Proces zapalny dotyczy przede wszystkim błony śluzowej i powierzchownych warstw błony podśluzowej i charakteryzuje się ciągłością, a u części pacjentów powstawaniem owrzodzeń. Najczęściej przebiega w postaci ostrych rzutów którym towarzyszą liczne objawy i remisji, która charakteryzuje się brakiem objawów chorobowych.

Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Objawy nie u wszystkich pacjentów są takie same, co często opóźnia szybkie rozpoznanie choroby. U większości pacjentów obserwuje się biegunkę, często z domieszką krwi i śluzu. Stolec może być oddawany kilka razy dziennie, ale o małej objętości, co jest wynikiem zmian zapalnych w odbytnicy. Często występują również ból brzucha, szczególnie w dolnym lewym kwadracie brzucha, stany podgorączkowe lub gorączka, pogorszenie wydolności fizycznej, ogólne osłabienie i spadek masy ciała. W sytuacji, kiedy zmiany umiejscowione są w samej odbytnicy oprócz biegunki może występować parcie na stole i nietrzymanie stolca oraz ból okolicy odbytu. Pacjenci z ciężką postacią wrzodziejącego zapalenia jelita grubego wymagają często leczenia szpitalnego, natomiast chorzy z postacią łagodną ograniczoną do zmian w odbytnicy i/lub lewej okrężnicy, mogą być leczeni ambulatoryjnie oraz w poradni lekarza rodzinnego.

Ciężkość rzutu choroby a charakterystyczne objawy

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może mieć bardzo zróżnicowany przebieg, który przede wszystkim zależy od ciężkości rzutu choroby. W łagodnym rzucie występuje najczęściej mniej niż 4 stolce na dobę (z krwią lub bez krwi), z reguły nie występują dodatkowe objawy ogólne. W umiarkowanym rzucie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego występuje więcej niż 4 stolce na dobę oraz mogą występować dodatkowe objawy ogólne. W ciężkim rzucie liczba stolców może przekraczać 6 na dobę i są głownie z domieszką krwi. Towarzyszyć im może podwyższona temperatura (≥ 37,5°C), niska hemoglobina (Hb < 10,5 g%) oraz ogólny stan zapalny organizmu (OB ≥ 30 mm/godz.).

Jak wygląda diagnostyka WZJG?

Objawy są bardzo ważne, ale badaniem, które pozwala na ustalenie ostatecznego rozpoznania oraz ocenę rozległości zmian zapalnych, jest endoskopia jelita grubego z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. W większości przypadków zmiany zapalne rozpoczynają się w odbytnicy i w sposób nieprzerwany rozciągają się w kierunku pozostałych odcinków jelita grubego. Łagodna postać choroby charakteryzuje się powierzchownymi nadżerkami, natomiast w postaci ciężkiej występują głębokie owrzodzenia i obszary obnażonej błony śluzowej, pozbawionej nabłonka. Pomocne mogą być także badania dodatkowe – badania laboratoryjne, np. oznaczenie stężenia kalprotektyny w kale.

Sposoby leczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Leczenie zależne jest od objawów i ciężkości rzutu choroby. Celem leczenia jest uzyskanie i podtrzymanie remisji bez stosowania leków sterydowych (glukokortykosteroidów). Zwykle jest to leczenie farmakologiczne, ale zdarza się, że pacjenci wymagają również leczenia chirurgicznego. Celem leczenia chirurgicznego jest usunięcie jelita grubego z istotnymi zmianami zapalnymi co niejednokrotnie wpływa negatywnie na jakość życia pacjentów. O sposobach leczenia zawsze decyduje lekarz.

Rola żywienia we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

Obok leczenia farmakologicznego i/lub chirurgicznego pacjenci chorujący na wrzodziejące zapalenie jelita grubego powinni dokonać pewnych zmian w swojej diecie i stylu życia. Zamiany te będą oczywiście zależne od objawów towarzyszących chorobie i ciężkości rzutu. Niemniej jednak badania wskazują, że odpowiednia dieta, właściwa aktywność fizyczna i ograniczenie potencjalnych czynników ryzyka mogą odgrywać istotną rolę we wspomaganiu leczenia w łagodzeniu przebiegu zaostrzeń oraz uzyskaniu i podtrzymaniu remisji. Zalecenia żywieniowe będą odmienne dla rzutów którym towarzyszą liczne objawy i remisji, która charakteryzuje się brakiem objawów chorobowych.

Zalecenia żywieniowe a rzut choroby WZJG

Niestety nie ma specjalnej diety dedykowanej osobom chorym na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Dieta przy WZJG zawsze powinna być dostosowana do stanu zdrowia oraz objawów towarzyszących chorobie a także indywidualnej tolerancji na produkty spożywcze. Pomocne jest prowadzenie przez pacjentów dzienniczka bieżącego spożycia, w którym pacjent notuje spożyte posiłki i objawy. Ułatwia to identyfikację produktów i potraw, które mogą wywoływać dolegliwości lub je nasilać. Nie zaleca się restrykcyjnych eliminacji poszczególnych grup produktów spożywczych, ponieważ szczególnie bez opieki dietetyka taka dieta może być pełna niedoborów składników odżywczych. Niedobory pokarmowe mogą prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia i stanu odżywienia pacjenta. Dlatego ważne jest, aby dieta była pełnowartościowa.

W stanach zaostrzenia, które przebiegają z licznymi biegunkami konieczne może być ograniczenie spożycia błonnika pokarmowego. Dieta powinna mieć charakter diety łatwostrawnej, ale mimo wszystko posiłki powinny być różnorodne, smaczne i atrakcyjne wizualnie. W zależności od nasilenia występujących objawów z diety eliminuje się również laktozę, fruktozę, sorbitol. Wszelkie eliminacje najlepiej wprowadzać pod opieką dietetyka, tak aby utrzymać odpowiedni stan odżywienia organizmu. Ważne będzie również stosowanie odpowiednich technik kulinarnych.

Sposoby przygotowywania posiłków w zaostrzeniu choroby – praktyczne wskazówki

Stosuj techniki kulinarne, dzięki którym produkty i potrawy będą bardziej tolerowane:

  • usuwaj skórki i pestki z warzyw i owoców,
  • oddzielaj i usuwaj twarde i zwłókniałe części roślin (np. z fasolki, szparagów),
  • wydłużaj czas gotowania,
  • gotuj w większej ilości wody (szczególnie warzywa takie jak brokuły, kalafior, soczewicę, fasolkę szparagową),

Gotuj w wodzie i na parze, piecz w folii, rękawie,

  • rozdrabniaj, np. przez miksowanie, przecieranie przez sito – przygotowuj koktajle, zup krem, musy owocowo-warzywne lub owocowe,
  • tłuszcz do posiłków (np. masło, olej) dodawaj głownie pod koniec gotowania.

W stanach zaostrzenia powinno się unikać spożywania produktów bogatych w błonnik pokarmowy i stosowanie je wymieniać na te o mniejszej zawartości tego składnika.

Korzystne zamiany

  • razowy chleb pełnoziarnisty zamień na pieczywo graham lub pieczywo pszenne
  • płatki naturalne np. górskie owsiane, żytnie zamień na płatki owsiane błyskawiczne, płatki ryżowe
  • ryż brązowy, czarny, dziki zamień na ryż biały
  • grube kasze (np. pęczak, gryczana) zamień na drobne kasze (np. manna, kuskus, jęczmienna łamana)
  • warzywa surowe zamień w większości na warzywa gotowane
  • owoce surowe częściej wymieniaj na owoce duszone, gotowane lub musy
  • nasiona roślin strączkowych (np. fasole, groch) wymień na tofu lub długo gotowaną soczewicę

Zalecenia żywieniowe w remisji WZJG

Zalecenia żywieniowe w remisji są tożsame z zaleceniami zdrowego żywienia. W prawidłowo zbilansowanej diecie pacjenta w remisji powinny znaleźć się różne produkty spożywcze – im większe urozmaicenie posiłków, tym większe szanse, że dostarczymy organizmowi odpowiednie ilości składników odżywczych.

W prawidłowym komponowaniu zbilansowanych posiłków posłużyć się można talerzem zdrowego żywienia:

– ½ talerza powinny stanowić różnokolorowe warzywa lub owoce;

– ¼ talerza powinny stanowić produkty dostarczające białka, np.: chude mięso drobiowe, ryby (zwłaszcza tłuste i morskie), nasiona roślin strączkowych lub nabiał;

– ¼ talerza powinny stanowić produkty będące dobrym źródłem węglowodanów złożonych, np.: kasze, ryż, pieczywo żytnie, płatki naturalne, makaron pełnoziarnisty;

– uzupełnieniem powinna być odpowiednia ilość tłuszczu pochodząca z olejów roślinnych np. oleju rzepakowego, oliwy z oliwek, orzechów, nasion czy pestek.

Zalecenia żywieniowe i diety alternatywne we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

W ostatnich latach zauważa zwiększenie zainteresowania alternatywnymi metodami leczenia dietetycznego. Trwają badania nad zastosowaniem diet takich jak dieta przeciwzapalna czy dieta low-FODMAP. Poszukuje się ponadto możliwości wykorzystania w diecie pacjentów różnego rodzaju nutraceutyków, czyli naturalnych składników żywności o potencjalnie pozytywnym wpływie na zdrowie człowieka. Prowadzone są prace nad wpływem polifenoli, kwasu masłowego czy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Badania nad różnymi modelami żywieniowymi cały czas trwają, a o ich ewentualnym wdrożeniu zawsze powinien decydować lekarz, a pacjent powinien być każdorazowo pod opieką odpowiednio wykwalifikowanego dietetyka znającego specyfikę choroby.

Powikłania WZJG

Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego charakter przewlekły i wymaga ścisłej współpracy pomiędzy lekarzem a pacjentem. Całkowite wyleczenie jest prawdopodobnie niemożliwe, ale istnieją łagodne postacie choroby przebiegające bez zaostrzeń, które nie wymagają istotnych interwencji. Nieleczone lub nieprawidłowo leczone wrzodziejące zapalenie jelita grubego może zwiększać ryzyko raka jelita grubego. Ryzyko jest tym większe im dłuższy jest czas trwania choroby i większe zajęcie zmianami zapalnymi jelita grubego. Stosowanie leków przeciwzapalnych oraz korzystne zmiany w stylu życia stanowią profilaktykę rozwoju nowotworu.

PIŚMIENNICTWO

Keshteli AH, Madsen KL, Dieleman LA. Diet in the pathogenesis and management of ulcerative colitis; a review of randomized controlled dietary interventions. Nutrients. 2019; 11(7):1498.

Green N, Miller T, Suskind D, et al. A Review of Dietary Therapy for IBD and a Vision for the Future. Nutrients. 2019; 11(5):947.

Baczewska-Mazurkiewicz D, Rydzewska G. Problemy żywieniowe pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit. Prz Gastroenterol. 2012; 6:69-77.

Gonciarz M, Szkudłapski D, Mularczyk A, et al. Wytyczne postępowania z chorymi na nieswoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ. 2017; 3(1):1-11.

Talerz zdrowego żywienia. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 2020.