Wraz z wiekiem zmienia się wiele w życiu człowieka. inne są również potrzeby żywieniowe. Zmienia się zapotrzebowanie na energię, niektóre witaminy i składniki mineralne. W komponowaniu zdrowego menu seniora należy uwzględnić również zmieniający się stan zdrowia i indywidualne wymagania dietetyczne. Często codzienną dietę należy uzupełnić dodatkowo suplementacją.

Spis treści:

  1. Wskazówki żywieniowe dla seniora
  2. Zmieniający się organizm a niedobory witamin
  3. Wybrane przyczyny niedoboru witamin u osób w podeszłym wieku i ich potencjalne konsekwencje
  4. Witaminy dla seniora
  5. Witamina D
  6. Pozostałe witaminy w diecie seniora
  7. Podsumowanie

Wskazówki żywieniowe dla seniora

Niejednorodność grupy osób w podeszłym wieku, a także różne problemy zdrowotne sprawiają trudności w opracowywaniu uniwersalnych zaleceń żywieniowych w tym okresie życia. Choć istnieje wiele wskazówek, które praktycznie każdy senior może wdrożyć z korzyścią dla swojego zdrowia. Do tych wskazówek należy między innymi regularne spożywanie posiłków, unikanie podjadania między posiłkami, a także odpowiednie spożycie płynów. Warto zwrócić uwagę, aby głównym źródłem nawodnienia była woda. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób przyjmujących leki, które należy popijać wyłącznie wodą. Warto sięgać po płyny regularnie w ciągu dnia, nawet gdy nie czujemy pragnienia. Bardzo ważne jest też urozmaicenie posiłków, odpowiednie spożycie warzyw i owoców oraz dostosowanie konsystencji posiłków do swojego stanu zdrowia. Gdy występują problemy z połykaniem lub mamy gorszą tolerancję na niektóre produkty, warto pomyśleć o zmianie konsystencji na papkowatą lub półpłynną. W niektórych przypadkach konieczne będzie przygotowywanie posiłków lekkostrawnych, ale warto pamiętać, że nie jest to konieczne w diecie seniora. Jeśli warzywa i owoce są dobrze tolerowane w postaci surowej – warto jeść je również w tej formie. Dodatkowych modyfikacji wymagają często osoby cierpiące na różnego rodzaju choroby – wówczas zmiany w diecie warto skonsultować ze specjalistą dietetykiem, ponieważ ryzyko niedoborów pokarmowych może być większe.

 

Zmieniający się organizm a niedobory witamin

Wraz z wiekiem może wzrastać ryzyko niedoboru wybranych składników pokarmowych. Z jednej strony wynika to ze zmian jakie zachodzą w naszym organizmie, a z drugiej strony wynika to z różnych problemów zdrowotnych, jakie często występują u osób w starszym wieku. Do najczęstszych chorób negatywnie wpływających na stan zdrowia należą: cukrzyca typu 2, choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory czy osteoporoza. Należy również mieć świadomość, że na gorszą jakość diety, a przez to na większe ryzyko niedoborów, mogą wpływać również czynniki ekonomiczne. Brak możliwości zakupu odpowiedniej ilości produktów niezbędnych w codziennej diecie lub zakup produktów tanich, wysoko przetworzonych o niskiej jakości (np. kiełbasy, parówki, salceson, gotowe mrożone całe dania), jest realnym problemem w przypadku seniorów. Brak wystarczających środków finansowych utrudnia realizację odpowiedniej diety, wspomaga zachowanie dobrego stanu zdrowia i ogranicza wystąpienie niedoborów. Pogarszający się z biegiem lat smak i węch nie sprzyja konsumpcji odpowiedniej ilości pożywienia. Często występują również zaburzenia łaknienia oraz problemy z uzębieniem, a niewłaściwie dopasowane protezy mogą zwiększać niechęć do spożywania niektórych produktów czy posiłków. To wszystko sprawia, że zwiększa się ryzyko niedoboru wybranych składników pokarmowych, w tym witamin, a także ryzyko rozwoju niedożywienia.

 

Wybrane przyczyny niedoboru witamin u osób w podeszłym wieku i ich potencjalne konsekwencje

Choroby przewodu pokarmowego (np. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroba refluksowa przełyku, biegunki, zaparcia, nieswoiste choroby zapalne jelit) wpływają istotnie na sposób żywienia seniora. Występujące dolegliwości takie jak bóle brzucha, biegunki, wzdęcia, zgaga czy zaparcia sprawiają, że seniorzy chętniej rezygnują z wielu różnych produktów. Często niestety są to warzywa i owoce będące źródłem witamin (szczególnie witaminy C) oraz nasiona roślin strączkowych (np. soczewica, ciecierzyca, groch). Należy pamiętać również, że różne choroby przewodu pokarmowego pogarszają procesy trawienia i wchłaniania składników odżywczych, co zwiększa istotnie ryzyko niedoborów.

Zabiegi chirurgiczne, szczególnie te w obrębie przewodu pokarmowego (np. częściowa resekcja jelit) zdecydowanie zwiększają ryzyko niedożywienia oraz pogarszają procesy trawienia i wchłaniania. Każda operacja jest dla organizmu obciążeniem, dlatego im lepiej będzie odżywiony pacjent przed operacją, tym ryzyko powikłań pooperacyjnych będzie mniejsze.

Ogromnym problemem zwiększającym ryzyko niedoborów są również braki w uzębieniu i choroby jamy ustnej. Słabe zęby, ich brak bądź źle dopasowana proteza znacznie utrudniają przyjmowanie pokarmów, szczególnie twardych i wymagających gryzienia. To sprawia, że dieta seniora staje się mało urozmaicona, a z menu znikają bardzo często produkty o wysokiej gęstości odżywczej czyli takie, które w niedużej objętości zawierają znaczną ilość różnych korzystnych dla zdrowia składników odżywczych. Problemy z połykaniem pokarmów i gryzieniem występują również w przebiegu chorób neurologicznych, np. w chorobie Parkinsona, chorobie Alzheimera, czy po udarze.

Wspomniane już wcześniej zaburzenia w odczuwaniu smaku i zapachu mogą wpływać negatywnie na apetyt i powodować niechęć do jedzenia. Często stanowią skutek przyjmowania leków – wówczas dodatkowo pojawiają się nudności i/lub wymioty. Przewlekłe przyjmowanie leków może prowadzić również do pojawienia się zaparć lub biegunek, co znacznie pogarsza jakość życia osób w wieku starszym i wpływa na spożywaną przez nich dietę.

Dosyć istotnym problemem, nie tylko zresztą w tej grupie wiekowej, jest również nieodpowiednia wiedza w zakresie zasad prawidłowego żywienia. Skutkuje to często nieprawidłową kompozycją posiłków oraz zjadaniem zbyt małych lub zbyt dużych ilości pożywienia w stosunku do tego, czego potrzebuje organizm. Istotną rolę odgrywają również niewłaściwe przyzwyczajenia żywieniowe, np. monotonna dieta, nadużywanie napojów alkoholowych, mocnej kawy i mocnej herbaty.

 

Witaminy dla seniora

Wiemy już, że starzenie się organizmu sprawia, że spada zdolność wchłaniania i metabolizowania poszczególnych składników, dlatego niezwykle ważne jest zwrócenie szczególnej uwagi na odpowiednie spożycie witamin oraz uzupełnienie ich odpowiednią suplementacją. Do najczęstszych niedoborów witamin wśród seniorów należą: niedobór witaminy C, witaminy D oraz witamin z grupy B, w tym kwasu foliowego. Brakuje jednak dokładnych wytycznych dotyczących suplementacji wybranych składników w tej grupie osób.

Witamina D

Zmiany w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, nerek i wątroby mogą mieć wpływ na nieprawidłowe wchłanianie i metabolizm witaminy D. Dochodzi również do pogorszenia syntezy skórnej pod wpływem promieni słonecznych, pogarsza się wydajność procesów tworzących jej aktywne formy. Niedobory witaminy D z kolei zwiększają ryzyko osteoporozy, która stanowi ogromny problem zdrowotny w tej grupie. Konsekwencją niedoborów będzie zatem podatność na złamania oraz pogorszenie odporności organizmu i osłabienie mięśni. Witamina D znajduje się w niewielkich ilościach w żywności (znajduje się głównie w tłustych rybach takich jak łosoś, makrela, śledź, węgorz i ich), dlatego należy ją obowiązkowo suplementować. Zaleca się suplementację witaminy D w formie cholekalcyferolu.

Najnowsze wytyczne wskazują, że w grupie seniorów >65–75 lat ze względu na zmniejszoną efektywność syntezy skórnej przez cały rok zaleca się suplementację cholekalcyferolu w dawce 1000–2000 IU/dobę (25–50 µg/dobę), w przeliczeniu na masę ciała i spożycie witaminy D w diecie.

Starsi seniorzy, czyli osoby >75–89 lat i najstarsi seniorzy (90 lat i starsi) ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej, możliwe złe wchłanianie i zmieniony metabolizm witaminy D, powinny suplementować cholekalcyferol w dawce 2000–4000 IU/dobę (50–100 µg/dobę), w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D z dietą.

 

Pozostałe witaminy w diecie seniora

Witamina D jest jedyną witaminą, w odniesieniu do której mamy jasne wytyczne dotyczące suplementacji w przypadku osób starszych. W pozostałych przypadkach suplementacja witamin powinna być skonsultowana z lekarzem. Lekarz rekomendujący suplementację zawsze bierze pod uwagę oprócz stanu zdrowia, również potencjalne interakcje suplementów diety z żywnością. Jest w stanie dobrać odpowiednią dawkę na podstawie potencjalnego ryzyka niedoboru w chorobie. Suplementy diety zawierające witaminy mogą pełnić szereg istotnych funkcji, np. przyczyniać się do utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego, pomagać w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, utrzymaniu prawidłowych funkcji psychologicznych czy odpornościowych. Dlatego to lekarz w określonych przypadkach decyduje jaki suplement podać i w jakiej ilości na podstawie aktualnych wyników badań. Najczęściej stosuje się suplementację diety witaminami: B2, B6, B12, kwasem foliowym, E, C.

 

Podsumowanie

Seniorzy z różnych przyczyn są bardziej narażeni na występowanie niedoborów witamin. Głównym źródłem witamin (z wyjątkiem witaminy D) powinna być dobrze skomponowana i odpowiednio urozmaicona dieta. W sytuacji kiedy nie jest to możliwe, wskazane jest rozpoczęcie suplementacji pod okiem lekarza i dietetyka, którzy wezmą pod uwagę wszystkie istotne aspekty i dobiorą optymalną dawkę i formę do stanu zdrowia.  Samodzielne kupowanie suplementów z uwagi na różnego rodzaju interakcje z lekami, nie jest wskazane i może wiązać się z niekorzystnymi skutkami dla zdrowia. Lekarz w przypadku niedożywienia lub ryzyka niedożywienia, zalecić może również włączenie żywienia medycznego jako uzupełnienia diety seniora w białko, energię, witaminy i składniki mineralne. Preparaty te cechują się wysoką gęstością odżywczą, są łatwe do wypicia i mogą być spożywane pomiędzy posiłkami lub jako dodatek do posiłku, aby podnieść jego wartość odżywczą. W niedużej objętości mogą dostarczyć dodatkową porcję niezbędnych składników odżywczych, co może być szczególnie ważne przy braku apetytu u seniora i trudnościach ze spożywaniem dużych posiłków.

 

Piśmiennictwo

  • Dickinson A, MacKay D. Health habits and other characteristics of dietary supplement users: a review. Nutr J. 2014
  • Jarosz M. (red.) Normy żywienia dla populacji Polski. 2017
  • Klimova B, Dziuba S, Cierniak-Emerych A. The Effect of Healthy Diet on Cognitive Performance Among Healthy Seniors – A Mini Review. Front Hum Neurosci. 2020 Aug 11;14:325.
  • Bischoff-Ferrari HA, de Godoi Rezende Costa Molino C, Rival S, Vellas B, Rizzoli R, Kressig RW, Kanis JA, Manson JE, Dawson-Hughes B, Orav EJ, da Silva JAP, Blauth M, Felsenberg D, Ferrari SM, Theiler R, Egli A; DO-HEALTH Research Group. DO-HEALTH: Vitamin D3 – Omega-3 – Home exercise – Healthy aging and longevity trial – Design of a multinational clinical trial on healthy aging among European seniors. Contemp Clin Trials. 2021 Jan;100:106124.
  • Bolland, M.J.; Grey, A.; Avenell, A. Effects of vitamin D supplementation on musculoskeletal health: A systematic review, meta-analysis, and trial sequential analysis. Lancet. Diabetes Endocrinol. 2018, 6, 847–858.
  • Płudowski P, Kos-Kudła B, Walczak M, Fal A, Zozulińska-Ziółkiewicz D, Sieroszewski P, Peregud-Pogorzelski J, Lauterbach R, Targowski T, Lewiński A, Spaczyński R, Wielgoś M, Pinkas J, Jackowska T, Helwich E, Mazur A, Ruchała M, Zygmunt A, Szalecki M, Bossowski A, Czech-Kowalska J, Wójcik M, Pyrżak B, Żmijewski MA, Abramowicz P, Konstantynowicz J, Marcinowska-Suchowierska E, Bleizgys A, Karras SN, Grant WB, Carlberg C, Pilz S, Holick MF, Misiorowski W. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. 2023; 15(3):695.