Cynk jest drugim, po żelazie, pierwiastkiem, który występuje w naszym organizmie w największej ilości. Jego rola jest bardzo istotna. Wpływa on np. na aktywność około 300 enzymów oraz uczestniczy w budowie białek. Jest niezbędny do produkcji i/lub funkcjonowania wielu hormonów w ludzkim organizmie (np. insuliny). Cynk zaangażowany jest m.in. w proces gojenia ran, jest antyoksydantem (chroni organizm przed wolnymi rodnikami) oraz wpływa na działanie układu immunologicznego (odpornościowego). Pierwiastek ten odpowiada również za naprawę uszkodzeń DNA, czyli materiału genetycznego komórek. Cynk bierze także udział w podziale i wzroście komórek. Jako lek, wykorzystywany jest m.in. w leczeniu biegunki (zwłaszcza u dzieci). Niedobory cynku związane są najczęściej z: niedostatecznym spożyciem cynku wraz z dietą, zwiększonym wydalaniem (usuwaniem) cynku lub niedostatecznym wchłanianiem w przewodzie pokarmowym. Skoro cynk pełni tak ważną rolę to czy niedobory cynku są częste? I jakie mogą być tego objawy i skutki? O tym przeczytasz w poniższym artykule.

Spis treści:

  1. Cynk – gdzie jest zawarty?
  2. Niedobory cynku - przyczyny i objawy
  3. Niedobory cynku a zmiany smaku i apetytu
  4. Niedobory cynku – jak uzupełnić?

Cynk – gdzie jest zawarty?

Jedną z przyczyn niedoboru cynku jest niewystarczające spożycie wraz z dietą. Gdzie w największej ilości znajduje się cynk? Cynk zawarty jest przede wszystkim w produktach takich jak: mięso (zwłaszcza wołowina), wątroba, ostrygi, sery podpuszczkowe, chleb pełnoziarnisty, kasza gryczana, tofu, kakao czy żółtko jaja. Pierwiastek ten lepiej przyswaja się z produktów odzwierzęcych niż roślinnych. Jest to spowodowane zawartością w produktach roślinnych błonnika pokarmowego, fitynianów oraz szczawianów. Z kolei obecność białka, zwłaszcza zwierzęcego, poprawia przyswajanie cynku z diety. Dlatego, na niedobory cynku bardziej narażone będą osoby stosujące dietę wegetariańską (bez mięsa), a zwłaszcza wegańską (bez mięsa, jaj i nabiału). Szacuje się, że Polacy dostarczają w swojej diecie średnio 12,8 mg (mężczyźni) oraz 8,6 mg (kobiety) cynku dziennie. W sytuacji choroby dzienne dostarczanie cynku może być dużo niższe. Również osoby starsze, które często unikają produktów mięsnych, mogą mieć problem z dietą niedoborową w cynk. Zapotrzebowanie na cynk zależy od wielu czynników. U osób zdrowych wynosi odpowiednio: 8 mg/dziennie cynku u kobiet oraz 11 mg/dziennie u mężczyzn. Należy jednak dodać, że zapotrzebowanie na cynk może być zwiększone np. w czasie wzrostu (u dzieci), u kobiet w ciąży oraz w czasie laktacji. Ale czynnikiem zwiększającym zapotrzebowanie może być również konieczność odbudowy organizmu np. w przypadku gojenia ran itp. Badania wskazują, że dostarczanie odpowiedniej ilości cynku może u osób dorosłych zmniejszać ryzyko rozwoju choroby nowotworowej, depresji oraz cukrzycy typu II.

Niedobory cynku - przyczyny i objawy

Chociaż poważne niedobory cynku rzadko występują w krajach rozwiniętych to łagodne lub umiarkowane niedobory mogą być dość powszechne. Niedobory cynku bardzo często związane są z niedożywieniem. Przeprowadzane analizy dzienniczków żywieniowych osób starszych wskazują, że najczęściej osoby te dostarczają wraz z dietą zbyt mało białka, kwasu foliowego oraz właśnie cynku. Statystyki wskazują również, że choroby, które zwiększają ryzyko niedoboru cynku to m.in.: choroba Leśniowskiego – Crohna, celiakia, cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek, przewlekłe uzależnienie od alkoholu, marskość wątroby, choroby trzustki (zwłaszcza przewlekłe zapalenie trzustki) oraz anemia sierpowatokrwinkowa. Niedobory cynku mogą być związane również ze specyficznymi sytuacjami takimi jak: okres ciąży i laktacji, długotrwałe żywienie pozajelitowe, dieta wegańska, zespół krótkiego jelita, przebyte operacje w obrębie przewodu pokarmowego (np. operacje bariatryczne) czy niedoborowa dieta w przebiegu wielu chorób (np. w czasie choroby onkologicznej).

Objawami niedoboru cynku w organizmie mogą być: opóźnienie wzrostu lub dojrzewania u dzieci, biegunka, zapalenie języka czy zmiany w wyglądzie paznokci. Zmniejszenie stężenia cynku w organizmie może również zwiększać podatność na infekcję. Cynk wpływa bowiem na pracę układu odpornościowego. Niektóre z badań wskazują nawet, że suplementacja cynkiem może skracać okres przeziębienia. Niedobór cynku może również skutkować problemami z gojeniem ran oraz wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego. Osoby z niedoborami cynku częściej mają gorszą pamięć oraz zaburzenia funkcji poznawczych (zdolność do uczenia się, koncentracja itd.). Brak cynku, a w zasadzie jego niedobór, może wpływać także na wygląd skóry i/lub włosów. Objawiać się to może m.in. pojawieniem się trądziku, zapalenia skóry czy wypadania włosów. Niezwykle będzie ważny wpływ cynku na skórę zwłaszcza w zakresie tematu gojenia ran. Rola cynku jest tutaj bardzo istotna. Po pierwsze cynk reguluje procesy zapalne. Po drugie, jak wspomniano, wpływa na pracę układu immunologicznego. Wiadomo z kolei, że układ immunologiczny jest mocno zaangażowany w proces gojenia. Cynk jest również przeciwutleniaczem, który poprzez neutralizację wolnych rodników, może wpływać na proces gojenia. W końcu, cynk bierze również udział w syntezie kolagenu, który jest niezbędny do zagojenia rany. Widać więc, że cynk odgrywa ważną rolę na każdym etapie gojenia się ran. Zapotrzebowanie na cynk w okresie gojenia ran może być zwiększone. Badania wskazują na korzystne działanie cynku m.in. we wspomaganiu leczenia owrzodzeń. Więcej o roli diety w gojeniu ran przeczytasz tutaj https://posilkiwchorobie.pl/gojenie-ran/trudno-gojace-rany-rola-diety-w-procesie-gojenia-ran/

 

Niedobory cynku a zmiany smaku i apetytu

Badania wskazują, że poziom cynku w organizmie może mieć również związek z apetytem. A w zasadzie z odczuwaniem smaku. Zaburzenia smaku mogą być jednym z objawów niedoboru cynku. Leczenie zaburzeń smaku spowodowane właśnie niedoborem cynku w organizmie zostało opisane już w 1970 roku. To powiązanie to ważna informacja. Wiemy bowiem, że niedojadanie stwarza ryzyko tego, że nie dostarczymy z dietą odpowiedniej ilości cynku. Z kolei, w sytuacji, kiedy mamy już niedobór cynku, powstałe zaburzenia węchu i smaku mogą jeszcze pogłębiać niedojadanie i niedożywienie. Pojawia się więc „błędne koło”, gdzie niedobór cynku będzie jednocześnie skutkiem jak i przyczyną braku apetytu. Problem ten będzie dużo bardziej nasilony u osób w wieku podeszłym. I to z wielu powodów. Po pierwsze dlatego, że jak już wspomniano, osoby starsze mniej chętnie wybierają w swojej codziennej diecie mięso oraz produkty pełnoziarniste. A to stwarza ryzyko tego, że ich dieta będzie niedoborowa w cynk. Dodatkowo, ze względu na choroby towarzyszące (jak np. przewlekła niewydolność nerek czy cukrzyca), mogą mieć zwiększoną utratę cynku co będzie nasilało niedobory. Po trzecie, u osób starszych gorsze odczuwanie smaku i zapachu może być związane z procesem starzenia się organizmu. Jeśli do takich zmian „dołożą się” zmiany smaku i węchu spowodowane niedoborem cynku, może to dodatkowo nasilić problem niedożywienia.

Niedobory cynku – jak uzupełnić?

W celu wykrycia niedoborów cynku najczęściej wykonywane jest badanie stężenia cynku w surowicy krwi. W przypadku stwierdzenia niedoboru tego pierwiastka lekarz podejmuje decyzję o tym, czy leczenie jest zasadne, a także jakie leczenie będzie najbardziej skuteczne. Jednak podstawą w przypadku niedoboru cynku jest również dieta zawierająca  ten pierwiastek w odpowiednich ilościach. Jak wspomniano na początku, cynk zawarty jest przede wszystkim w produktach odzwierzęcych. Warto więc dodać je do diety. Jeśli dobrze tolerowane są produkty pełnoziarniste (m.in. chleb żytni, kasza gryczana) również powinny być dołączone do diety. W sytuacji, kiedy standardową dietą nie jesteśmy w stanie dostarczyć do organizmu odpowiedniej ilości składników odżywczych, w tym również cynku, lekarz zalecić może żywność medyczną np. Nutridrink. W 1 buteleczce preparatu znajduje się 3,6 mg cynku co pokrywa 45% zalecanego dziennego spożycia u kobiet i 33% u mężczyzn. Oprócz cynku, preparat zawiera również m.in. białko (12 g białka w 1 butelce 125 ml) oraz witaminy i inne składniki mineralne. Jest więc uzupełnieniem diety doustnej w sytuacji, kiedy jest ona niedoborowa, a pokrycia zapotrzebowania na składniki odżywcze nie jest możliwe jedynie przez modyfikację tradycyjnej diety.

Leczenie niedoborów cynku za pomocą leków powinno być prowadzone pod okiem lekarza. Stosowanie wysokich dawek cynku przez dłuższy czas może m.in. skutkować niedoborami miedzi.

 

Nutridrink  to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Do postępowania dietetycznego w niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą. Stosować pod nadzorem lekarza.

 

 

Bibliografia:

  1. Saper RB, Rash R. Zinc: an essential micronutrient. Am Fam Physician. 2009 May 1;79(9):768-72. PMID: 20141096; PMCID: PMC2820120.
  2. Jarosz M. (red).: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
  3. Kodama H, Tanaka M, Naito Y, Katayama K, Moriyama M. Japan’s Practical Guidelines for Zinc Deficiency with a Particular Focus on Taste Disorders, Inflammatory Bowel Disease, and Liver Cirrhosis. Int J Mol Sci. 2020 Apr 22;21(8):2941. doi: 10.3390/ijms21082941. PMID: 32331308; PMCID: PMC7215354.
  4. Rabinovich D, Smadi Y. Zinc. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK547698/