Rana to przerwanie ciągłości powłoki skórnej lub błony śluzowej. Powstaje w wyniku urazu mechanicznego, termicznego, chemicznego, działalności chirurga bądź progresji choroby.
Opatrunek to struktura ochraniająca ranę przed środowiskiem zewnętrznym i zapobiegająca dalszemu zakażeniu. Opatrunek może nie tylko osłaniać ranę, ale zawierać substancje lecznicze przyśpieszające gojenie. Dlatego ważne, by dobrać odpowiedni opatrunek do rodzaju rany a także by dbać o ranę kompleksowo – od zewnątrz czyli przez właściwą pielęgnację oraz higienę rany a także od środka – dbając o prawidłowe żywienie.

Spis treści:

  1. Leczenie ran – dawniej i dziś
  2. Strategia TIME czyli kompleksowe podejście do rany
  3. Rodzaje opatrunków
  4. Jak dobrać odpowiedni opatrunek?

Leczenie ran – dawniej i dziś

Sposoby leczenia ran rozwijały się wraz z ewolucją człowieka. Znane były różne metody, które stosowano, aby przyśpieszyć gojenie ran np.  przyżeganie ran postrzałowych, wykorzystywanie: wina, moczu, tłuszczów zwierzęcych lub roślinnych, ziół czy larw much do oczyszczania ran.  Obecnie sposoby te budzą wiele kontrowersji. Nowoczesne leczenie ran to młoda i bardzo dynamicznie rozwijająca się dziedzina medycyny – współczesne metody oparte są na chirurgii, opatrunkach aktywnych, ale również procesach molekularnych przebiegających w organizmie człowieka. Współczesna koncepcja opracowania ran skupia się przede wszystkim na niwelowaniu przeszkód mogących wpływać na procesy zachodzące w ranie.

Strategia TIME czyli kompleksowe podejście do rany

TIME to prosty schemat postępowania z raną, który ułatwia pielęgnację i pozwala uniknąć powikłań. Program opracowania ran TIME ma na celu stworzenie optymalnych warunków do gojenia i regeneracji. Polega on na:

  • T (tissue czyli tkanka): opracowanie tkanek i oczyszczenie rany, polega na jak najszybszym usunięciu tkanki martwiczej, aby nie doszło do dodatkowej infekcji
  • I (infection and inflammation control czyli kontrola infekcji i zapalenia): polega na pobraniu materiału do oceny bakteriologicznej z każdej rany z cechami infekcji oraz zastosowaniu antybiotykoterapii zgodnej z antybiotykogramem
  • M (moisture czyli wilgoć) równowaga wilgoci, polega na zastosowaniu odpowiednio dobranych opatrunków chłonnych
  • E (edges czyli brzegi) pobudzenie naskórkowania poprzez uzyskanie odpowiedniej temperatury w ranie i środowiska wilgotnego (opatrunki hydrożelowe, hydrokoloidowe) z uwzględnieniem utrzymania jak najmniejszej flory bakteryjnej szczególnie w ranach skażonych i zakażonych (opatrunki z jonami srebra).

W opiece nad pacjentem z raną należy zwrócić uwagę nie tylko na samą ranę, ale również wziąć pod uwagę ogólny stan pacjenta: czy może się sam poruszać, zaspokajać podstawowe potrzeby fizjologiczne, czy sam potrafi założyć opatrunek. Ważne znaczenie będzie miał także stan odżywienia organizmu, poziom glikemii (wyrównana cukrzyca), wyniki morfologii, występowanie bólu, przyjmowane leki i suplementy.

Jak prawidłowo oczyszczać ranę?

Przemywanie rany, czyli jej oczyszczanie polega na fizycznym usunięciu z niej substancji szkodliwych tj. ziemi i innych zabrudzeń, różnych substancji, resztek tkankowych, toksyn, mikroorganizmów. Do tego celu stosujemy produkty do fizycznego oczyszczania ran, czyli lawaseptyki. Wykorzystywane substancje powinny być łagodne, oparte na roztworach wodnych, które nie będą uszkadzać zdrowych tkanek. Obecnie w skład lawaseptyku coraz częściej wchodzi substancja antyseptyczna. Prawidłowe stosowanie powyższych preparatów polega na bezpośrednim wprowadzeniu płynu na ranę.

Lawaseptyki stosowane w oczyszczaniu fizycznym w ranach bez objawów infekcji niezawierające substancji antybakteryjnej to: roztwór soli fizjologicznej (0,9 % NaCl) oraz płyn Ringera. W niektórych przypadkach, gdy może dojść ponownego zakażenia dopuszcza się użycie w celach profilaktycznych antyseptyku – oktenidyny. Lawaseptyki z dodatkiem substancji antybakteryjnej stosowane są w celu dodatkowego fizycznego oczyszczenia ran z infekcją oraz w ranach zagrożonych ryzykiem zakażenia. Należy pamiętać przy używaniu tych preparatów, aby nie tworzyły niezgodności ze stosowanym antyseptykiem i opatrunkiem. Antyseptyków na bazie jodu nie łączy się z opatrunkami zawierającymi srebro.  Nie wolno łączyć antyseptyków zawierających oktenidynę i jod. Stosowanie popularnego produktu jakim jest mleczan etakrydyny (Rivanol) jest również niewskazane, ponieważ często prowadzi do reakcji uczuleniowych i nadmiernie wysusza ranę i jej okolice. Bardzo ważne jest, aby pamiętać o skórze wokół rany, powinna ona być natłuszczona np. oliwką, Alantanem lub Linomagiem. W sytuacji, gdy dochodzi da maceracji skóry wokół rany należy stosować częstszą zmianę opatrunku bądź zmianę opatrunku na bardziej chłonny. Maceracja może skutkować dodatkowym uszkodzeniem w okolicy rany jak i powiększeniem samej rany.

Kryteria idealnego opatrunku wg Tunera:

  • utrzymać wysoką wilgotność między raną a samym opatrunkiem
  • eliminować, pochłaniać nadmiar wysięku i toksycznych elementów z rany
  • być nieprzepuszczalny dla bakterii i innych mikroorganizmów
  • pozwalać na prawidłową wymianę gazową z otoczeniem
  • utrzymywać odpowiednią temperaturę
  • być nietoksyczny i niealergizujący
  • stanowić ochronę dla nowo powstałych tkanek i być łatwy do usunięcia bez spowodowania dodatkowego urazu
  • być łatwo dostępny i stosunkowo tani.

 

Rodzaje opatrunków

Opatrunki podstawowe, pierwotne, czyli siatki i gazy bawełniane nie biorą udziału w procesie gojenia, mają również ograniczoną zdolność wchłaniania wysięku. Często stosuje się je jako zabezpieczenie rany czystej lub jako dodatkowy opatrunek do zabezpieczenia opatrunku aktywnego. Opatrunki pierwotne specjalistyczne to opatrunki gazowe nasączone parafiną lub wazeliną często z dodatkiem środka antyseptycznego. Stosuje się je do ran skażonych, przy czym wymagają dodatkowego zaopatrzenia opatrunkiem chłonnym.

Opatrunki aktywne (specjalistyczne) są stosowane w leczeniu ran ostrych i przewlekłych. Stosowanie ich przyśpiesza proces gojenia, poprawia komfort życia, minimalizuje koszty leczenia.

Rodzaje opatrunków aktywnych:

  • błony półprzepuszczalne, umożliwiają wymianę gazową, zatrzymują wilgoć, co powoduje, że rana nie wysycha. Tego rodzaju opatrunki wykorzystuje się do zabezpieczenia skóry, niewielkich otarć. Są one przezroczyste, co umożliwia kontrolę stanu skóry.
  • dekstranomery (granulaty)– stosuje się je do leczenia ran zakażonych z dużym wysiękiem, mają właściwości chłonne i oczyszczające ranę. Opatrunki te szczególnie sprawdzają się przy ranach cuchnących, gdyż doskonale pochłaniają nieprzyjemny zapach.
  • hydrożele w kontakcie z wydzieliną z rany pęcznieją, zatrzymują znaczne jej ilości, nie są rozpuszczalne. Podstawowym ich zadaniem jest utrzymanie wysokiej wilgotności w ranie. Właściwości oczyszczające powodują uwodnienie tkanki martwiczej i tym samym czynne oczyszczanie rany z martwych tkanek.
  • hydrokoloidy najbardziej znane opatrunki w leczeniu ran powierzchownych. Składają się  z dwóch części aktywnej koloidowej, która utrzymuje bezpośredni kontakt z raną oraz zewnętrznej polietylenowej części ochronnej. Nie wolno ich stosować na rany zakażone.
  • hydropolimery -doskonale pochłaniają wysięk z rany wraz z drobnoustrojami. Stosowane w leczeniu ran ostrych i przewlekłych. Dodatkowo zawierają jony srebra.
  • alginiany są otrzymywane z glonów morskich. Są to naturalne polisacharydy, które mają bardzo dobre właściwości chłonne.
  • opatrunki poliuretanowe– charakteryzują się wysoką możliwością wchłaniania wysięku, powodują izolację termiczną i utrzymują wysoką wilgotność, maja właściwości oczyszczające. Najczęściej stosowane są w leczeniu ran obficie wydzielających.
  • opatrunki złożone łączą w sobie cechy kilku opatrunków, najczęściej zbudowane są  z poliuretanu lub hydrowłókien, dodatkowo wydzielają do rany kolagen lub jony srebra.

Jak dobrać odpowiedni opatrunek?

Istnieją dowody naukowe potwierdzające wysoką skuteczność opatrunków specjalistycznych a mimo to w praktyce często zdarza się leczenie ran metodami tradycyjnymi. Wynika to najczęściej z nieznajomości nowoczesnych metod czy przyzwyczajeń oraz pozornych oszczędności finansowych (opatrunki specjalistyczne są droższe, jednak przyspieszają gojenie rany zatem czas trwania leczenia jest krótszy). Dużą pomocą mogą być poradnie leczenia ran. Powstają one w większych ośrodkach w Polsce. Zatrudniają specjalistów z dziedziny leczenia ran, którzy pomagają w doborze odpowiednich opatrunków zgodnie z aktualną wiedzą i monitorują proces gojenia, dlatego zwłaszcza w przypadku ran trudno gojących się warto skorzystać z konsultacji w poradni.

Przy wyborze opatrunku należy kierować się następującymi zasadami:

  1. Opatrunek należy dobrać zgodnie z charakterystyką miejscową rany, najważniejsza jest faza procesu gojenia i związana z nią produkcja wysięku.
  2. Opatrunek powinien utrzymywać wilgotną powierzchnie rany i chronić jej brzegi przed maceracją.
  3. Przed zastosowaniem trzeba zapoznać się ze składem, właściwościami i wskazaniami do zastosowania, tak aby opatrunek spełnił swoja funkcję na każdym etapie gojenia.