Pojawiający się brak apetytu często towarzyszy procesowi starzenia się i jest nawet określany jako anoreksja wieku podeszłego (z ang. anorexia of aging). W efekcie wiąże się to z dużo niższą podażą składników odżywczych i kalorii, co w konsekwencji może doprowadzić do niedożywienia. Przyczyn pojawienia się braku apetytu wśród osób starszych może być naprawdę wiele. Jak zaobserwować zaburzenia apetytu? Jakie są jego przyczyny i jak skutecznie działać, aby poprawić stan odżywienia pacjenta?

Kobieta i brak apetytu

Spis treści:

  1. Przyczyny braku apetytu
  2. Brak apetytu u osób starszych – dlaczego często występuje?
  3. Zaburzenia apetytu – jak je rozpoznać (objawy)?
  4. Jak działać?

Przyczyny braku apetytu

Brak apetytu i niechęć do jedzenia może dotyczyć zarówno seniorów, dorosłych jak i dzieci. W każdej z tych grup, przyczyny zmniejszonego łaknienia mogą się od siebie różnić. Brak uczucia głodu może być związany z przebytą chorobą i osłabieniem, które pojawia się w jej przebiegu. Ponadto, do innych najczęściej wymienianych przyczyn braku apetytu zalicza się:

  • skutki uboczne stosowanych leków;
  • choroby nowotworowe, w których jednym z pierwszych objawów jest duży spadek masy ciała;
  • choroby przewodu pokarmowego związane z bólem po spożyciu posiłku;
  • przewlekły stres;
  • nerwica;
  • stany depresyjne;
  • zaburzenia odżywiania: anoreksja, bulimia;
  • nadużywanie alkoholu, czy palenie papierosów.

Brak apetytu u osób starszych – dlaczego często występuje?

Zdecydowanie najczęściej brak apetytu dotyczy osób starszych. Szacuje się, że anoreksja wieku podeszłego występuje nawet u co czwartej osoby po 65 r.ż. Dane te pokazują, jak szeroki jest problem związany z brakiem apetytu. Przyczyny jadłowstrętu wieku podeszłego klasyfikuje się jako proces:

  1. Fizjologiczny – związany ze starzeniem się organizmu;
  2. Patologiczny;
  3. Środowiskowy.

Osoby starsze często skarżą się na brak apetytu, czy zaburzenia odczuwania smaku, a to prowadzi do obniżonego spożycia pokarmów. Najprawdopodobniej wynika to ze zmian neurologicznych – funkcjonowania pewnych „ścieżek” w mózgu. Za istotną przyczynę występowania problemów z jedzeniem u starszych osób uważa się też zmiany w wydzielaniu hormonów regulujących łaknienie. Osoby starsze znacznie szybciej odczuwają sytość po posiłku, stąd też wiąże się to ze spożywaniem mniejszych porcji jedzenia. Co więcej, częściej zgłaszają brak uczucia głodu. Wraz z wiekiem zmniejsza się także percepcja węchu i ilość kubków smakowych. Czynniki te wpływają na obniżenie odczuwania przyjemności z jedzenia i smaku pożywienia.

Na pojawienie się jadłowstrętu wieku podeszłego znaczący wpływ mają czynniki środowiskowe takie jak samotność, niepełnosprawność, brak pomocy, zaniedbanie czy niski status ekonomiczny.

Do innych przyczyn zalicza się także:

– opóźnione opróżnianie żołądka,

– ostre i przewlekłe stany chorobowe: niewydolność serca, nerek czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),

– zaburzenia na tle psychicznym: depresja, demencja,

– przewlekły ból,

– wielochorobowość,

– problemy z trawieniem, w tym zaparcia,

– toczący się w organizmie stan zapalny,

– zaburzenia połykania i problemy z uzębieniem,

– męczliwość w trakcie jedzenia,

– leki (między innymi antybiotyki, leki nasenne),

– jednoczesne przyjmowanie wielu środków farmaceutycznych, czyli polipragmazja (nazywana także wielolekowością)

– restrykcje dietetyczne.

WAŻNE!

Brak apetytu u seniorów to złożony problem wynikający niejednokrotnie z poważnych schorzeń, dlatego nigdy nie należy go bagatelizować! Warto skonsultować się z lekarzem, aby znaleźć przyczynę i wdrożyć odpowiednie działanie.

 

Do czego może prowadzić brak apetytu (skutki)?

Brak apetytu to powszechny problem wśród osób starszych, ale przede wszystkim problem, który może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

UWAGA!

Osoby w podeszłym wieku są szczególnie narażone na niedożywienie, dlatego brak apetytu to sygnał alarmowy – powinien być systematycznie monitorowany przez lekarza prowadzącego.

Jadłowstręt wieku podeszłego wiąże się ze znacznym, dłuższym brakiem spożywania odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych, pogarszając tym samym prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Prowadzi do pojawienia się sarkopenii (spadek masy mięśniowej) i zespołu słabości. Stan ten znacznie pogarsza sprawność fizyczną seniorów, predysponując do częstszych upadków i złamań. Ponadto, brak apetytu przez dłuższy czas może spowodować pojawienie się niedożywienia jakościowego i ilościowego, co finalnie przekłada się na pogorszenie wszystkich funkcji organizmu.

 

Zaburzenia apetytu – jak je rozpoznać (objawy)?

Zaburzenia apetytu wiążą się ze znacznym zmniejszeniem ilości spożywanych porcji pokarmu. Przy długo trwającym braku łaknienia, pierwszym z widocznych objawów jest spadek masy ciała.

Nie każdy waży się regularnie, ale o nieplanowanym spadku masy ciała mogą świadczyć także poniższe symptomy:

  • Luźne ubrania
  • Spadająca z palca obrączka
  • Zapinanie paska na mniejszą dziurkę
  • Osłabienie siły mięśniowej
  • Brak energii, wyczerpanie
  • Problemy z pamięcią, trudności w koncentracji
  • Sucha, pękająca skóra

Z kolei nieplanowany spadek masy ciała to sygnał niepokojący mogący świadczyć o niedożywieniu lub ryzyku jego rozwinięcia, w jego  efekcie zaś obserwuje się także m.in. spadek odporności i większą podatność na różnego rodzaju infekcje i choroby. Ponadto, brak pokrycia zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze to także przewlekłe zmęczenie, dezorientacja czy problemy z koncentracją.

Jak działać?

Pierwszym i najważniejszym krokiem w walce z utratą apetytu jest znalezienie przyczyny poprzez konsultację lekarską i wykonanie badań. Ponadto, jeśli przyczyną mogą być przyjmowane leki, to warto porozmawiać ze specjalistą o zmodyfikowaniu farmakoterapii.

Kolejnym, bardzo ważnym punktem jest analiza i być może zmiana sposobu żywienia. Brak apetytu może wynikać z mało urozmaiconej diety, którą u seniorów stosują ich opiekunowie. Osobom starszym często proponowana jest dieta lekkostrawna, która dość powszechnie kojarzona jest z unikaniem szeregu dań i produktów. Rzeczywiście warto jest unikać tych, które są przez seniora źle tolerowane. Nie ma jednak potrzeby wykluczania z jadłospisu jego ulubionych potraw, jeśli jego organizm dobrze sobie z nimi radzi. Nie ma również przeciwskazań do stosowania przypraw i ziół, które uatrakcyjnią smak. Warto zadbać aby dania były kolorowe, podane w atrakcyjny sposób. Przede wszystkim jednak warto wypytać seniora o jego potrzeby, ilości, które jest w stanie zjeść, czy preferencje smakowe. Dokładny wywiad pozwoli zmodyfikować nieco skład, różnorodność czy sposób przygotowania potraw. Sprawdzić może się tutaj fortyfikacja diety, czyli wzbogacanie jej o produkty zwiększające kaloryczność bez zmiany  objętości posiłków. Jedzenie to także przyjemność, dlatego nie może kojarzyć się z przymusem i czymś bardzo negatywnym. Ponadto, problemy z gryzieniem, żuciem czy przełykaniem mogą wymagać modyfikacji konsystencji posiłków.

 

WAŻNE!

Jadłospis osoby starszej wymaga indywidualnego podejścia zarówno pod kątem smakowym, odżywczym jak i doboru produktów ze względu na ewentualne jednostki chorobowe. Przydatna może okazać się wizyta u dietetyka klinicznego, który na podstawie stanu zdrowia, dolegliwości czy preferencji smakowych i możliwości, pomoże dobrać produkty i składniki diety oraz jej konsystencję adekwatne do sytuacji.

 

Utrzymująca się z powodu choroby niechęć do jedzenia (szczególnie w przypadku osób starszych) może wymagać zastosowania żywności medycznej. Doustne preparaty odżywcze, stosowane pod nadzorem lekarza, pomagają  zwiększyć ilość białka i wartość energetyczną diety, dostarczają przy tym również witamin i składników mineralnych w małej objętości.

Bardzo ważnym aspektem wpływającym na brak apetytu jest stan psychiczny seniora, który również wymaga zaopiekowania. Gdy powodem niejedzenia jest depresja, poczucie odizolowania, czy osamotnienie należy zasięgnąć pomocy psychologa, psychiatry czy psychoterapeuty. Warto angażować osoby starsze w różnego rodzaju działania, rozwijać ich pasje i dać im poczucie, że są potrzebni.

Środki masowego przekazu takie jak telewizja czy internet sugerują, że sposobem na brak apetytu u seniorów może być także zastosowanie suplementów diety np. w formie kropli czy syropów. Warto jednak pamiętać, że nie jest to najlepsze rozwiązanie! Zwłaszcza, że nawet w sytuacji, gdy zastosowanie na własną rękę produktów na brak apetytu zwiększyłoby spożywane porcje, to wcale nie gwarantuje poprawy stanu odżywienia – warto pamiętać również o odpowiedniej kompozycji i wartości odżywczej posiłków.

 

WAŻNE!

Podsumowując – ważne jest określenie przyczyny utraty apetytu i podjęcie odpowiednich działań podczas konsultacji z lekarzem. Nigdy nie należy bagatelizować tego problemu. Warto zadziałać kompleksowo, a przede wszystkim zapewnić prawidłowy stan odżywienia bliskich nam osób starszych.

 

Bibliografia na podstawie której opracowano artykuł:

  1. Wernio E., Dardzińska J. A., Małgorzewicz A. 2016. Anoreksja wieku podeszłego – epidemiologia, przyczyny, konsekwencje zdrowotne. GERIATRIA 10: 32-38.
  2. Sobotka L i in. 2013. Podstawy żywienia klinicznego, edycja czwarta, Scientifica, Kraków.
  3. Brzegowy M., Maciejewska-Cebulak M., Turek K. 2018. Nie daj się rakowi! Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo M, Kraków.
  4. Norman K. i in. 2021. Malnutrition in Older Adults-Recent Advances and Remaining Challenges. Aug 12;13(8):2764.