Rehabilitacja w okresie pooperacyjnym

Na tym etapie terapii celem rehabilitacji jest przede wszystkim:

Rehabilitację w okresie pooperacyjnym stosuje się w formie biernej (ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia bierne kończyn górnych i dolnych) lub jeżeli pacjent jest świadomy i współpracuje z fizjoterapeutą można wykonywać bardziej aktywizujące ćwiczenia, np. ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia wspomagane i prowadzone, czy też ćwiczenia czynne z oporem.

Niezmiernie ważne jest, aby pacjent nauczył się, jak wykonywać ćwiczenia przeciwzakrzepowe. Uważa się, że chory leżący powinien wykonywać ok. 1000 ruchów kończynami dolnymi dziennie, aby zapobiec pooperacyjnej zakrzepicy żył głębokich.

Bardzo ważną rolę w zapobieganiu pooperacyjnym powikłaniom odgrywa wczesna pionizacja i uruchomienie pacjenta. Jeżeli to możliwe pionizację należy wykonać w 1-2 dobie po zabiegu operacyjnym.

Ćwiczenia oddechowe

Ćwiczenia oddechowe stanowią jedną z najważniejszych form ćwiczeń dla pacjentów po zabiegach chirurgicznych. Są one niezbędne zarówno w okresie przedoperacyjnym, jak również w okresie wczesnej i późnej rehabilitacji. Pozycja ciała istotnie wpływa na ustawienie przepony i tym samym wykonywanie ćwiczeń oddechowych.

Przed przystąpieniem do ćwiczeń oddechowych warto nauczyć się prawidłowego ich wykonywania. Wdech należy wykonywać nosem, a wydech przez otwarte usta. Stosunek  czasu wdechu i wydechu powinien wynosić 1:2 lub 1:3, tzn. wykonujemy wdech na ile to możliwe głęboki i wydech powolny, dłuższy od wdechu.

Dla kontroli prawidłowego wykonania ćwiczenia nauki oddychania, pacjent może położyć ręce na klatce piersiowej lub okolicy nadbrzusza i wyczuć, w jakim tempie oddycha. W  tym celu warto przed rozpoczęciem takich ćwiczeń zapytać fizjoterapeutę o instrukcje. Podczas wdechu brzuch musi się unieść, a podczas wydechu opadać.

Rycina 1 i 2 przedstawiają, w jaki sposób prawidłowo kontrolować swój oddech zarówno samodzielnie, jak i z pomocą fizjoterapeuty.

Należy pamiętać, aby ćwiczeń oddechowych nie wykonywać zbyt intensywnie, ponieważ może to prowadzić do hiperwentylacji, a w konsekwencji nawet do omdlenia. Ćwiczenia oddechowe należy wykonywać w kilku seriach stosując różnorodne pozycje złożeniowe. Liczba powtórzeń powinna wynosić 4-6 powtórzeń w kilku seriach oraz dodatkowo ćwiczenie oddechowe może być przerywnikiem ćwiczeń ogólnokondycyjnych.

Nauka efektywnego kaszlu

Ze względu na ból pozabiegowy, który występuje u pacjentów po operacjach chirurgicznych, ćwiczenia efektywnego kaszlu należy wykonywać w pozycjach bezpiecznych, nie powodujących bólu oraz ułatwiających odkrztuszenie np. zalegającej wydzieliny. Są to pozycja półsiedząca lub siedząca ze zgiętymi kończynami dolnymi w stawach biodrowych i kolanowych.

Pozycje te poprawiają proces oddychania. Dodatkowo, pacjent może własnoręcznie zabezpieczyć miejsce operowane, stabilizując miejsce pooperacyjne. Do stabilizacji miejsca operowanego można użyć również poduszki lub elementów pościeli. (Ryc. 3-9).

Ćwiczenia przeciwzakrzepowe

Ćwiczenia przeciwzakrzepowe są nieodłącznym elementem standardowej fizjoterapii w chirurgii. Zaleca się, aby ćwiczenia przeciwzakrzepowe były wykonywane przez cały okres  pobytu w szpitalu, a także po powrocie do domu. W tym celu pacjent powinien dokładnie wiedzieć jak prawidłowo wykonywać te ćwiczenia.

Po pierwsze należy układać kończyny dolne w lekkim uniesieniu, pod kątem około 30-45° (ryc. 10).

Ćwiczenia przeciwzakrzepowe powinni wykonywać wszyscy pacjenci leżący dłużej niż 12h.

A także wszyscy ci, którzy są w dłuższym unieruchomieniu, np.: podczas dalekiego lotu samolotem. Oprócz ćwiczeń czynnych kończyn dolnych zaleca się szybką pionizację, o ile nie ma do tego przeciwwskazań.

Ćwiczenia przeciwzakrzepowe w pozycji leżącej, ustawienie kończyn dolnych w uniesieniu powyżej poziomu serca. Tempo wykonywania ćwiczeń to 15 powtórzeń na minutę. Zakres ruchu zgięcia grzbietowego i podeszwowego w zakresie 30°. Oprócz zgięcia i wyprostu należy wykonywać ruchy okrężne stóp oraz poruszać palcami stóp.

Uważa się, że najlepszą profilaktyką zakrzepicy żył głębokich jest szybkie uruchomienie pacjenta i pionizacja.

Autorka poradnika:
Dr n. o zdr. Karen Shahnazaryan

Od 15 lat pracuje w zespole Zakładu Rehabilitacji Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Zajmuje się pacjentami ambulatoryjnymi i klinicznymi, angażuje się również w pracę naukową. Specjalizuje się w pracy z pacjentami ze schorzeniami ortopedycznymi oraz neurologicznymi.