Cukrzyca jest chorobą sama w sobie, ale zmiany, które w jej wyniku następują w organizmie, szczególnie gdy cukrzyca nie jest wyrównana, mogą prowadzić do rozwoju poważnych powikłań, które czasem traktowane jako osobne schorzenia. Jednym z nich jest zespół stopy cukrzycowej. Objawy początkowe często bywają niezauważane przez samego chorego, co zwiększa ryzyko ich pogorszenia, a nieleczone mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, nawet do utraty stopy. Proces leczenia jest wymagający, dlatego bardzo istotne dla wszystkich diabetyków jest wczesne podjęcie działań profilaktycznych. Z poniższego artykułu dowiesz się czym jest tzw. stopa cukrzycowa, co prowadzi do jej powstania, na czym polega leczenie oraz jak jej zapobiegać.

stopa cukrzycowa

Spis treści:

  1. Cukrzyca – podstawowe informacje
  2. Co to jest tzw. stopa cukrzycowa?
  3. Stopa cukrzycowa - niebezpieczne powikłanie cukrzycy
  4. Rodzaje stopy cukrzycowej
  5. Na czym polega leczenie stopy cukrzycowej?
  6. Profilaktyka stopy cukrzycowej

Cukrzyca – podstawowe informacje

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się przewlekle podwyższonym poziomem glukozy we krwi (hiperglikemią), który jest wynikiem zaburzonego działania insuliny lub defektu jej produkcji przez komórki beta trzustki.

Jest najczęstszą chorobą niezakaźną na świecie. W Polsce choruje na nią ok. 3,5 mln osób, przy czym szacuje się, że w tym 1 mln to chorzy niezdiagnozowani. Oznacza to, że ok. co 10 obywatel jest diabetykiem. Ponadto, chorych na cukrzycę stale przybywa zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Jest ona chorobą cywilizacyjną, o której często mówi się, że stanowi epidemię XXI wieku.

Główne typy cukrzycy to:

  • cukrzyca typu 1 – ok. 5% przypadków,
  • cukrzyca typu 2 – ok. 85-90% przypadków,
  • inne specyficzne typy cukrzycy np. wywołane infekcją lub o podłożu genetycznym (MODY),
  • cukrzyca ciążowa.

W Polsce osób chorych na cukrzycę z roku na rok przybywa średnio o ok. 2,5%. Oprócz czynników genetycznych za rozwój tego schorzenia (głównie w przypadku cukrzycy typu 2) odpowiadają czynniki środowiskowe, w tym styl życia. W większym stopni narażone na rozwój cukrzycy są osoby, które m.in.: mają powyżej 45 lat, mają nadwagę lub otyłość, są mało aktywne fizycznie, mają dyslipidemię, nadciśnienie tętnicze, schorzenia sercowo-naczyniowe lub zespół policystycznych jajników, palą papierosy lub nadużywają alkoholu, w ich najbliższej rodzinie są diabetycy, miały stwierdzoną nieprawidłową tolerancję glukozy we wcześniejszych badaniach krwi lub przebyły cukrzycę ciążową (w przypadku kobiet).

Świadomość czynników ryzyka jest ważna, ponieważ skłania do wykonania badań diagnostycznych w kierunku cukrzycy, szczególnie że często cukrzyca typu 2 (czyli większość przypadków) początkowo może nie dawać żadnych specyficznych objawów. Im wcześniej choroba zostanie rozpoznana tym lepiej. Pozwala to na jak najszybsze podjęcie leczenie, a także działań profilaktycznych mających na celu przeciwdziałać rozwojowi powikłań cukrzycy, takich jak stopa cukrzycowa.

Co to jest tzw. stopa cukrzycowa?

Celem leczenia cukrzycy jest utrzymywanie prawidłowego poziomu cukru (glukozy) we krwi. Hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom glukozy we krwi nie jest obojętny dla organizmu, a jeżeli występuje często może skutkować rozwojem przewlekłych powikłań. Należą do nich: retinopatia oczna (cukrzycowa chorobę oczu), nefropatia cukrzycowa (cukrzycowa choroba nerek), neuropatia cukrzycowa (uszkodzenie zakończeń nerwowych spowodowane cukrzycą) oraz zespół stopy cukrzycowej (nazywany stopą cukrzycową).

Stopa cukrzycowa – co to jest i dlaczego rozwija się u diabetyków?

Utrzymująca się hiperglikemia może prowadzić do uszkodzenia nerwów obwodowych (neuropatii obwodowej), a także do rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Na bazie tych powikłań, w wyniku urazów oraz nieprawidłowej pielęgnacji kończyn dolnych, może rozwinąć się stopa cukrzycowa: neuropatyczna, naczyniowa (niedokrwienna) oraz mieszana (neuropatyczno-niedokrwienna).

Stopa cukrzycowa - niebezpieczne powikłanie cukrzycy

Zespół stopy cukrzycowej jest poważnym powikłaniem, które jest główną nieurazową przyczyną amputacji kończyn. Występuje u ok. 6-10% diabetyków. Dotyczy zarówno chorych z cukrzycą typu 1, jaki i cukrzycą typu 2, czyli dwóch najczęstszych rodzajów tego schorzenia.

Rany w obrębie stóp powstają często na skutek urazu – nieodczuwanego przez pacjenta ze względu na uszkodzenia zakończeń nerwowych. Z kolei zmiany w naczyniach krwionośnych prowadzić mogą do gorszenia ukrwienia stopy. Pogłębianie rany może skutkować owrzodzeniem, które z kolei może ulec zakażeniu, co często staje się przyczyną hospitalizacji. Gojenie ran jest u osób z cukrzycą utrudnione, co dodatkowo pogłębia problem. Zespół stopy cukrzycowej może prowadzić do nieodwracalnych zmian w obrębie kończyny dolnej m.in. deformacji stopy i zaburzenia jej funkcji podporowej, rozwoju stanu zapalnego kości, a także powstawania zmian martwiczych i zgorzelinowych. Brak odpowiedniej interwencji angażującej specjalistów różnych dziedzin, może skutkować utratą kończyny.

W ocenie stopnia zaawansowania zespołu stopy cukrzycowej specjaliści stosują często klasyfikację PEDIS. Bierze ona pod uwagę: poziom ukrwienia, rozległość oraz głębokość owrzodzenia, obecność oraz nasilenie infekcji, a także występowanie neuropatii czuciowej.

Rodzaje stopy cukrzycowej

Zmiany w obrębie stopy u chorego z cukrzycą mogą powstać na podłożu zaburzeń naczyniowych lub nerwowych. Bardzo ważne jest ich odróżnienie, ponieważ inaczej przebiega proces terapeutyczny stopy cukrzycowej neuropatycznej, a inaczej naczyniowej.

  • Stopa cukrzycowa neuropatyczna – ok. 35% przypadków

    Diabetycy, u których na skutek przewlekle podwyższonego poziomu glukozy we krwi doszło do uszkodzenia zakończeń nerwów obwodowych (neuropatii cukrzycowej) znajdujących się m.in. w kończynach dolnych mają w tym obszarze zaburzone odczuwanie bodźców np. dotykowych, bólowych czy zmian temperatury. Oznacza to, że chorzy nie czują bólu np. w przypadku oparzenia, ani gdy nadepną na ostry przedmiot, co sprawia, że dużo łatwiej powstają u nich skaleczenia w obrębie stopy.

Urazy powstają tym łatwiej, że zaburzenia nerwowe powodują także osłabienie pracy mięśni, a to skutkuje powstawaniem deformacji m.in. szeroka i płaska powierzchnia podbicia czy młoteczkowatych palców. Na zniekształconej stopie powstają podczas chodzenia nietypowe obszary ucisku, co może prowadzić do pojawiania się zmian skórnych, takich jak: modzele, odciski oraz otarcia. Deformacja stopy sprawia często, że dotychczasowe obuwie przestaje pasować, czego chory nie zauważa (gdyż na skutek neuropatii ma zaburzone czucie), co również przyczynia się do powstawania odcisków, obtarć i innych uszkodzeń mechanicznych stopy. Uraz zewnętrzny najczęściej odpowiadają za powstawanie ran u osób z zespołem stopy cukrzycowej, mimo że sami pacjenci, ze względu na zaburzenia czucia, nie potrafią wskazać przyczyny.
Stopa neuropatyczna ma także zaburzoną potliwość, z czym wiąże się wysuszenie skóry, i skłonność do pęknięć, a to stwarza ryzyko rozwoju infekcji.

Pierwsze objawy stopy cukrzycowej neuropatycznej często są niezauważane lub bagatelizowane przez pacjentów. Wraz z rozwojem choroby zmiany skórne na stopie ulegają powiększeniu, a nieleczone mogą także prowadzić do rozwoju owrzodzenia.

Ok. 35% przypadków to stopa cukrzycowa neuropatyczna. Częściej występuję u chorych na cukrzycę typu 1.

  • Stopa cukrzycowa niedokrwienna – ok. 15% przypadków

    Za ten rodzaj schorzenia odpowiadają zmiany miażdżycowe rozwijające się w obrębie naczyń krwionośnych kończyn dolnych. Zaburzony przepływ krwi sprawia, że krew nie dociera do najbardziej oddalonych miejsc (np. paliczków), w skutek czego w tych obszarach powstaje niedokrwienie. Tkanki nie otrzymują tlenu i składników odżywczych potrzebnych do ich funkcjonowania, w efekcie czego obumierają. Może powstać martwica. Miejscowo może rozwinąć się osteoporoza, która sprzyja złamaniom. Częściej dochodzi także do zwichnięć stawów, oraz rozwoju zapalenia kości i szpiku. Efektem tych zmian może być znaczne zniekształcenie stopy.
    Niedostateczne ukrwienie tkanek sprawia także, że uszkodzone miejsca trudniej się goją. W przypadku zakażenia, dostęp i działanie antybiotyków jest ograniczone. U pacjentów ze stopą cukrzycową niedokrwienną nie dochodzi natomiast do zaniku czucia. Odczuwają oni ból w kończynie zarówno podczas ruchu, jak i spoczynku.
    Stopa cukrzycowa niedokrwienna częściej rozwija się u chorych z cukrzycą typu 2.

  • Stopa cukrzycowa mieszana – ok. 50% przypadków

    Stopa cukrzycowa o charakterze mieszanym, czyli neuropatyczno-niedokrwiennym jest najczęściej występującym rodzajem tego schorzenia, dotyczy ok. połowy przypadków. U tych chorych uszkodzenie nerwów współwystępuje z miażdżycą naczyń krwionośnych.

Owrzodzenia w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej ze względu na długotrwały i skomplikowany proces leczenia zaliczane są do trudno gojących ran. W ich terapii oprócz leczenia duże znaczenie ma właściwa pielęgnacja oraz odpowiednie żywienie.

 

Na czym polega leczenie stopy cukrzycowej?

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej powinno być prowadzone kompleksowo, dlatego w proces powinni być zaangażowani różni specjaliści m.in.: diabetolog, chirurg, chirurg naczyniowy, rehabilitant, pielęgniarka oraz ortopeda, a także podolog i dietetyk, a nierzadko także szewc.

Pierwszym i niezwykle ważnym krokiem jest wyrównanie metaboliczne cukrzycy, czyli uzyskanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. W tym celu należy skorygować dotychczasowy sposób odżywiania i wprowadzić modyfikację diety zgodnie z zasadami tzw. diety cukrzycowej przede wszystkim zaś zastosować leczenie farmakologiczne zalecone przez lekarza. Koniecznie może być także wprowadzenie leczenia zaburzeń lipidowych.

W przypadku owrzodzenia stopy konieczne jest jego chirurgiczne opracowanie polegające m.in. na oczyszczeniu rany i usunięciu martwych komórek. Jeżeli dojdzie do zakażenia niezbędne jest jego wyleczenie. Lekarz może zalecić ogólnosystemową antybiotykoterapię (doustną lub dożylną), a także stosowanie odpowiednich opatrunków na ranę. Skuteczną metodą leczenia rany jest także Miejscowa terapia podciśnieniowa (ang. Negative Pressure Wound Therapy, NPWT).

Chorą kończynę należy odciążać jak to tylko możliwe, aby zapewnić jej optymalne warunki do gojenia. Potrzebne może być poruszanie się o kulach lub na wózku inwalidzkim, a jeżeli chory nosi obuwie, powinno ono zostać dopasowane tak, aby nie powodowało ucisku i dalszych uszkodzeń stopy.

Stopa cukrzycowa zaliczana jest do trudno gojących ran. W procesie ich terapii istotną rolę ogrywa także żywienie. Poprzez zapewnienie choremu energii i składników odżywczych, a w szczególności białka, w ilościach zgodnych z jego aktualnym zapotrzebowaniem, sprzyja regeneracji organizmu. Dodatkowa zawartość w diecie składników, takich jak arginina, cynk czy antyoksydanty wpiera procesy gojenia ran. U pacjentów z niedożywieniem lub zagrożonych jego rozwojem z pomocą przyjść może żywność specjalnego przeznaczenia medycznego np. doustne preparaty odżywcze, takie jak Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan). Jest preparat wysokoenergetyczny i wysokobiałkowy, dostarcza także argininę i specyficzne mikroskładniki odżywcze wspierające proces gojenia ran, takich jak stopa cukrzycowa. Preparat ma formę płynną, a wszystkie składniki zostały skoncentrowane w małej objętości (200 ml) łatwej do wypicia. Ważne jednak aby jego wprowadzenie do diety skonsultować z lekarzem. Aspekt ten jeszcze szczególnie istotny w przypadku pacjentów z cukrzycą, którzy często znajdują się pod opieką specjalistów z różnych dziedzin – warto poinformować o otrzymaniu takiego zalecenia wsparcia żywieniowego każdego z nich.

Leczenie stopy cukrzycowej przeważnie jest długotrwałe. Często wymaga dużej cierpliwości pacjenta, a nie rzadko także wsparcia i pomocy najbliższych, szczególnie w procesach pielęgnacyjnych, najlepiej jeszcze na etapie profilaktyki, aby nie dopuścić do rozwoju tego powikłania.

Specjalnie z myślą o pacjentach ze stopą cukrzycowa tworzone są specjalistyczne gabinety leczenia stopy cukrzycowej, aby w jednym miejscu zapewnić chorym wielospecjalistyczną i kompletną opiekę. Mogą oni także korzystać z funkcjonujących już ośrodków leczenia ran.

Profilaktyka stopy cukrzycowej

Mimo postępów w dziedzinie leczenia powikłań cukrzycy, nie da się ukryć, że wciąż najskuteczniejszym postępowaniem w przypadku zespołu stopy cukrzycowej jest jej zapobieganie. Profilaktyka powinna dotyczyć każdego diabetyka niemal od początku choroby, a nie dopiero u osób, u których wystąpiły już pierwsze objawy stopy cukrzycowej.

Na czym polega profilaktyka stopy cukrzycowej?

  • Przede wszystkim należy unikać hiperglikemii. Przestrzeganie tzw. diety cukrzycowej oraz stosowanie się do zaplanowanego leczenia powinno pozwolić na utrzymanie odpowiedniego poziomu cukru we krwi.
  • Osoby z cukrzycą powinny także zrezygnować z palenia papierosów.

Pielęgnacja stóp:

  • Dobór odpowiedniego obuwia oraz wkładek ortopedycznych. Chory nigdy nie powinien chodzić boso (nawet w domu) ani tylko w skarpetkach, butach z cienką podeszwą lub mocno odsłoniętych np. japonkach.
  • Każdego dnia przez założeniem butów należy sprawdzić czy nie znalazły się w nich np. kamyczki lub inne zanieczyszczenia, które mogłyby powodować uszkodzenia stopy podczas chodzenia.
  • Codziennie należy oglądać stopy – sprawdzać ich stan, czy nie pojawiły się rany i nowe zmiany skórne.
  • Każdego dnia należy myć stopy, a następnie dokładnie je suszyć, ze szczególnym zwróceniem uwagi na przestrzenie między palcami.
  • Stosowanie kremów, w celu nawilżenia i uelastycznienia skóry na stopach.
  • Unikanie używania środków chemicznych lub plastrów np. w celu usunięcia suchej skóry lub modzeli.
  • Pielęgnacja paznokci u stóp z uwzględnieniem obcinania ich na prosto, a nie po łuku, aby nie powodowały zranień.
  • Korzystanie z pomocy podologa i specjalistycznych zabiegów podologicznych. Gabinety podologiczne mają w swojej ofercie specjalne zabiegi dedykowane diabetykom, składające się m.in. z dezynfekcji skóry i paznokci, usuwania martwego naskórka, wygładzania i nawilżania skóry. Taka pielęgnacja pomaga utrzymać skórę stóp i paznokcie w dobrej kondycji, a tym samym pomaga zapobiegać rozwojowi stopy cukrzycowej lub jej nawrotowi.

Ważne! Szacuje się, że ciągu roku od wyleczenia stopa cukrzycowa rozwija się ponownie nawet u 40% chorych. Dlatego powyższe działania profilaktyczne powinny być stosowane przez osoby z cukrzycą, u których stopa cukrzycowa wcześniej nie wystąpiła, jak i w ramach prewencji jej nawrotu. Działania profilaktyczne chronią także przed ciężkim przebiegiem schorzenia.

Stopa cukrzycowa jest poważnym powikłaniem cukrzycy, dlatego jej wystąpienia nie należy bagatelizować. Mimo dostępu do zróżnicowanych metod leczenia, należy podjąć wszystkie możliwe kroki zapobiegawcze, a przede wszystkim dbać o utrzymywanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi poprzez przyjmowanie zaleconych przez lekarza prowadzącego leków oraz stosowanie odpowiedniej diety. Sposób odżywiania ma także istotne znaczenie, gdy mimo starań dojdzie do rozwoju powikłań. Dowiedz się więcej o roli żywienia w terapii stopy cukrzycowej.