Demencja jest przewlekłą postępującą chorobą mózgu. Charakteryzuje się spadkiem wszystkich wyższych funkcji poznawczych, takich jak pamięć, myślenie, osąd, orientacja, rozumienie, przetwarzanie danych, zdolność do uczenia się i wyrażania siebie. Towarzyszą jej zmiany emocjonalne, takie jak: lęk, drażliwość, zmiany osobowości, utrata szacunku dla samego siebie, depresja, wahania emocjonalne, zmniejszenie ilości wyrażanych uczuć, mniejsze natężenie emocji, obojętność. Pacjent może również całkowicie zmienić sposób myślenia.

Spis treści:

  1. Czym jest demencja?
  2. Jaka jest zatem różnica między zapominaniem a demencją?
  3. Jak rozpoznać pierwsze objawy demencji?
  4. Rodzaje demencji:
  5. Objawy demencji
  6. Opieka nad osobą żyjącą z demencją
  7. Potrzeba wsparcia
  8. Przykład: Błądzenie
  9. Najważniejsze!

Czym jest demencja?

Demencja nie jest chorobą, a zespołem objawów, o których mowa powyżej, które są zawsze wywołane poważną chorobą mózgu i prowadzą do procesu neurodegeneracyjnego, który jest niestety nieodwracalny. Dla ułatwienia zrozumienia tej terminologii, możemy mieć demencję czy zespół objawów z powodu choroby Alzheimera lub możemy mieć demencję z powodu miażdżycy czy udaru.

Ważnym aspektem jest zrozumienie nazewnictwa, gdyż ono samo może nas wprowadzać w błąd. Naukowcy, lekarze, osoby ze świata nauki zajmujące się pomocą osobom, które żyją z demencją już dawno ten problem dostrzegli. Stąd już od dawna sugeruje się, by nie używać określenia demencja starcza, które może nas wprowadzać w błąd poprzez tworzenie mylnego poglądu, że demencja w starości jest czymś normalnym. W rzeczywistości, zawsze jej wystąpienie, czyli pojawienie się niepokojących objawów oznacza, że coś złego dzieje się w naszym mózgu i powinniśmy podjąć działania zmierzające do diagnozy i leczenia.

Zatem demencja w starości pojawić się nie powinna. W wieku starszym jak  i w każdym innym wieku, zawsze powinna być postrzegana jako patologia, a nie normalny objaw w procesie starzenia się. Oczywiście sam wiek jest czynnikiem predysponującym do wystąpienia demencji, ale powinien być traktowany jak każdy inny czynnik ryzyka, by nie utrwalać tej błędnej tezy. Zatem, mówiąc o demencji starajmy się nie używać tego określenia „starcza”, gdyż nie jest to zgodne z aktualnymi trendami w medycynie i niestety może wspierać pogląd, że w starości demencja to norma.

Jaka jest zatem różnica między zapominaniem a demencją?

Zapominanie może przytrafić się każdemu. W podeszłym wieku problemy z pamięcią są znacznie bardziej powszechne i nie zawsze oznaczają demencję. Demencja natomiast to proces chorobowy, to wynik bardzo poważnych zmian w mózgu spowodowanych konkretną chorobą.

  • Osoby żyjące z demencją nie tylko zapomną wziąć parasola do pociągu, zapomną nawet, że do niego wsiedli.
  • Zapominają nazwiska swoich bliskich i mylą ze sobą ludzi.
  • W późniejszych etapach nie udaje im się nawet rozpoznać swoich bliskich
    lub też uznają obcych za kogoś, kogo pamiętają z przeszłości.
  • Ponieważ łatwo zapominają o bieżących wydarzeniach, lubią mówić o przeszłości, którą przypominają sobie zwykle bez problemu.
  • Ich problemy stają się tak przytłaczające, że uniemożliwiają życie codzienne.
  • Stają się coraz bardziej zależni od swoich opiekunów.

Jak rozpoznać pierwsze objawy demencji?

Każda osoba dotknięta tą chorobą jest wyjątkowa i doświadcza jej na inny sposób. Osoby
żyjące z demencją mają problemy z wykonywaniem niektórych z następujących czynności:

  • Planowanie zadań i rozwiązywanie problemów,
  • Trudności z wykonywaniem codziennych czynności,
  • Trudność w orientacji czasowej i przestrzennej,
  • Rozumienie obrazów i relacji przestrzennych,
  • Mówienie i / lub pisanie,
  • Odkładanie rzeczy w nietypowe miejsca lub zapominanie ostatnich czynności,
  • Pogorszony wzrok,
  • Niechęć do pracy lub kontaktów społecznych,
  • Zmiany nastroju i osobowości.

Rodzaje demencji:

Istnieje wiele typów tej choroby. Najczęstsze są wymienione poniżej. Ich objawy często różnią się od siebie.

  • Choroba Alzheimera jest najczęściej spotykanym rodzajem otępienia. Pierwszym objawem choroby Alzheimera jest zwykle utrata pamięci.
  • Otępienie naczyniowe, które może wystąpić po udarze, powoduje początkowo problemy z koncentracją lub myśleniem.
  • Otępienie mieszane oznacza jednoczesne występowanie choroby Alzheimera
    i otępienia naczyniowego. Objawy otępienia mieszanego są zwykle połączeniem obydwu chorób.
  • Otępienie z ciałami Lewy’ego jest rzadziej spotykanym rodzajem tej choroby. Wczesne objawy mogą obejmować nadpobudliwość, która zmienia się w czasie, trudności w ocenie odległości, halucynacje i problemy z poruszaniem się.
  • Otępienie czołowo-skroniowe jest również rzadko spotykaną formą choroby. Jest spowodowane uszkodzeniem przedniej i (lub) bocznych części mózgu. Wczesne objawy obejmują zmiany w zachowaniu człowieka, okazywaniu emocji
    i umiejętnościach językowych.

Opiekując się osobą z demencją, możemy doświadczyć problematycznych zachowań, często wynikających z powodu niezaspokojonych potrzeb fizycznych i psychicznych, nierozumienia danej sytuacji, jak również doświadczania różnych stanów emocjonalnych. Ich podłożem są zmiany zachodzące w mózgach osoby cierpiącej na chorobę otępienną, a te wpływają na ich funkcjonowanie i postrzeganie świata.

Zadaniem opiekuna jest zrozumienie z czego wynikają dane zaburzenia, w jaki sposób senior odbiera otoczenie i to co się z nim dzieje, a także czego w tym momencie potrzebuje. Dzięki zauważeniu zmian w zachowaniu seniora oraz rozpoznaniu sytuacji wyzwalających, możemy mieć realny wpływ na przebieg zdarzeń.

Objawy demencji

Do najtrudniejszych zachowań w przebiegu demencji należą:

  • Niechęć do jedzenia i picia – senior może mieć problemy z koncentracją podczas jedzenia, spowodowane dużą ilością bodźców słuchowych. Podopieczny może nie odczuwać głodu i pragnienia oraz nie być przekonany do wyglądu jedzenia. Dodatkowym utrudnieniem jest zmniejszenie pola widzenia seniora i trudności z rozpoznawaniem przedmiotów służących do spożywania posiłków.
  • Problemy z zachowaniem higieny – wraz z postępem choroby, senior może nie odczuwać potrzeby umycia się. Często zdarza się, że branie kąpieli/ prysznica nie będzie kojarzyć się podopiecznemu z czymś przyjemnym z uwagi na odczuwalne zimno i bezpośredni kontakt z wodą. Ponadto dochodzi poczucie skrępowania podczas rozbierania się.
  • Inkontynencja – częstym, współtowarzyszącym objawem w przebiegu demencji jest nietrzymanie moczu, które z czasem się nasila. U seniorów może występować problem z moczeniem bielizny, niezwiązany z dysfunkcjami fizjologicznymi, ale spowodowanymi zmianami w mózgu i nieumiejętnością interpretowania potrzeb organizmu. Ponadto, utrudnieniem może okazać się znalezienie toalety w mieszkaniu bądź sprawne rozebranie się. Seniorzy często mają również trudności z zaakceptowaniem produktów chłonnych.
  • Trudności ze snem – wraz z końcem dnia senior może doświadczać „objawów zachodzącego słońca”. Ma on wpływ na rytm dobowy podopiecznego i jest powodem problemów z zasypianiem i przebudzaniem się w nocy. Senior może mieć skłonności do spania w ciągu dnia, wówczas wieczorem nie będzie on czuł potrzeby snu.
  • Trudności z dysponowaniem finansami – podopieczny z chorobą otępienną nie kontroluje wydawanych pieniędzy i jest w stanie wydać wszystkie oszczędności jednorazowo.
  • Ukryte przyczyny pogorszenia stanu zdrowia – senior może nie być w stanie określić co jest źródłem odczuwanego bólu.

 

Opieka nad osobą żyjącą z demencją

Opieka nad osobą z demencją bywa wyzwaniem i trzeba mieć na uwadze kilka istotnych kwestii. Przede wszystkim niezwykle ważne jest zrozumienie diagnozy. Wiedza dotycząca rozpoznania pozwoli zrozumieć czego doświadcza senior i dlaczego w jego funkcjonowaniu zachodzą zmiany. Osoba sprawująca opiekę powinna radzić sobie z własnymi emocjami. Nierzadko jest to trudne i wymaga cierpliwości. Warto zatroszczyć się o własne emocje, aby móc wspierać podopiecznego w obliczu tej trudnej sytuacji. We wsparciu seniora w objawach jakich doświadcza może pomóc poznanie sposobów radzenia sobie i strategii, mogących ułatwić funkcjonowanie osobie z otępieniem. Niezmiernie istotne jest planowanie i kontrolowanie sytuacji. Plan dnia i rutyna są tym co może znacznie ułatwić funkcjonowanie seniora.

Potrzeba wsparcia

Sukces w zakresie podnoszenia poziomu opieki nad osobami z demencją, na każdym poziomie opieki musi rozpocząć się od „odczarowania” wyzwań związanych z zaburzeniami zachowania. U osób z demencją neurologiczne podstawy komunikowania się są upośledzone i dlatego konieczne jest, aby opiekunowie potrafili „odkodować” komunikaty i zachowania podopiecznych, ponieważ stanowią one kluczowe informacje dotyczące przyczyn dyskomfortu.

Tym, co zakłóca możliwość zrozumienia takich podpowiedzi wyrażanych w zachowaniu jest tendencja opiekunów i bliskich osoby chorej do odruchowych reakcji. Opiekunowie często odruchowo używają pejoratywnego tonu, mówią głośniej i wolniej myśląc, że w ten sposób dotrą do podopiecznego. Tymczasem odszyfrowanie takich zachowań wymaga wykluczenia i poszukania niezaspokojonych potrzeb. Również poznanie historii życia podopiecznego oraz jego nawyków, rytuałów może pomóc w odkodowaniu jego zachowań, pomaga w nauczeniu się pewnych wzorców jego postepowania i tego, co się za tym kryje.

Przykład: Błądzenie

Gdy wychodzę w nocy, to jest jakaś przyczyna i może to być choćby to, że chce mi się pić. A ponieważ w demencji nie wiem, czy to że wstaję wiąże się z tym, że chce mi się pić, to opiekun musi rozszyfrować moje zachowanie i wziąć pod uwagę, że moje wędrowanie nie jest bezcelowym przemieszczaniem się, tylko coś sygnalizuje. Bo moja śluzówka może być sucha, bo często śpię z otwartymi ustami, bo chrapię, bo leki powodują suchość, bo powietrze w pokoju jest suche etc. Bo może mam potrzebę oddania moczu czy stolca, a drzwi do toalety nie znajduję, bo wszystko wokół wygląda tak samo, bo jest ciemno. Bo wchodzę do łazienki a tam ktoś jest – tego kogoś widzę zaraz jak wchodzę do łazienki, więc się wycofuję i już do niej nie chcę wejść, bo nie wchodzi się do łazienki, gdy ktoś w niej jest. Problem w tym, że ten ktoś to moje odbicie, a ponieważ choruję to nie wiem, że to moje odbicie. To tzw. „syndrom lustra”. Jeśli mój opiekun będzie posiadał taką wiedzę, będzie potrafił rozwiązać problem i zasłoni lustra.

 

To jest wiedza, którą opiekun musi posiąść otrzymując wsparcie, bo zbyt często odczytujemy zachowania ludzi z demencją wprost. To tak nie działa. „Proszę zachować spokój i mówić wolno i wyraźnie do osoby chorej”, mówią lekarze i psychologowie. Więc opiekunowie mówią wolno i wyraźnie i to nic nie daje. Bo chory nie rozumie języka, on musi dostać sygnał niewerbalny – musi widzieć co my robimy, żeby móc nas naśladować i to my musimy kierować jego ciałem tak, żeby mu pomóc np. usiąść na toalecie. Chorego trzeba „złamać w pasie”, pochylić jego ciało do przodu, bo wtedy siłą grawitacji biodra same schodzą w dół. Ale przecież żaden lekarz, psycholog czy neuropsycholog nie towarzyszy chorym w toalecie, to robi personel pierwszego kontaktu albo opiekun naturalny. Innym przykładem jest pomaganie przy toalecie – matka, która choruje nie chce pomocy córki w kąpieli, bo córki matek nie kąpią, to matki kąpią córki.

Najważniejsze!

Wdrażanie takiego podejścia w opiece nad człowiekiem z demencją nie jest proste. Opiekun, który na co dzień przebywa z chorym potrzebuje wsparcia, tym bardziej że każda osoba jest inna. Nie ma gotowej recepty opieki nad chorymi z demencją. Takie podejście to jak opieka szyta na miarę. Wymaga to zarówno od opiekuna jak bliskich chorego wyjścia ze strefy komfortu. Jeśli chcemy mieć wpływ na to jak ludzie z demencją przechodzą przez swoje życie, musimy sami wyjść z bezpiecznej strefy, musimy wyjść poza to, w czym jesteśmy dobrzy by stanąć na krawędzi dla osoby, której mózg zmienia się.