Choroba Parkinsona dotyka milionów ludzi na całym świecie, jest jedną
z najczęstszych chorób neurodegeneracyjnych (po chorobie Alzheimera) na świecie. Została nazwana na cześć brytyjskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który po raz pierwszy opisał jej objawy w swoim eseju z 1817 roku zatytułowanym "An Essay on the Shaking Palsy". Schorzenie to doktor Parkinson nazwał „drżączką poraźną”, co dobrze oddaje jej najcharakterystyczniejsze objawy takie jak drżenie i ograniczenie sprawności ruchowej.

Spis treści:

  1. Choroba Parkinsona – definicja i występowanie
  2. Objawy choroby Parkinsona
  3. Leczenie choroby Parkinsona
  4. Niedożywienie w chorobie Parkinsona
  5. Dieta w chorobie Parkinsona

Choroba Parkinsona – definicja i występowanie

Choroba Parkinsona jest przewlekłą, postępującą chorobą neurodegeneracyjną, której istotą jest proces degradacji komórek dopaminergicznych produkowanych w istocie czarnej mózgowia. Niedobór neurotransmitera, którym jest dopamina prowadzi do hamowania czynności wzgórza, co skutkuje spowolnieniem ruchowym.

Najważniejszym czynnikiem warunkującym rozwój choroby Parkinsona jest wiek. Ryzyko rozwinięcia się choroby w ciągu życia wynosi około 2%. Choć choroba Parkinsona jest najczęściej diagnozowana u osób powyżej 60. roku życia, istnieje również postać młodzieńcza, która może pojawić się u osób poniżej 40. roku. Pomimo, że większość przypadków choroby Parkinsona nie ma podłoża genetycznego, to w około 10-15% przypadków może być związana z mutacjami genetycznymi. Wykryto kilka genów, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju tej choroby.

Objawy choroby Parkinsona

Charakterystycznymi objawami choroby Parkinsona są:

  • drżenie spoczynkowe,
  • sztywność mięśniowa,
  • spowolnienie ruchowe
  • i zaburzenia stabilności postawy.

Poza objawami ruchowymi występują także zaburzenia sercowo-naczyniowe, gastroenterologiczne, termoregulacyjne, afektywne oraz psychotyczne, a ponadto dysfunkcje ze strony układu moczowo-płciowego.

Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów choroby Parkinsona jest drżenie zazwyczaj zaczynające się od rąk lub palców. Drżenie (tremor) najczęściej występuje w spoczynku. Drżenie jest konsekwencją naprzemiennych skurczy mięśni antagonistów i jest porównywalne do „liczenia pieniędzy” lub „kręcenia pigułek”.

Chorym na Parkinsona często towarzyszą problemy z utrzymaniem równowagi, co zwiększa ryzyko upadków. Choć drżenie jest najbardziej charakterystycznym objawem choroby Parkinsona, nie występuje u wszystkich pacjentów. Niektórzy mogą doświadczać głównie sztywności mięśni lub bradykinezji (spowolnienia ruchów). Napięcie i sztywność w mięśniach może ograniczać zakres ruchu i powodować ból.  Chorzy mogą zauważać, że ich kroki stają się krótsze, a mimika twarzy jest ograniczona. Chód parkinsonowski ma wolne tempo, małą długość i liczbę kroków podczas jednej minuty oraz znaczne różnice między krokami. Charakterystyczne są także objawy takie, jak szuranie, dreptanie czy też zastygnięcia.

Problemy ze snem: bezsenność, koszmary senne i nadmierna senność w ciągu dnia są powszechne u pacjentów z chorobą Parkinsona.

Zmiany nastroju: depresja, lęk i apatia mogą być wynikiem samej choroby lub jej leczenia.

Zaburzenia poznawcze: z czasem u niektórych pacjentów mogą wystąpić objawy demencji.

Inne zaburzenia: problemy z układem pokarmowym w postaci zaparć, trudności z oddawaniem moczu dość często występują u chorych na parkinsonizm.

Jednym z wczesnych objawów choroby Parkinsona może być utrata węchu. Często pojawia się ona na wiele lat przed rozwojem typowych objawów ruchowych, co może być ważnym wskaźnikiem w diagnostyce tej choroby.

W rozpoznaniu choroby Parkinsona najważniejsze znaczenie mają objawy kliniczne. Warunkiem postawienia diagnozy jest stwierdzenie cech zespołu parkinsonowskiego: spowolnienia ruchowego oraz drżenia spoczynkowego i/lub sztywności mięśniowej.

Leczenie choroby Parkinsona

Choroba Parkinsona jest chorobą progresywną, która przez wiele lat rozwija się bez żadnych objawów, według niektórych autorów nawet do 30. Rozwój schorzenia można podzielić na okresy: przedkliniczny, wczesny i późny.

Pierwszy etap choroby trwa około 5 lat ze względu na to, że leczenie farmakologiczne w tym okresie jest bardzo skuteczne i daje znaczne efekty. Chociaż nie ma jeszcze leków na chorobę Parkinsona, dostępne są różne metody leczenia, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjentów.

Wprowadzenie leku L-Dopa (lewodopa) w latach 60. XX wieku zrewolucjonizowało leczenie choroby Parkinsona. Lewodopa przekształca się w mózgu w dopaminę i znacząco łagodzi objawy ruchowe, co pozwala wielu pacjentom na prowadzenie normalnego życia. Jednak ze stosowaniem tego leku wiążą się działania niepożądane zwane fluktuacjami. Ich efektem jest występowanie w ciągu dnia epizodów znacznego nasilenia się objawów ruchowych choroby. To zjawisko określane jest stanem „on” lub „off”. Stan „on” to optymalna odpowiedź pacjenta z Parkinsonem na leczenie, w którym objawy praktycznie nie występują. Natomiast „off” jest to stan, w którym chory ma trudności z poruszaniem się, spożywaniem posiłków.

Inną grupą leków stosowanych w leczeniu choroby Parkinsona są agoniści dopaminy: leki te naśladują działanie dopaminy w mózgu i są często stosowane w połączeniu z lewodopą.

Inhibitory COMT i MAO-B: leki te pomagają zapobiegać rozkładowi dopaminy, co przedłuża działanie lewodopy.

Amantadyna: może pomóc w kontrolowaniu dyskinez, czyli mimowolnych ruchów, które mogą być efektem ubocznym leczenia lewodopą.

W leczeniu choroby Parkinsona stosuje się również leczenie operacyjne: w postaci głębokiej stymulacji mózgu (DBS). Metoda ta polega na wszczepieniu elektrod do określonych obszarów mózgu, które są następnie stymulowane impulsami elektrycznymi. DBS może znacząco zmniejszyć objawy ruchowe i poprawić jakość życia pacjentów.

W postępowaniu leczniczym u chorych na chorobę Parkinsona nie można zapomnieć o  terapii manualnej, fizycznej  i rehabilitacji. Regularne ćwiczenia fizyczne są kluczowe dla utrzymania mobilności i poprawy równowagi. W profilaktyce przeciwprzykurczowej główną rolę odgrywają ćwiczenia rozciągające. Fizjoterapia, terapia zajęciowa oraz logopedia mogą pomóc pacjentom radzić sobie z objawami choroby.

Niedożywienie w chorobie Parkinsona

Niedożywienie jest dość powszechnym problemem w chorobie Parkinsona.
Badania wskazują, że od 15% do 30% pacjentów z chorobą Parkinsona doświadcza niedożywienia lub jest zagrożonych jego rozwojem.

Do istotnych przyczyn niedożywienia w tym schorzeniu zalicza się:

  • problemy z jedzeniem i przełykaniem (dysfagia),
  • zmniejszony apetyt,
  • opóźnione opróżnianie żołądka (gastropareza),
  • zaparcia,
  • wzmożony wydatek energetyczny związany z drżeniami i sztywnością mięśni.

Kolejnymi problemami codziennego życia pacjenta z chorobą Parkinsona, które wymagają zwiększenia czujności opiekuna są kaszel, krztuszenie się podczas jedzenia, dłuższy czas potrzebny na przełknięcie kęsów, męczenie się podczas spożywania pokarmów.

Warto zwracać uwagę na zmniejszenie ilości spożywanego jedzenia przez pacjenta, unikanie posiłków lub preferowanie tylko niektórych pokarmów.

Sygnałami alarmowymi świadczącymi o niedożywieniu osoby chorej na parkinsonizm są: niezamierzona utrata masy ciała, zmiany w nawykach żywieniowych, problemy z połykaniem.

Fizyczne objawy niedożywienia mogą obejmować suchą, wiotką skórę, wypadanie włosów, osłabienie siły mięśniowej, obrzęki. W przypadku pojawienia się tych sygnałów warto skonsultować się z lekarzem. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić żywienie medyczne, które może obejmować doustne preparaty odżywcze. W przypadkach ciężkiego niedożywienia lub poważnych problemów z przełykaniem, może być konieczne stosowanie żywienia dojelitowego przez zgłębnik lub gastrostomię, bezpośrednio do żołądka, z ominięciem jamy ustnej.

Konsultacja dietetyczna jest istotna w przypadku zaburzeń połykania, dietetyk i neurologopeda może zalecić zmianę konsystencji posiłków, zagęszczanie ich specjalnymi zagęstnikami, zwrócić uwagę na technikę karmienia.

Dieta w chorobie Parkinsona

Chociaż dieta nie jest w stanie wyleczyć choroby Parkinsona, odpowiednie żywienie może wspierać ogólne zdrowie pacjentów, poprawiać ich samopoczucie i łagodzić niektóre objawy. Istnieją dowody na to, że dieta śródziemnomorska, bogata w owoce, warzywa, ryby, orzechy i oliwę z oliwek, może mieć działanie ochronne przed chorobą Parkinsona i innymi chorobami neurodegeneracyjnymi, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym.

Dieta bogata w błonnik: zaparcia są powszechnym problemem u pacjentów z chorobą Parkinsona. Spożywanie dużej ilości błonnika, znajdującego się w owocach, warzywach, pełnoziarnistych produktach zbożowych i nasionach, może pomóc w regulacji pracy jelit.

Odpowiednia ilość płynów: picie odpowiedniej ilości wody jest kluczowe dla zapobiegania odwodnieniu i wspomagania funkcji układu trawiennego. Pacjenci powinni dążyć do spożycia co najmniej 1,5-2 litrów płynów dziennie.

Spożycie białka: białko jest niezbędne dla utrzymania masy mięśniowej, ale pacjenci z chorobą Parkinsona powinni być też świadomi, że nadmiar białka może zakłócać wchłanianie lewodopy. W tej grupie pacjentów zaleca się spożywanie białka głównie wieczorem, aby zoptymalizować działanie leku w ciągu dnia.

Kwasy tłuszczowe omega-3: te zdrowe tłuszcze, znajdujące się w rybach, orzechach i nasionach, mogą wspierać funkcjonowanie układu nerwowego.

Niektóre badania wskazują, że picie kawy i spożywanie kofeiny może zmniejszać ryzyko rozwoju choroby Parkinsona. Mechanizm tego zjawiska nie jest do końca zrozumiały, ale może być związany z wpływem kofeiny na receptory adenozynowe w mózgu.

 

Podsumowanie:

Choroba Parkinsona jest złożonym schorzeniem, które wpływa na wiele aspektów życia pacjentów. Wczesna diagnoza i zintegrowane podejście do leczenia mogą znacząco poprawić jakość życia osób dotkniętych tą chorobą. Farmakoterapia, leczenie operacyjne, terapia fizyczna oraz odpowiednia dieta odgrywają kluczową rolę w kontrolowaniu objawów i wspieraniu zdrowia pacjentów.

Ważne jest, aby pacjenci i ich opiekunowie byli dobrze poinformowani o dostępnych opcjach leczenia i korzyściach z wprowadzenia zdrowych nawyków żywieniowych. Z odpowiednim wsparciem i opieką, osoby z chorobą Parkinsona mogą prowadzić aktywne i satysfakcjonujące życie.

 

Na podstawie:

Tomasz Chmiela. Zespół hipertoniczno-hipokinetyczny część I – choroba Parkinsona

Rola zespołu interdyscyplinarnego w opiece nad pacjentami z chorobami neurologicznymi. Tom III, Praca zbiorowa pod redakcją dr n. med. Krystyny Klimaszewskiej, prof. dr. hab. n. med. Wojciecha Kułaka. Białystok 2023