Jaka choroba nasuwa Ci się na myśl, kiedy słyszysz o zaburzeniach nastroju? Z pewnością od razu kojarzysz je z depresją, która jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Należy jednak pamiętać, że nie każde obniżenie nastroju i nie każdy stale towarzyszący człowiekowi ból psychiczny jest równoznaczny z depresją. Zdarza się, że utrata radości z życia i inne objawy ze strony psychiki utrzymują się długo, ale jednocześnie nie są na tyle nasilone, aby można było zdiagnozować epizod depresyjny. Przyczyną takiego stanu najczęściej jest dystymia, czyli tzw. przewlekłe i uporczywe zaburzenie nastroju.

Spis treści:

  1. Czym jest dystymia?
  2. Jakie objawy daje dystymia?
  3. Przyczyny zaburzeń dystymicznych:
  4. Czym różni się depresja od dystymii?
  5. Zaburzenia lękowe u osób starszych
  6. Zaburzenia nastroju u osób w wieku podeszłym
  7. Zaburzenia zachowania u osób starszych
  8. Czy dystymia jest uleczalna?
  9. Dystymia a codzienne funkcjonowanie

Czym jest dystymia?

Obecnie uważa się, że dystymia to jedno z zaburzeń nastroju. To fachowa i ówcześnie obowiązująca nazwa na to, co kiedyś nazywano „depresją lękową”, „depresją nerwicową”, „nerwicą depresyjną” czy „depresyjnym zaburzeniem osobowości”. Dystymia pojawia się najczęściej w pierwszych trzech dekadach życia, a u większości osób, u których zostaje zdiagnozowana, objawy ze strony psychiki pojawiały się już przed 18 rokiem życia.

Dystymię dzieli się na:

  • pierwotną, czyli taką, która pojawia się samoistnie, bez innych towarzyszących problemów zdrowotnych
  • oraz wtórną, która współtowarzyszy przewlekłej chorobie somatycznej, wówczas objawy często pojawiają się w późniejszym okresie życia.

Osoby chore mogą zgłaszać myśli i zamiary samobójcze. Samobójstwa występują rzadziej u osób chorych na dystymię niż u ludzi chorujących na depresję, aczkolwiek ryzyko wciąż istnieje i powinno być brane pod uwagę w procesie leczenia.

Jakie objawy daje dystymia?

U osoby mierzącej się z dystymią zauważyć można objawy takie jak:

  • Umiarkowane obniżenie nastroju.
  • Przewlekłe zmęczenie – osoba z dystymią odczuwa stale brak siły i energii.
  • Anhedonia, czyli brak zdolności odczuwania pozytywnych emocji i przyjemności.
  • Niska samoocena, poczucie beznadziejności, nadmierny samokrytycyzm i zamartwianie się.
  • Drażliwość i uczucie napięcia.
  • Przyszłość maluje się w czarnych barwach, chory przyjmuje postawę pesymistyczną.
  • Wycofanie się z życia społecznego.
  • Brak motywacji – osobie z dystymią często towarzyszy uczucie bezsensu, nudy i wewnętrznej pustki.
  • U części chorych występują dobowe wahania nastroju, w przebiegu choroby mogą pojawić się zaburzenia snu (np. w postaci nadmiernej senności) oraz uczucie lęku.

Przyczyny zaburzeń dystymicznych:

Zaburzenia depresyjne są uwarunkowane wieloma czynnikami psychologicznymi, społecznymi i biologicznymi.

Największe znaczenie wśród czynników psychologicznych mają:

  • Utrata osób bliskich, zdrowia, pozycji zawodowej, materialnej i związane z tym poczucie bezsilności.
  • Osobowość przed chorobowa danego pacjenta, jak również zmiany osobowości występujące z wiekiem.

Do czynników społecznych zaliczyć możemy:

  • Izolację społeczną.
  • Trudne warunki materialne.
  • Negatywne postawy wobec starzenia się.
  • Samotność.

Najistotniejszą rolę w zaburzeniach depresyjnych przypisuje się czynnikom biologicznym, wśród których wyróżniamy:

  • Procesy zanikowe OUN – niedotlenie tkanki mózgowej w przebiegu miażdżycy i nadciśnienia, choroby somatyczne, zmiany biochemiczne w mózgu.
  • Uwarunkowania genetyczne.

Czym różni się depresja od dystymii?

Dystymia często bywa utożsamiana z depresją. Podobieństwa jakie występują przy dystymii i depresji sprawiają, że rozróżnienie tych schorzeń bywa trudne. Obydwie choroby są przyczyną cierpienia u chorego, obniżają jakość życia oraz zaburzają codzienne funkcjonowanie. Istnieją jednak różnice pomiędzy tymi chorobami. Jedną z podstawowych różnic jest czas trwania choroby. Dystymia diagnozowana jest, jeśli charakterystyczne objawy utrzymują się minimum 2 lata lub dłużej natomiast w przypadku depresji objawy utrzymują się co najmniej dwa tygodnie. Tutaj również, tak jak wspominaliśmy wcześniej ich nasilenie ma znaczenie.

Kolejną cechą, która odróżnia dystymię od depresji jest nasilenie objawów. Dystymię określa się czasami jako „lekką depresję” z uwagi na to, że jej symptomy nie są tak dokuczliwe. W odróżnieniu od depresji, osoby chore na dystymię na ogół wywiązują się ze swoich zawodowych i rodzinnych zobowiązań natomiast nie niesie to za sobą poczucia satysfakcji i spełnienia.

Zaburzenia lękowe u osób starszych

Zaburzenia lękowe mogą wystąpić na każdym etapie życia, również w wieku starszym. Obecnie w medycynie rozróżnia się ponad dwadzieścia rodzajów zaburzeń lękowych inaczej zwanych nerwicą. Pierwotne zaburzenia lękowe nie są wynikiem innych problemów zdrowotnych lub schorzeń, aczkolwiek należy pamiętać, że senior może cierpieć na choroby somatyczne mogące wpływać na funkcjonowanie mózgu i choroby neurologiczne powodujące zmiany w strukturze mózgu.

Do chorób, które powodują zmiany w strukturze mózgu zaliczamy między innymi:

  • otępienie,
  • chorobę Parkinsona
  • czy udar mózgu;

natomiast chorobami somatycznymi, które zaburzać mogą funkcjonowanie mózgu są na przykład:

  • miażdżyca,
  • zaburzenia hormonalne w chorobach tarczycy,

W obliczu tych schorzeń może dochodzić do objawów lękowych jako ich powikłań.

W przebiegu chorób otępiennych – najczęściej w chorobie Alzheimera, lęk może występować u około 70% osób, przy czym nie jest to choroba a objaw lękowy, a więc objaw psychiatryczny choroby neurodegeneracyjnej. Seniorzy doświadczający lęku najczęściej będą wypowiadać obawy, że wydarzy się coś złego, natomiast nie będą potrafili określić czego konkretnie się boją. Oprócz tych nieuzasadnionych obaw w otępieniu mogą występować różnego rodzaju fobie lub poczucie zagrożenia.

Zaburzenia nastroju u osób w wieku podeszłym

Zaburzenia nastroju należą do najczęściej występujących zaburzeń u osób w wieku podeszłym. Rozpoznanie zaburzeń nastroju u osób starszych jest trudne ze względu na częstą dominację innych objawów, takich jak: lęk, obniżenie funkcji poznawczych, skargi natury somatycznej. U części osób okresy obniżonego nastroju występują naprzemiennie z okresami podwyższonego nastroju. Mówi się wówczas o zaburzeniach dwubiegunowych. Najczęściej jednak pojawiają się okresy depresji. W okresie starości szczególnie często dochodzi do współwystępowania wielu czynników o niekorzystnym wpływie na przebieg zaburzenia depresyjnego.

Ponadto obniżenie funkcji poznawczych sprzyja pojawieniu się zaburzeń nastroju. Związek zaburzeń otępiennych z obniżeniem nastroju jest złożony i bez wątpienia uzależniony od postaci demencji. Sama obecność otępienia wpływa w oczywisty sposób na depresję, a niekiedy w dramatycznym stopniu pogarsza funkcjonowanie seniora. Depresyjne zaburzenia nastroju towarzyszące otępieniom często nie są rozpoznawane, a przez to nie podejmuje się ich leczenia, co wpływa negatywnie na stan osoby starszej.

Zaburzenia zachowania u osób starszych

Zaburzenia emocji u osób seniorów mogą objawiać się między innymi agresją, rozwlekłą mową, impulsywnością i huśtawkami emocji. Przyczyną tych zaburzeń może być naturalny proces starzenia się, jak również choroba bądź uszkodzenie mózgu. Cechy zaburzeń zachowania towarzyszące starzeniu się rozwijają się stopniowo, zwykle latami. W przypadku zaburzeń zachowania spowodowanych chorobą lub uszkodzeniem mózgu objawy najczęściej rozwijają się nagle i w bezpośrednim związku czasowym
z wystąpieniem któregoś z tych stanów.

Zaburzenia zachowania, które w największym stopniu utrudniają życie osoby starszej oraz jego otoczenia, to agresja słowna, krzyk, przeklinanie, agresja fizyczna – bicie, szarpanie się. Agresja może być także skierowana przez seniora na niego samego, wówczas mówimy o autoagresji.

Zaburzenia zachowania to także:

  • Wędrowanie bez celu.
  • Uciekanie z domu.
  • Zbieranie zbędnych rzeczy.
  • Drażliwość, niecierpliwość.
  • Wydawanie z siebie dźwięków zwierząt lub innych odgłosów.
  • Trudności z zakończeniem danej czynności.

Senior przejawiający zaburzenia zachowania może być chwiejny emocjonalnie np. płakać bez powodu, łatwo się wzruszać. Osoba, która doświadcza huśtawek emocjonalnych najczęściej sama ich nie rozumie.

Czy dystymia jest uleczalna?

Dystymia należy do grupy zaburzeń depresyjnych, a jej charakterystyczną cechą jest bardzo długie utrzymywanie się objawów. Osoby zmagające się z dystymią często nie zgłaszają się po fachową pomoc lub otrzymują ją zbyt późno. Dystymia pomimo łagodniejszego przebiegu w porównaniu do innych zaburzeń o typie depresyjnym nadal stanowi czynnik znacząco utrudniający funkcjonowanie chorego w każdej sferze jego życia i jest źródłem dużego cierpienia, dlatego tak ważne jest jej poprawne diagnozowanie i leczenie.

Najskuteczniejszą formą leczenia zaburzeń dystymicznych jest połączenie psychoterapii
i farmakoterapii. Najlepsze efekty uzyskuje się poprzez zastosowanie terapii poznawczej oraz interpersonalnej.  Celem psychoterapii jest zmniejszenie nasilenia objawów, zapobieganie nawrotom choroby oraz poprawa jakości życia pacjentów.

Dystymia a codzienne funkcjonowanie

Dla osób ubiegających się o świadczenia społeczne z uwagi na zaburzenia depresyjne na ogół największy problem sprawia uzyskanie statusu osoby niezdolnej do pracy. Jeżeli schorzenia mają charakter trwały lub nawracający, jak najbardziej można podjąć starania o uzyskanie renty na depresję. Należy pamiętać, iż depresja musi mieć wpływ na naszą pracę, a dokładnie niemożność jej wykonywania. Objawy zaburzeń depresyjnych to nie tylko przykry stan emocjonalny, ale także obniżenie sprawności funkcji poznawczych, tj. spostrzeganie, pamięć, koncentracja, myślenie, które są niezbędne do prawidłowego wypełniania obowiązków zawodowych.  Depresja bardzo często może powodować zaburzenia w sferze pamięci świeżej, koncentracji uwagi, tempa uczenia się. Osoby wykonujące zawody związane z dużą odpowiedzialnością, odpornością na stres, umiejętnością rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji dla bezpieczeństwa siebie i innych powinny w okresach nasilenia choroby powstrzymać się od wykonywania swoich obowiązków zawodowych.

Ogromne znaczenie tutaj ma podjęcie decyzji o rozpoczęciu indywidualnej terapii. Znalezienie przyczyn, zrozumienie mechanizmów naszych reakcji na pojawiający się lęk, czy nauczenie się odpowiedniego reagowania na trudne emocje może okazać się skuteczną walką z dystymią i doprowadzić do długotrwałego wyzdrowienia.