Osteoporoza, znana również jako „cicha choroba”, jest poważnym problemem zdrowotnym, który dotyka głównie osoby starsze. Wraz z postępującym starzeniem się populacji, osteoporoza staje się coraz bardziej powszechna. Osteoporoza to stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Kości nie są jednorodne, ale składają się z wielu warstw i kanałów, które nadają im wytrzymałość. W osteoporozie ta struktura staje się porowata i krucha, co przypomina strukturę gąbki. Jednym z charakterystycznych objawów osteoporozy są złamania kompresyjne kręgów, które mogą prowadzić do zmniejszenia wzrostu i skrzywienia kręgosłupa (tzw. garb wdowi). Osteoporoza najczęściej dotyka kobiety po menopauzie, choć mężczyźni również są na nią narażeni, zwłaszcza po 70. roku życia. Szacuje się, że jedna na trzy kobiety i jeden na pięciu mężczyzn po 50. roku życia dozna złamania związanego z osteoporozą.

Spis treści:

  1. Czynniki ryzyka osteoporozy
  2. Osteoporoza a płeć
  3. Objawy i rozpoznanie osteoporozy
  4. Niedożywienie jako czynnik ryzyka osteoporozy
  5. Profilaktyka i leczenie osteoporozy

Czynniki ryzyka osteoporozy

Oprócz wieku i płci, do głównych czynników ryzyka osteoporozy należą:

  • dziedziczenie predyspozycji do osteoporozy od rodziców,
  • niska aktywność fizyczna,
  • palenie tytoniu,
  • nadmierne spożycie alkoholu,
  • niska podaż wapnia i witaminy D3 w diecie,
  • współwystępujące choroby np. cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, kamica nerkowa,
  • zespół Cushinga,
  • niedoczynność przysadki,
  • przyjmowanie niektórych leków, takich jak kortykosteroidy, środki nasenne, hormony tarczycy, heparyna, fenytoina, barbiturany
  • długotrwałe unieruchomienie.

 

Osteoporoza a płeć

Kobiety szczupłe i niskie są bardziej narażone na ryzyko osteoporozy z przyczyn genetycznych jak i z przyczyn związanych z czynnikami biologicznymi oraz ze stylem życia. Kobiety o niższej masie ciała i niższym wzroście mają naturalnie mniejszą ilość masy kostnej w swoim organizmie. Mniejsza masa kostna oznacza mniej zasobów do utraty, co sprawia, że każda utrata kości jest bardziej znacząca i zwiększa ryzyko osteoporozy. Szczupłe kobiety mają też mniej tkanki tłuszczowej, która jest zaangażowana w produkcję estrogenu, co może wiązać się z niższym poziomem estrogenów po menopauzie. Niższe poziomy estrogenów są silnie związane ze zwiększoną resorpcją kości i spadkiem gęstości mineralnej kości. Szczupłe kobiety mogą mieć również mniej rozwiniętą masę mięśniową, co może prowadzić do mniejszej siły mechanicznej działającej na kości. Kobiety z niższą masą ciała mogą mieć też mniejsze zasoby tłuszczowe, które są ważne dla magazynowania witaminy D. Witamina D jest kluczowa dla wchłaniania wapnia w jelitach, a wapń jest niezbędny dla zdrowia kości. Niedobór witaminy D i wapnia jest silnie związany ze zwiększonym ryzykiem osteoporozy.

Objawy i rozpoznanie osteoporozy

Do najbardziej charakterystycznych objawów osteoporozy można zaliczyć:

  • obniżenie wzrostu,
  • garbienie się (wdowi garb),
  • duszności związane z uciskiem kręgów,
  • pęknięcia kości nawet przy niewielkim nacisku,
  • przewlekły ból w dolnej części pleców.

W Polsce w 2016 r. u 70% chorych złamanie kręgosłupa nastąpiło bezobjawowo, a jedynym widocznym skutkiem było zmniejszenie wysokości ciała. Złamania kości udowej są najbardziej niebezpieczne, a w przypadku połowy tego typu zdarzeń skutkiem jest niepełnosprawność osoby chorej.

Densytometria kostna (DEXA) to złoty standard w diagnozowaniu osteoporozy. Jest to nieinwazyjne badanie, które mierzy gęstość mineralną kości. Wskaźnik T-score: jest to wynik badania densytometrycznego, w którym porównuje się gęstość mineralną kości (BMD) pacjenta z BMD osoby młodej o tej samej płci. Wartość T-score mniejsza lub równa -2,5 u osób po 50. roku życia świadczy o osteoporozie. Rozpoznanie osteoporozy może również nastąpić po złamaniu w tzw. lokalizacji głównej, takie, jak przedramię, kręgi, miednica, szyjka kości udowej lub kość ramienna u osoby z wcześniej stwierdzoną osteopenią (wskaźnik T-score: -1,0). Osteoporozę diagnozuję się również po tzw. złamaniu niskoenergetycznym (wiążące się z niską energią urazu – to sytuacje, takie jak potknięcie, upadek z własnej wysokości, niefortunny ruch) szyjki kości udowej. Zaleca się, aby badanie przesiewowe gęstości mineralnej kości wykonały osoby po 50 r.ż. z przebytym złamaniem, a także kobiety po 65 r.ż.

Niedożywienie jako czynnik ryzyka osteoporozy

Niedożywienie, zwłaszcza wśród osób starszych, jest istotnym czynnikiem ryzyka osteoporozy. Niedobory pokarmowe, takie jak brak odpowiedniej ilości wapnia, białka, magnezu oraz witaminy D i K, mogą prowadzić do osłabienia kości. Wapń jest głównym składnikiem mineralnym kości, natomiast witamina D jest niezbędna do jego wchłaniania i wykorzystania przez organizm, Zaburzenia w produkcji kolagenu (białka) mogą osłabić strukturę kości, sprawiając, że są bardziej podatne na złamania. Niedożywienie może prowadzić do osłabienia a nawet zaniku mięśni, co wpływa na obciążenie kości. Osłabione mięśnie mogą nieprawidłowo obciążać kości, zwiększając ryzyko złamań. U pacjenta z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia lekarz może zalecić żywienie medyczne.

Osoby starsze często cierpią na niedożywienie z powodu zmniejszonego apetytu, wielochorobowości, problemów stomatologicznych, ograniczeń finansowych. Z wiekiem apetyt może się zmniejszać, co prowadzi do mniejszego spożycia energii i składników odżywczych. Choroby takie jak cukrzyca, choroby układu krążenia czy nowotwory mogą wpływać na stan odżywienia. Problemy stomatologiczne mogą utrudniać spożywanie twardych i bogatych w składniki odżywcze pokarmów, a niskie dochody mogą ograniczać dostęp do zdrowej, zrównoważonej diety. Długotrwałe niedożywienie może znacząco wpłynąć na rozwój osteoporozy.  Co ciekawe osoby z nadwagą rzadziej chorują na osteoporozę. Tkanka tłuszczowa może chronić przed jej wystąpieniem, ponieważ wytwarza estrogeny, które regulują metabolizm kostny.

Profilaktyka i leczenie osteoporozy

Regularna aktywność fizyczna, zwłaszcza ćwiczenia obciążające (np. chodzenie, bieganie), jest kluczowa w zapobieganiu osteoporozie, ponieważ stymuluje kości do utrzymania gęstości mineralnej.

W profilaktyce osteoporozy ważne jest:

  • zwiększenie aktywności fizycznej,
  • zaprzestanie palenia,
  • ograniczenie spożycia alkoholu,
  • dieta dostarczająca odpowiedniej ilości białka, wapnia oraz witaminy D.

Leczenie osteoporozy opiera się na różnych dostępnych terapiach, których celem jest zwiększenie wytrzymałości mechanicznej kości i zapobieganie złamaniom. Oto kilka grup leków stosowanych w leczeniu osteoporozy:

  • leki antyresorpcyjne:
    • Preparaty takie jak alendronian, risendronian, ibandronian i kwas zoledronowy pomagają zmniejszyć utratę tkanki kostnej.
    • Przeciwciało monoklonalne: denozumab to lek, który hamuje proces resorpcji kości.
    • Raloksyfen to selektywny modulator receptorów estrogenowych (SERM), który wpływa na gęstość mineralną kości.
    • Ranelinian strontu: stosowany w niektórych przypadkach.
  • Leki anaboliczne:
    • teryparatyd: jest to fragment parathormonu, hormonu niezbędnego dla kości, stymuluje tworzenie tkanki kostnej
    • romosozumab: nowy lek biologiczny, który przyśpiesza kościotworzenie.
    • Teryparatyd, czyli ludzki (1–34) parathormon otrzymywany za pomocą metod bioinżynieryjnych, jest obecnie najskuteczniejszym lekiem w farmakoterapii osteoporozy w zaawansowanym stadium chorobowym.
  • Hormonalna terapia zastępcza: w niektórych przypadkach stosuje się hormony, takie jak estrogeny, aby wspomóc gęstość kostną. Czas trwania leczenia zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta, a decyzję podejmuje lekarz.

W leczeniu osteoporozy ważna jest również suplementacja wapnia i witaminy D. Osoby starsze powinny dążyć do spożywania pokarmów bogatych w wapń (np. mleko, jogurty, sery, warzywa liściaste) oraz witaminę D (np. tłuste ryby, jaja, produkty wzbogacane). W przypadku suplementacji wapnia wartość sięgać po formy organiczne, takie jak sole kwasów glukonowego, cytrynowego czy mlekowego, które charakteryzują się lepszą biodostępnością i dają mniej działań niepożądanych w postaci wzdęć, bólów brzucha i dyspepsji.

Istotna jest też profilaktyka upadków: dostosowanie otoczenia w celu zmniejszenia ryzyka upadków, co jest szczególnie ważne dla osób starszych, które są bardziej podatne na złamania.

Podsumowanie

Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnoza, profilaktyka oraz odpowiednie leczenie, które może znacznie poprawić jakość życia i zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań. Zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna oraz unikanie używek są fundamentem zdrowych kości na każdym etapie życia.

Referencje:

Smektała A. Dobosz A.  Osteoporoza – patofizjologia, objawy, profilaktyka i leczenie. Farmacja Polska, ISSN 0014-8261 (print); ISSN 2544-8552 (on-line)