Choroby wieku starczego. Na co najczęściej chorują seniorzy?
Starość, potocznie nazywana jesienią życia, drugą młodością, bądź trzecim wiekiem, to ostatni etap w życiu każdego człowieka. Etap nieunikniony, trwający aż do śmierci, spowodowany nieodwracalnym, postępującym uszkodzeniem komórek oraz układów organizmu. Nie jest więc w żadnym razie procesem patologicznym, lecz naturalną koleją życia.
Spis treści:
- Starość – czym jest?
- Czym są choroby wieku starczego?
- Najczęstsze choroby wieku starczego
- Jakie są czynniki ryzyka chorób wieku starczego?
- Profilaktyka i leczenie chorób starczych
Starość – czym jest?
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), starość można podzielić na trzy okresy:
- starość młodą, inaczej wczesną starość, wiek podeszły, czyli okres przejściowy z życia zawodowego na emeryturę (60-74 lat);
- wiek starczy, inaczej późna starość, czyli okres, w którym zaczynają pojawiać się zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu ogółem (75-89 lat);
- bardzo podeszły wiek, długowieczność, wiek sędziwy, okres, w którym potrzebna jest szczególna troska i wsparcie seniora (89 lat i więcej).
Czym są choroby wieku starczego?
Największe zdolności do adaptacji ciało ludzkie posiada w okresie dojrzewania. Organizm łatwiej zwalcza wówczas pojawiające się choroby, lepiej znosi wysiłek fizyczny. W miarę jak postępuje proces starzenia się, zdolności te ulegają pogorszeniu. Jest to niestety nieuchronne, ale przebieg, nasilenie oraz skutki tego zjawiska mogą znacząco różnić się w przypadku poszczególnych osób. Wiek kalendarzowy bywa więc nierówny wiekowi biologicznemu – czasami ktoś, kto ma lat więcej niż mogłoby się wydawać, pozostaje w lepszym zdrowiu niż osoba znacznie młodsza.
W procesie starzenia organizmu obserwuje się szereg zmian, w tym m.in.:
- skrócenie snu nocnego na rzecz dziennych drzemek;
- ubytek słuchu;
- zmiany w składzie ciała, tj. zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej, a zmniejszenie mięśniowej oraz kostnej;
- spowolnienie tempa przemiany materii, co po 60. roku życia przekłada się na mniejsze zapotrzebowanie kaloryczne;
- zmniejszenie możliwości organizmu do radzenia sobie w sytuacji zwiększonego wysiłku fizycznego;
- zmniejszenie zdolności koncentracji, kojarzenia, zapamiętywania;
- zmiany w zakresie ciśnienia tętniczego krwi;
- zwiotczenie skóry, pojawienie się zmarszczek, plam;
- osłabienie funkcji obronnych skóry, co oznacza, że staje się ona bardziej podatna na działanie bakterii oraz toksyn;
- zwiększenie podatności na choroby oraz zmniejszenie zdolności radzenia sobie z nimi;
- spowolnienie perystaltyki jelit, obniżenie kwasowości soku żołądkowego, zmniejszenie aktywności enzymów trawiennych, co przekłada się na większą skłonność do zaparć, biegunek, trudności z trawieniem i wchłanianiem wybranych składników pokarmowych (np. witaminy B12, żelaza);
- zmniejszenie wydzielania się śliny (pojawia się suchość w jamie ustnej), osłabienie zębów oraz błon śluzowych, które stają się bardziej podatne na urazy i trudniej goją.
Wszystkie wymienione wyżej aspekty, mogą wiązać się z trudnościami w codziennym funkcjonowaniu, przekładać na zwiększone ryzyko wielochorobowości, a tym samym – krótsze przeżycie. Przykładowo, ubytki w jamie ustnej i zmniejszony apetyt mogą stać się przyczyną ograniczenia spożycia wybranych pokarmów, problemy z zachowaniem równowagi ciała oraz większa kruchość kości – częstszych złamań, natomiast osłabienie funkcji obronnych i regeneracyjnych skóry – zaburzeń w zakresie gojenia się ran i odleżyn. Choroby wieku starczego są więc teoretycznie czymś naturalnym, nie do uniknięcia, ale przy braku odpowiedniego wsparcia i opieki osób trzecich, mogą znacząco obniżyć jakość życia seniora.
Najczęstsze choroby wieku starczego
Dwie trzecie osób w wieku 60 lat i więcej wskazuje na długotrwałe problemy zdrowotne lub choroby przewlekłe, z którymi zmagają się co najmniej pół roku. – Europejskie Badanie Warunków Ludności (EU-SILC)
Blisko 80% seniorów ma hipercholesterolemię, 75% – nadciśnienie tętnicze krwi, a 30% – cukrzycę. PolSenior2, program realizowany w ramach Narodowego Programu Zdrowia, 2016-2020
Wśród najczęstszych chorób wieku starczego wymienia się m.in. choroby:
- układu krążenia (nadciśnienie tętnicze krwi, choroba niedokrwienna serca);
- neurologiczno-psychiatryczne (udar mózgu, choroba Parkinsona, a także depresja);
- przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, marskość wątroby);
- nerek i układu moczowego (kamica nerkowa, zakażenia układu moczowego, niewydolność nerek);
- układu oddechowego (przewlekła obturacyjna choroba płuc, zapalenie płuc);
- narządów zmysłów (jaskra, zaćma, niedosłuch);
- choroby nowotworowe.
Problemami seniorów są także: kłopoty z pamięcią, bezsenność, nietrzymanie moczu albo/i stolca, zaparcia, łatwość powstawania odleżyn i owrzodzeń, trudności w poruszaniu się, skłonność do upadków, niedożywienie.
WAŻNE!
Udar mózgu stanowi czwartą co do częstości występowania przyczynę przedwczesnej śmierci w naszym kraju. Wyprzedzają go tylko choroby serca, nowotwory oraz wypadki komunikacyjne. U chorych po udarze stosunkowo często stwierdza się zaburzenia w zakresie przyjmowania, wchłaniania oraz trawienia poszczególnych składników diety, co przekłada się na wysokie ryzyko pojawienia się niebezpiecznego niedożywienia. Stan taki negatywnie oddziałuje na skuteczność rehabilitacji i rekonwalescencji po incydencie udarowym. W kontekście innych chorób warto podkreślić, że niedożywienie sprzyja także powstawaniu odleżyn, gorszemu ich gojeniu, obniża odporność organizmu i zwiększa ryzyko rozwoju rozmaitych infekcji i kolejnych jednostek chorobowych.
Jakie są czynniki ryzyka chorób wieku starczego?
Na ryzyko wystąpienia chorób starczych wpływ mają nie tylko czynniki genetyczne, ale i warunki ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Senior, który zmaga się z niewystarczającą ilością środków do życia, będzie oszczędzać na jedzeniu, lekach, wybierać wysoko przetworzoną, tanią żywność, co może doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia i pojawienia się kolejnych chorób. Brak towarzystwa i samotność to z kolei czynniki związane z ryzykiem pojawienia się depresji, niechęci do podejmowania codziennych aktywności. Do tego wszystkiego nierzadko dochodzą szkodliwe nałogi, takie jak palenie papierosów czy nadużywanie alkoholu oraz – najzwyczajniej w świecie – niewiedza, że przykładowo, siedzący tryb życia z towarzyszącą otyłością zwiększa częstość występowania chorób takich jak choroba wieńcowa, cukrzyca czy choroba zwyrodnieniowa stawów.
Profilaktyka i leczenie chorób starczych
Procesu starzenia organizmu nie da się zatrzymać, ale w skuteczny sposób można go spowolnić i zmniejszyć towarzyszące mu dolegliwości. Na czele interwencji mających na celu poprawienie jakości życia seniora znajduje się przede wszystkim szeroko pojęte wsparcie – zarówno w zakresie finansowym (tj. zapewnienie osobie starszej wysokiej jakości pożywienia i leków na które nie zawsze może sobie pozwolić), jak i społecznym. Zwłaszcza ta ostatnia interwencja ma dla seniorów znaczenie szczególne. Wysłuchanie i zwyczajna rozmowa to coś, czego najczęściej im brakuje. Edukacja i motywowanie to kolejne elementy rehabilitacji osoby starszej. Senior ma zwykle ograniczony dostęp do mediów, nie śledzi na bieżąco informacji o zagrożeniach, ale i też może nie zdawać sobie sprawy z wpływu swojego trybu życia na stan zdrowia (złej diety, braku aktywności ruchowej itp.).
W wybranych przypadkach niezbędne mogą okazać się działania o wyższym stopniu zaawansowania, tj. wprowadzenie ćwiczeń czy udział w rozmaitych formach terapii – zwłaszcza grupowych, które sprzyjają nawiązywaniu relacji. Rehabilitacja w wieku starszym jest więc procesem ukierunkowanym na poprawę funkcji zarówno fizycznych, psychicznych, jak i społecznych pacjenta.
Literatura:
1. M. Jarosz, 2008, Żywienie osób w wieku starszym, wydawnictwo PZWL Warszawa
2. M. Tańska, 2016, Zasady żywienia ludzi starszych w ogólnej profilaktyce chorób dietozależnych, Żywienie a środowisko, 51-59
3. Brzegowy M. 2019. Akademia Opieki długoterminowej. Poradnik dla personelu medycznego. Żywienie pacjentów z chorobami neurologicznymi. https://opieka.opiekunchorego.pl/wp-content/uploads/2019/12/prev-150dpi-RGB.pdf?fbclid=IwAR0KutZ6Lgo_ns5fZGbcBjLveoFvTViljY9D5vF_lY9MWmMwV4ZV8BUfuso [dostęp online: 05.12.2021].
4. Colledge N.R. Aging and disease https://booksite.elsevier.com/samplechapters/9780702030857/9780702030857.pdf [dostęp online: 05.12.2021].
5. Unal E., Ozdemir A. 2019. Old age and aging. https://www.researchgate.net/publication/336686689_Old_Age_and_Aging [dostęp online: 05.12.2021].
6. Fundacja Zaczyn i Promedica 24. Zrozumieć starość. Poradnik dla Rodzin i Opiekunów Seniorów. 2018. http://www.zrozumiecstarosc.pl/wp-content/uploads/2018/11/Promedica24_Zaczyn_ZrozumiecStarosc.pdf [dostep online: 05.12.2021].
7. Bojar I. i in. 2014. Wybrane problemy zdrowotne osób powyżej 90. roku życia. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu. 20(4), 405-411.
8. Otwarte Posiedzenie Komitetu Nauk Klinicznych. 2014. Najczęstsze problemy medyczne wieku starszego w Polsce. Materiały prasowe https://whc.ifps.org.pl/wp-content/uploads/2012/03/Problemy-medyczne-wieku-starszego.pdf [dostęp online 05.12.2021].
9. Thakur R. i in. 2013. Health problem among the elderly: A cross-sectional study. Annalas of Medical and Health Science Research. 3(1):19-25.
10. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów. Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2020 r. 2021. https://das.mpips.gov.pl/source/2021/Informacja2020/Informacja%20o%20sytuacji%20osob%20starszych%20w%20Polsce%20za%202020%20r..pdf [dostęp online 05.12.2021].