Monitorowanie stanu odżywienia u seniorów jest bardzo ważnym elementem dbania o zdrowie. W przypadku osób w wieku starszym, często chorujących na jedną lub nawet więcej chorób, zbyt szybki spadek masy ciała w krótkim czasie jest sygnałem alarmującym. A zaburzenia odżywiania prowadzące często do utraty kilogramów występujące u seniorów są dosyć częstym problemem wymagającym interwencji.

Spis treści:

  1. Zaburzenia odżywiania – przyczyny
  2. Niedożywienie wśród osób starszych
  3. Niedożywienie – sygnały ostrzegawcze
  4. Otyłość u seniorów
  5. Zaburzenia przełykania
  6. Zaburzenia przełykania – sygnały ostrzegawcze
  7. Postępowanie dietetyczne

Zaburzenia odżywiania – przyczyny

Zaburzenia odżywiania mogą zdarzać się w każdym wieku, ale w przypadku osób starszych mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Jest to spowodowane z jednej strony fizjologicznymi procesami starzenia, które postępują z wiekiem, a z drugiej strony często pogarszającymi się warunkami ekonomicznymi, socjalnymi. Ogromny wpływ ma również wielochorobowość i przyjmowane leki. Zaburzenia odżywiania mogą współwystępować również z zaburzeniami psychicznymi – z zaburzeniami nastroju (np. depresja, zaburzeni afektywne), zaburzeniami lękowymi (fobia, lęk separacyjny) czy zaburzeniami związanymi z nadużywaniem alkoholu. Dosyć dużym problemem są zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu, które często związane są ze spadkiem apetytu. Negatywny wpływ na jakość diety ma również zły stan jamy ustnej i uzębienia oraz źle dobrane protezy. Ponadto pogorszenie czynności motorycznych czy sprawności wzrokowej w przebiegu chorób neurologicznych oraz reumatoidalnych utrudnia samodzielne przyrządzanie posiłków i jest często przyczyną monotonnej, mało zróżnicowanej diety.

To między innymi z tych powodów dieta seniora bardzo często staje się mniej urozmaicona i niedoborowa, co może zwiększać ryzyko niedożywienia i pogarszać stan zdrowia.

 

Niedożywienie wśród osób starszych

U osoby starszej każdy niezamierzony ubytek masy ciała powyżej 5-10% wyjściowej masy ciała powinien być powodem do skonsultowania się z lekarzem. Jest to jeden z głównych objawów niedożywienia niezależnie od tego czy mówimy o osobach z niedowagą, czy otyłością. Niedożywienie może dotykać każdego – bez względu na masę ciała. Osoba chorująca na otyłość również może być nieodpowiednio odżywiona. Niedożywieniem nazwać możemy stan organizmu wywołany niedoborem energii i/lub nadmierną utratą podstawowych składników odżywczych (węglowodanów, tłuszczów, białek, witamin lub składników mineralnych), upośledzonym wchłanianiem i trawieniem, zwiększonym zapotrzebowaniem (wynikającym często z przebiegu choroby, wykonywanych operacji). Bardzo często dotyka osób chorujących przewlekle i/lub samotnych.

 

Niedożywienie – sygnały ostrzegawcze

Najbardziej niepokojącym sygnałem świadczącym o większym ryzyku niedożywienia jest szybka utrata masy ciała (najczęściej oceniana w ciągu 3-6 miesięcy) a także zmniejszenie ilości przyjmowanego pokarmu w stosunku do zwyczajowo spożywanych porcji. Niedobór energii i podstawowych składników odżywczych prowadzi do osłabienia siły mięśni, apatii czy ogólnego złego samopoczucia wynikającego z osłabienia organizmu. Częstą konsekwencją są również zaburzenia gojenia ran, obrzęki i zwiększone ryzyko powstawania odleżyn. Pojawia się również upośledzenie odporności, a w konsekwencji zwiększone ryzyko wzrostu zakażeń.

Do identyfikacji osób z grup ryzyka wykorzystuje się najczęściej odpowiednie kwestionariusze zawierające podstawowe pytania odnoszące się przede wszystkim do: niezamierzonej utraty masy ciała pacjentów, ich rzeczywistej masy ciała, stopnia ciężkości choroby podstawowej, występowania stanu zapalnego czy spożycia pokarmów w odniesieniu do pokrycia zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze.

Należy pamiętać, że odległe skutki niedożywienia są bardzo poważne i obejmują m.in. zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia (spadek pojemności wyrzutowej serca, niskie ciśnienie), zmniejszenie przepływu nerkowego i filtracji kłębuszkowej, zaburzeń oddychania, wchłaniania i trawienia składników odżywczych, co istotnie zwiększa ryzyko niedoborów pokarmowych. W związku z tym u chorych niedożywionych obserwuje się znaczny wzrost powikłań powodujący dłuższy pobyt w szpitalu, dłuższą rekonwalescencję. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrywanie niedożywienia i jego niwelowanie.

Otyłość u seniorów

Wiemy już, że osoby chorujące na otyłość również mogą mieć większe ryzyko niedożywienia. Otyłość zwiększa również ryzyko innych chorób, np. cukrzycy typu 2, niektórych nowotworów czy miażdżycy. To w przypadku seniorów może mieć poważne konsekwencje – skracać długość życia i negatywnie wpływać na jego jakość. Jednym z głównych problemów w leczeniu osób chorujących na otyłość w wieku podeszłym jest otyłość sarkopeniczna. Otyłość sarkopeniczna jest definiowana jako jedna z postaci klinicznych sarkopenii, w której zanikowi beztłuszczowej masy ciała towarzyszy nadmierny rozwój tkanki tłuszczowej. Należy pamiętać, że uogólniony i postępujący spadek masy mięśni szkieletowych rozpoczyna się ok. 40. roku życia (ok. 8% na dekadę) i istotnie przyspiesza po 70. roku życia, a nieodłącznym elementem tego procesu jest utrata siły i funkcji mięśni. Osłabiona siła mięśniowa zwiększa ryzyko upadków i złamań, zmniejsza możliwości samodzielnego codziennego funkcjonowania oraz może prowadzić do niepełnosprawności zwiększając też ryzyko innych chorób. Z tego powodu tak istotna jest optymalizacja masy ciała i poprawa stanu odżywienia osób chorujących na otyłość sarkopeniczną.

Zaburzenia przełykania

Zaburzenia przełykania (dysfagia) istotnie wpływają na stan odżywienia osób starszych. Częściowo wynikają z samego procesu starzenia się, ale w wielu przypadkach są konsekwencją toczącej się choroby (np. zaburzenia neurodegeneracyjne – choroba Azheimera i inne choroby otępienne, udar czy stwardnienie zanikowe boczne). Definiowane są jako niemożność lub trudność w przeprowadzeniu substancji (pokarmu, leku) z jamy ustnej do przełyku. Są częstą przyczyną zachłyśnięcia, dławienia się, zalegania pokarmu w jamie ustnej i gardle. To prowadzić może do niedożywienia, odwodnienia, zachłystowego zapalenia płuc..

Zaburzenia przełykania – sygnały ostrzegawcze

W przypadku zaburzeń przełykania najczęściej pojawia się kaszel, uczucie przeszkody w gardle – po wykluczeniu innych przyczyn, krztuszenie się w czasie jedzenia, podczas przyjmowania tabletek, chrapliwy głos, nawrotowe zapalenia płuc (zachłystowe), powolne przełykanie małych objętości z długotrwałym zaleganiem połykanej treści w jamie ustnej, a czasami w gardle.

Postępowanie dietetyczne

Niezależnie od tego czy mamy do czynienia z niedowagą, osobą chorującą na otyłość czy zmagającą się z zaburzeniami przełykania bardzo ważnym elementem jest ocena stanu odżywienia. W każdym z tych przypadków ryzyko niedożywienia jest wysokie. Do oceny stanu odżywienia wykorzystywane są różne skale i kwestionariusze (np. do diagnostyki zaburzeń przełykania). Rozpoznanie niedożywienia pozwala na wprowadzenie interwencji żywieniowej, która może być w zależności od stopnia niedożywienia, wsparta zaleconymi przez lekarza wysokoenergetycznymi doustnymi preparatami odżywczymi należącymi do żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Produkty te w małej objętości dostarczają dużą ilość energii (kalorii), białko, witaminy i składniki mineralne. Rodzaj stosowanej tradycyjnej diety uzależniony jest zawsze od stanu zdrowia pacjenta oraz jego możliwości przełykania. Dieta ma w tym przypadku charakter bardzo indywidualny i oprócz jej składu często niezbędna jest modyfikacja konsystencji (np. dieta papkowata czy półpłynna w przypadku pacjentów ze znacznymi problemami z przełykaniem). Powinna jednak dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach, a gdy nie jest to możliwe – dietę należy uzupełnić zaleconymi przez lekarza doustnymi preparatami odżywczymi takimi jak Nutridrink.  który w niewielkiej objętości (125 ml), dostarcza niezbędne dla seniora składniki odżywcze. Senior cierpiący na zaburzenia odżywiania powinien być pod opieką nie tylko lekarza, ale również dietetyka, który w odpowiedni sposób zadba o jego właściwą dietę.

Nutridrink to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Do postępowania dietetycznego w niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą, szczególnie u pacjentów ze zwiększonym zapotrzebowaniem białkowym.

Stosować pod nadzorem lekarza.

Piśmiennictwo

  • Bourke CD, Berkley JA, Prendergast AJ. Immune dysfunction as a cause and consequence of malnutrition. Trends in immunology. 2016; 37(6):386-398.
  • Kapała A. Nutritional therapy during the treatment of head and neck cancer. Oncol Clin Pract 2018; 14.
  • Bogacka E. Żywienie osób starszych w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ. 2018; 8:511-517.
  • Villareal DT, Apovian CM, Kushner RF, Klein S. Obesity in older adults: technical review and position statement of the American Society for Nutrition and NAASO, The Obesity Society. Obes Res. 2005;82:923–934.
  • Buch A, Marcus Y, Shefer G, Zimmet P, Stern N. Approach to Obesity in the Elderly. J Clin Endocrinol Metab. 2021 May 21:dgab359.
  • Wieczorek S, Wieczorek Ł. Sarcopaenic obesity. Lekarz POZ. 2023;9(1):56-59.
  • Cichero JAY, Lam PTL, Chen J, Dantas RO, Duivestein J, Hanson B, Kayashita J, Pillay M, Riquelme LF, Steele CM, Vanderwegen J. Release of updated International Dysphagia Diet Standardisation Initiative Framework (IDDSI 2.0). J Texture Stud. 2020;51(1):195-196.